Επιμέλεια άρθρου: Χρήστος Ασπρογιάννης

Το Φθινόπωρο είναι λέξη καθαρά ελληνική που έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Σημαίνει  την εποχή που τελειώνουν τα φρούτα, ή που έρχεται μετά τα φρούτα, «Μετόπωρον». Ο λαός τη λέει και «χειμόπωρο», «χυνόπωρο», «μοθόπωρο», «ψιμόπωρο» ή «στενοκαίρι».

Πρώτος μήνας του Φθινοπώρου ο Σεπτέμβριος, αλλά και «Πρωτόμηνας» του εκκλησιαστικού χρόνου. Ο λαός τον ονομάζει «Σεπτέβρη» ή « Θεσέμπρη». Στη συνείδηση των ανθρώπων της υπαίθρου είναι μήνας του τρύγου, που σκορπάει  χαρά το ξεφάντωμα στ’ αμπέλια. Όμως στην ψυχή όλων μας ο Σεπτέμβρης συνδέεται με το πρώτο κουδούνισμα της πρώτης ημέρας μας στο σχολείο.

Δεύτερος μήνας του Φθινόπωρου ο Οκτώβριος. «Οκτώβρης Οκτωβράκης, το μικρό καλοκαιράκι» λέει το μικρό καιρικό ρητό, που εξηγεί την καλοκαιριάτικη αναλαμπή του Φθινόπωρου που δίνει χίλιες ευκαιρίες στον άνθρωπο της υπαίθρου να οργώσει, να σπείρει, να μαζέψει ξύλα, να φυτέψει λαχανικά, να κάνει τις προμήθειες για το χειμώνα σε ρούχα και φαγώσιμα, να κατεβάσει τα κοπάδια στα χειμαδιά…

Ο μήνας αυτός είναι συνδεμένος με τη σπορά. Γι αυτό και ο λαός τον ονοματίζει «Σπάρτη». Όμως από τη μεγάλη γιορτή του Αγίου Δημητρίου στις 26, τον ονοματίζει και «Αγιοδημήτρη» Η εορτή του Αγίου Δημητρίου, πέρα από μεγάλη θρησκευτική εορτή, ήταν πάντα δεμένη και με πολλές συνήθειες της αγροτικής ζωής. Τη μέρα αυτή ανοίγεται και πρωτοδοκιμάζεται το καινούργιο κρασί, αφού πρώτα πάνε ένα μπουκάλι στην εκκλησία να το ευλογήσει ο παπάς.

Τελευταίος μήνας του Φθινόπωρου, οΝοέμβριος, είναι κι ο βασικός προάγγελος του Χειμώνα. Το Μήνα αυτό, του Αγίου Φιλίππου, αρχίζει το σαραντάημερο και η προετοιμασία των πιστών με νηστεία και προσευχή για τη μεγάλη γιορτή της χριστιανοσύνης, τα Χριστούγεννα. Ο μήνας αυτός έχει πολλές δουλειές για τους ανθρώπους της υπαίθρου που πρέπει γρήγορα να τελειώσουν λόγω του επερχόμενου χειμώνα. Τον λένε «Βροχάρη» για τις πολλές του βροχές, «Νιαστή» για τα τελευταία νεάσματα ή υνάσματα (οργώματα) της γης, «Παχνιαστή» για το κλείσιμο των ζώων στο παχνί. Λόγω των γιορτών του, τον λένε και «Αϊστράτηγο» ή «Αϊταξιάρχη», «Αϊφίλιππα» και «Αγιαντριά» ή «Αντριά».

Τον λένε ακόμα και «Μεσοσπορίτη» από τη γιορτή της Παναγίας της Μισοσπορίτισσας στις 21. Τελειώνοντας τη σπορά ο αγρότης, την εμπιστευόταν στην Παναγία που την έκανε προστάτρια της παραγωγής, και της πρόσφερε μια ευχαριστήρια πανσπερμία, βρασμένο σιτάρι ανακατεμένο με ροϊδόσπορους, αμύγδαλα και σταφίδες που τα πήγαινε στην εκκλησία να τα ευλογήσει ο παπάς.

Όμως και στο σπίτι εκείνη τη μέρα κάνανε τα «πολυσπόρια» ή «μπούλια» ή «μπουσμπέλια» ή «πολυκούκια». Νοστιμιά από σιτάρι, καλαμπόκι, κριθάρι, κουκιά, ρεβίθια, φασόλια, μπιζέλια, φακές κ.λ.π. όλα σοδειά εκείνης της χρονιάς, που τα βράζανε όλα μαζί και τα τρώγανε για το καλό που πέρασε ή για το καλό που πρέπει να συνεχιστεί.

Με το αρχίνισμα του ελιομαζέματος, που σε πολλές περιοχές κρατάει μέχρι τα μέσα του Χειμώνα, φεύγει ο Νοέμβριος και το Φθινόπωρο, για να το διαδεχθεί ο Δεκέμβριος και ο Χειμώνας με τα κρύα, τα χιόνια και τις μεγαλογιορτάδες…

Πολλόί καλλιτέχνες  τίμησαν το φθινόπωρο με τα έργα τους, δείτε το βίντεο με το το έργο του Θεοδωράκη «Φθινόπωρο»: