«Εμείς δε γονατίσαμε σκυφτοί
τα πόδια να φιλήσουμε του δυνατού
σαν τα σκουλήκια που πατεί μας
μα για να αντισταθή με το σπαθί βρέθηκε σαν πολύ στοχαστική
και σαν πολύ ονειρόπλεχτη η ψυχή μας.»
Ο Κωστής Παλαμάς γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Ιανουαρίου του 1859.Πέθανε στην ίδια πόλη στις 27 Φεβρουαρίου του 1943. Ήταν ποιητής ,πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ιστορικός και κριτικός της λογοτεχνίας. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, με σημαντική συνεισφορά στην εξέλιξη και ανανέωση της νεοελληνικής ποίησης. Κορυφαία πνευματική φυσιογνωμία του νεότερου ελληνισμού, υπήρξε γι αυτόν πνευματικός οδηγός επί μισό αιώνα. Από πολλούς θεωρήθηκε δεύτερος εθνικός μας ποιητής. Αποτέλεσε κεντρική μορφή της λογοτεχνικής γενιάς του 1880,της αποκαλούμενης Νέας Αθηναϊκής (ή Παλαμικής) Σχολής, μαζί με τον Νίκο Καμπά και τον Γεώργιο Δροσίνη.
Καταγόταν από το Μεσολόγγι. Η οικογένεια του πατέρα του ήταν λόγιοι, με αξιόλογη πνευματική δραστηριότητα , και ασχολούμενοι με τη θρησκεία. Όταν ο ποιητής ήταν 6 χρονών έχασε και τους 2 γονείς του, με διαφορά 40 ημερών. Στενοί συγγενείς ανέλαβαν τότε την ανατροφή των 3 παιδιών της οικογένειας . Μεγάλωσε σε μια ιδιαίτερα καταθλιπτική και δυσάρεστη ατμόσφαιρα .
“Μία πίκρα είν΄ αμίλητη, μια πίκρα είν΄ αξήγητη,
μια πίκρα μεγάλη,
η πίκρα που είν΄ άσβηστη και μες στον παράδεισο
των πρώτων μας χρόνων κοντά στ΄ ακρογιάλι”
Καημοί της λιμνοθάλασσας
Σε ηλικία 16 ετών αρχίζει σπουδές νομικής. Εγκατέλειψε όμως τη νομική και ασχολήθηκε με την λογοτεχνία.
Το 1876 δημοσιεύεται το πρώτο του έργο με τίτλο ΄΄Ερώτων Έπη΄΄. Είναι γραμμένο στην καθαρεύουσα . Γρήγορα ο ποιητής θα αποφασίσει να γράψει στη δημοτική, της οποίας θα γίνει υπέρμαχος. Το 1887 παντρεύτηκε την αγαπημένη του Μαρία Βάλβη για την οποία έγραψε το ποίημα ΄΄Ύμνος εις την Αθηνάν΄΄. με την Μαρία απέκτησαν τρία παιδιά: Τον Λέανδρο, τη Ναυσικά και τον Άλκη.
Το 1897 γίνεται γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών και δημοσιεύει την ποιητική συλλογή του ΄΄ Ίαμβοι και Ανάπαιστοι΄΄. Η εργασία του παρέχει οικονομική άνεση ώστε να συνεχίσει το λογοτεχνικό του έργο. Όμως η μοίρα του επεφύλαξε ένα ακόμα βαρύτατο πλήγμα: ο μικρότερος γιός του πέθανε σε ηλικία μόλις τεσσάρων ετών. Την οδύνη του για τον χαμό του Άλκη θα εκφράσει στην ποιητική του συλλογή ΄΄ Ο Τάφος΄΄ που δημοσιεύτηκε το 1898.
Το σπιτάκι σου έπλασα
Παντοτινό για σένα
(….)
Μ΄όλα μου τα δάκρυα
Και με το αίμα μου όλο
Του έχτισα τα θεμέλια
Του σκέπασα το θόλο.
Στα επόμενα χρόνια ο ποιητής θα γράψει κάποια από τα κορυφαία έργα του όπως : ’’ Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου’’ και ‘’Η Φλογέρα του βασιλιά ‘’. Το 1925 παίρνει το αριστείο γραμμάτων και τεχνών. Γίνεται ένα από τα βασικότερα στελέχη της Ακαδημίας των Αθηνών που ιδρύεται τότε. Το 1931 γίνεται πρόεδρος της.
Πέθανε στη δύσκολη για την πατρίδα μας περίοδο της γερμανικής κατοχής, 40 μέρες μετά το θάνατο της συζύγου του. Η κηδεία του έμεινε ιστορική, καθώς μπροστά στους έκπληκτους Γερμανούς κατακτητές χιλιάδες κόσμος τον συνόδευσε στην τελευταία του κατοικία, στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο. ΄΄Σ΄ αυτό το φέρετρο ακουμπάει η Ελλάδα…΄΄ μ΄ αυτούς τους στίχους αποχαιρέτησε τον ποιητή ο Άγγελος Σικελιανός , στίχους από το επικήδειο ποίημα του ΄΄Ηχήστε οι σάλπιγγες΄΄.
Κάποια από τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Παλαμά είναι πως ήταν ΄΄ποιητής του καιρού του και του Γένους του΄΄. Ασπάστηκε την Μεγάλη Ιδέα, δηλαδή το ιδεώδες της επανάκτησης των χαμένων εδαφών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, στα οποία ζούσαν αλύτρωτοι Έλληνες, και της ένταξης τους στο ελεύθερο ελληνικό κράτος. Έγραψε ανάμεσα στον 19ο και τον 20ο αιώνα, ενώ η προσωπικότητα του οικοδομήθηκε σύμφωνα με τις συνθήκες του 19ο αιώνα. Δημιούργησε όμως έργο με κριτήρια τα δεδομένα του 20ο αιώνα. Το ποιητικό του έργο είναι πολυποίκιλο. Τα ποιήματα του επηρέασαν πολλούς ποιητές και έχουν αφήσει πίσω τους τεράστια παράδοση. Η ποίηση του συχνά γίνεται μεγαλόπνοη και προφητική.
“… Μέσα σου πρώτα κάψε
το τριπλό ξόανο που τους δούλους κάνει
Συνήθεια, κέρδος, πρόληψη. Και σκάψε,
και του παλιού καιρού τα παραμύθια,
κι ας είναι όμορφα, μια για πάντα θάψε”
Σατιρικά Γυμνάσματα
Προσπαθούσε να γράφει ποιήματα με σύμβολα του απλού λαϊκού πολιτισμού.
“ Ο Ακρίτας είμαι Χάροντα
δεν περνώ με τα χρόνια
μ΄ άγγιξες και δεν μ΄ ένιωσες
στα μαρμαρένια αλώνια”
Ίαμβοι και Ανάπαιστοι
Τα ποιήματα του είναι πλούσια σε σχήματα λόγου. Λόγω των συνθηκών της ζωής του τα έργα του εκφράζουν τρυφερότητα, ανθρωπιά, ευγένεια και ερωτισμό. Επίσης μέσα σε αυτά υπάρχει σατιρική οξύνοια.
“Ραγιάδες έχεις μάνα γη , σκυφτούς για το χαράτσι
κούφιοι κι οκνοί καταφρονούν τη θεία τραχιά σου γλώσσα
των Ευρωπαίων περίγελα και των αρχαίων παλιάτσοι…”
Γύριζε, 1908
Τέλος, στα μικρά του ποιήματα υπάρχει εμφανής μελαγχολική και εξομολογητική διάθεση. O Παλαμάς οραματίζεται μία δοξασμένη Ελλάδα. Το όραμα αυτό της Ελλάδας θα πραγματοποιηθεί με το πνευματικό ανέβασμα του λαού της, με την Παιδεία:
“Πολεμάς να στυλώσεις, Κυβερνήτη, με τα καράβια και με τα φουσάτα
της πολιτείας το σαλεμένο σπίτι! Του κάκου ιδρώνεις, έμπα σ΄άλλη στράτα:
Το νου μας πρώτα στήλωσε και χτίσε, και πρώτ΄ απ΄ όλα αλφαβητάρι κράτα…
Δάσκαλος γίνε, αλήθεια αν ήρωας είσαι. Σε μια Βαβέλ δεμένους μας κρατάνε
κακά στοιχειά, το μάγεμα τους λύσε. Και στα χείλια οι καρδιές μας πάλι ας πάνε΄΄
Σατιρικά Γυμνάσματα
Mε τη “Φλογέρα του βασιλιά” αφηγείται το ταξίδι του βυζαντινού αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ στην Αθήνα ενοποιώντας όλη την ιστορία του Ελληνισμού.
Στον “Δωδεκάλογο του Γύφτου”, μια από τις τελειότερες ποιητικές συνθέσεις του οραματίζεται την ανανέωση της Ελλάδας που θα φέρει την πρόοδο της. Ο Γύφτος είναι το σύμβολο της ανανέωσης, αυτός που θα γκρεμίσει τον παλιό σάπιο κόσμο, για να τον ξαναχτίσει από την αρχή πάνω σε αληθινές ηθικές αξίες.
Ο Παλαμάς πιστεύει πως μόνο με την εσωτερική ανάταση, την αδελφοσύνη, την ελευθερία , τη δικαιοσύνη και προπάντων με τη γενική κάθαρση του εαυτού μας, θα μπορούσαμε να ελπίσουμε στην αναγέννηση της σύγχρονης Ελλάδας:
“Και μην έχοντας πιο κάτω άλλο σκαλί
να κατρακυλήσεις πιο βαθιά
στου κακού τη σκάλα για τ΄ ανέβασμα ξανά που σε καλεί
θα αισθανθείς να σου φυτρώνουν, ω χαρά, τα φτερά,
τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα!”
Δωδεκάλογος του Γύφτου
Νεκτάρια Βρανάκη Β΄1
Ευαγγελία Ζάτσου Β΄1
