Διδάσκουσα καθηγήτρια: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός Εργασίες με θέμα: «Η σημασία της τραγωδίας «ΑΝΤΙΓΟΝΗ» του Σοφοκλή για τον αρχαίο Ελληνικό και Ευρωπαϊκό Πολιτισμό»
Διδάσκουσα καθηγήτρια:
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός
Εργασίες με θέμα: «Η σημασία της τραγωδίας
«ΑΝΤΙΓΟΝΗ» του Σοφοκλή για τον αρχαίο
Ελληνικό και Ευρωπαϊκό Πολιτισμό»
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ. 3
ΕΙΣΑΓΩΓΗ.. 4
Η Τραγωδία της Αντιγόνης γενικά.. 4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο. 5
1.Η σημασία της τραγωδίας Αντιγόνη για τον ελληνικό πολιτισμό. 5
1.2.Η σημασία της τραγωδίας Αντιγόνη για τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. 6
ΚΕΦΑΛΑIO 2. 9
2.1 Κρέοντας. 9
2.2 Αντιγόνη. 9
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ.. 11
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.. 12
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολλές φορές περιφρονήθηκαν οι νόµοι των κυβερνώντων, γιατί κάποιοι δεν αισθάνθηκαν υποχρεωμένοι να εκτελέσουν τις διαταγές της εξουσίας, επειδή η συνείδησή τους αντιδρούσε σε κάτι τέτοιο, καθώς και, γιατί δεν θέλησαν να προδοθεί η ηθική τους συνείδηση. Η Αντιγόνη έδωσε το καλύτερο παράδειγµα γι’ αυτό. Η θαρραλέα της συμπεριφορά συγκίνησε και συγκινεί εκατονταετίες τώρα τη συνείδηση πολλών καλλιτεχνών. Το αριστούργημα αυτό του Σοφοκλή, µια από τις ωραιότερες τραγωδίες του, εντυπωσιάζει µε τη στάση της ηρωίδας. Κι αυτό, γιατί ο χαρακτήρας της δεν πρόδιδε κάτι το εξαιρετικό, ούτε ότι θα τολμούσε κάτι το ηρωικό. Ήταν µια απλή πριγκιποπούλα, σημαδεμένη από την κατάρα να είναι κόρη του Οιδίποδα. Η Αντιγόνη µε την πράξη της έγινε σύµβολο της αδελφικής αγάπης, του ανθρωπισμού και της ταπεινοφροσύνης. Είναι πάντα επίκαιρη λόγω της παρουσίας του πόνου, της καταπίεσης και της αντίστασης. Ο αριθµός των σημερινών διασκευών του αντιγονικού μύθου είναι τεράστιος. Όχι µόνο στην Ευρώπη αλλά και στις άλλες ηπείρους, όπως στη Λατινική Αµερική και στη Νότιο Αφρική, γράφονται έργα που έχουν ως θέµα τον αντιγονικό µύθο και τη σύγκρουση της Αντιγόνης µε τον Κρέοντα. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα ο θρύλος της Αντιγόνης µε το κείμενο του Σοφοκλή έγιναν ιερά σύµβολα για το ευρωπαϊκό πνεύµα. Η τραγωδία Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι το µόνο λογοτεχνικό κείμενο που έχει το χάρισµα να εκφράζει όλες τις κύριες σταθερές που διέπουν τις πέντε εγγενείς στην ανθρώπινη κατάσταση συγκρούσεις και αυτές είναι: η αναμέτρηση μεταξύ ανδρών και γυναικών, μεταξύ ηλικιωμένων και νέων, μεταξύ κοινωνίας και ατόµου, μεταξύ ζωντανών και νεκρών, μεταξύ ανθρώπων και θεού/θεών και οι οποίες δεν είναι διαπραγµατεύσιµες.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Τραγωδία της Αντιγόνης γενικά:
Η Αντιγόνη είναι αρχαία τραγωδία του Σοφοκλή που παρουσιάστηκε πιθανότατα στα Μεγάλα Διονύσια του 441 π.Χ.. Το θέμα της προέρχεται από τον Θηβαϊκό κύκλο, απ” όπου ο Σοφοκλής άντλησε υλικό και για δύο άλλες τραγωδίες του, τον «Οιδίποδα Τύραννο» και τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ». Τα «γεγονότα» της «Αντιγόνης» είναι μεταγενέστερα χρονολογικά από εκείνα των τραγωδιών για τον Οιδίποδα, αλλά η «Αντιγόνη» παρουσιάστηκε πριν από αυτές. Η «Αντιγόνη» είναι η δεύτερη αρχαιότερη σωζόμενη τραγωδία του Σοφοκλή, μετά τον «Αίαντα».
Η Αντιγόνη του Σοφοκλή πραγματεύεται την ιστορία μιας έφηβης που αψηφά την κοσμική εξουσία, δηλώνοντας την αφοσίωσή της σε έναν ανώτερο νόμο. Η Αντιγόνη, κόρη του Οιδίποδα, επιθυμεί να θάψει τον αδερφό της, τον Πολυνείκη, ο οποίος σκοτώθηκε σε ένα βάναυσο εμφύλιο πόλεμο εναντίον του ίδιου του του αδερφού, του Ετεοκλή. Ο Κρέων, ο θείος τους και νέος, αδοκίμαστος βασιλιάς, έχοντας μόλις αναλάβει το θρόνο μετά το θάνατο των δύο αδερφών, διατάζει να μείνει άταφο το σώμα του Πολυνείκη για να το κατασπαράξουν τα όρνια και τα άγρια σκυλιά, επειδή ηγήθηκε στρατού εναντίον της πατρίδας του, της Θήβας, και πρέπει συνεπώς να τιμωρηθεί ως προδότης. Όποιος παραβεί το νόμο, σύμφωνα με τη διαταγή του Κρέοντα, θα θανατωθεί. Η Αντιγόνη τον αψηφά ανοιχτά και εσκεμμένα, τιμώντας το σώμα του αδερφού της με νεκρικές τελετές, ακολουθώντας έναν ανώτερο νόμο που υπερβαίνει αυτόν της πολιτείας -το θεϊκό νόμο. Ο Κρέων αναγκάζεται, λόγω της δικής του πολιτικής ρητορικής και της εύθραυστης εξουσίας που έχει μόλις αρχίσει να εγκαθιδρύει μετά τον εμφύλιο, να τιμωρήσει την ανιψιά του για παραδειγματισμό και την καταδικάζει σε θάνατο. Στην προσπάθεια πραγματοποίησης της εντολής του, ο Κρέων χάνει τα πάντα: το γιο του που ήταν αρραβωνιασμένος με την Αντιγόνη, τη γυναίκα του, το θρόνο του και την τάξη που προσπάθησε τόσο πολύ να προασπίσει.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο
1.Η σημασία της τραγωδίας Αντιγόνη για τον ελληνικό πολιτισμό.
Στο σύνολό της η τραγωδία ήταν πολιτικό θέατρο με την απλή και ευρεία έννοια, εφόσον παρουσιαζόταν επί σκηνής με ενέργειες της πόλης και με αποδέκτη την πόλη των Αθηναίων, μέσω των νομίμων δημοσίων οργάνων διακυβέρνησης, σε συγκεκριμένη εορτή του θρησκευτικού ημερολογίου του κράτους. Η τραγωδία ήταν «πολιτική» και από αρκετές άλλες, λιγότερο τυπικές, απόψεις. Με τις ευρύτερες πιθανές προεκτάσεις του, ο αθηναϊκός δημοκρατικός τρόπος ζωής θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως «ένας τρόπος εκπαίδευσης όλης της Ελλάδας» (σύμφωνα με την περίφημη φράση από τον Επιτάφιο του Περικλή στον Θουκυδίδη, «τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν εἶναι»). Αλλά κατ’ αρχήν, η συμμετοχή στη δημοκρατική διαδικασία, που σημαίνει και να παρευρίσκεται κανείς ως ακροατής σ’ έναν τέτοιο δημόσιο πολιτικό λόγο, εκλαμβανόταν κυρίως ως τρόπος εκπαίδευσης των αθηναίων πολιτών. Η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι τραγωδία με θέμα την πολιτική και οικογενειακή αυτοκαταστροφή. Πραγματεύεται όμως και όλες τις άλλες κατηγορίες όπως κατηγορίες αμοιβαίας αντίληψης, συμπλοκής με την «ετερότητα», που μπορούν να ορισθούν ως ερωτικές, κοινωνικές, λατρευτικές και μεταφυσικές. Οι άνδρες και οι γυναίκες, οι γέροι και οι νέοι, το άτομο και η κοινότητα , οι ζώντες και οι θανόντες. Στον πυρήνα της δηλαδή η Αντιγόνη είναι ένα έργο για τη σύγκρουση ανάμεσα στα πιστεύω του ατόμου και το νόμο του κράτους.
Ξεκινώντας την ανάλυσή μας, θα πρέπει να πούμε τι σήμαινε νόμος για τους αρχαίους Έλληνες. Ο νόμος για τον αρχαίο Έλληνα είναι δισυπόστατος. Είναι το σύνολο των γραπτών νόμων που ρυθμίζουν την ευημερία και ευρυθμία της πόλης, άλλα και το άγραφο δίκαιο που είναι, σύμφωνα με την αρχαιοελληνική αντίληψη, έμφυτο στους ανθρώπους και επιβάλλεται όχι από τον φόβο των κυρώσεων ,αλλά από το αίσθημα της αιδούς ,που μοίρασε ο Ερμής σε όλους τους ανθρώπους .Επίσης πρέπει να πούμε ότι στην αρχαία Ελλάδα η ανομία θεωρείται προάγγελος κακών για την πόλη. Σύμφωνα με τον Αίσωπο όταν υπάρχει αυθαιρεσία(ύβρις) σε μια πόλη τότε ακολουθούν πόλεμος και μάχες. Άλλες αντιλήψεις από την αρχαιότητα όσον αφορά την τήρηση των νόμων είναι επηρεασμένες από τον Σωκράτη .Ο Σωκράτης θεωρεί ότι θα πρέπει να μένουμε πιστοί στους νόμους της πατρίδας. Ο ίδιος θανατώθηκε προκειμένου να μείνει πιστός στα πιστεύω της συμμόρφωσης με τους νόμους.
Θα δούμε όμως και απόψεις, περί νόμων, από «αναρχικούς» σαν την Αντιγόνη αν μπορούν να χαρακτηριστούν έτσι, που διατυπώθηκαν από αρχαίους Έλληνες. Ο Αντιφών ο Αθηναίος διατύπωσε άποψη κόντρα στο ρεύμα της εποχής κατά της δουλείας, λέγοντας ότι όλοι οι άνθρωποι είναι όμοιοι καθώς επίσης είπε ότι οι νόμοι της πολιτείας είναι αυθαίρετοι κανονισμοί. Επίσης ο Ζήνων ο Κιτεεύς διατύπωσε ότι οι καρποί ανήκουν σε όλους, η γη σε κανέναν. Ο Αντισθένης διακήρυττε ότι δεν πρέπει να υπάρχει κυβέρνηση, ατομική ιδιοκτησία, επίσημη θρησκεία και γάμος. Ο Διογένης και στην συνέχεια οι Κυνικοί διατύπωναν την άποψη ότι οι νόμοι διαφέρουν από χώρα σε χώρα, ότι είναι ανθρώπινα έργα, επομένως δεν έχουν αντικειμενικό κύρος και είναι ανάξιοι σεβασμού.
Βέβαια, οφείλουμε στη συνέχεια να πούμε ότι και η Αντιγόνη υπακούει σε κάποιους νόμους και σε κάποιες συμβάσεις. Πιστεύει σε θεϊκούς και θρησκευτικούς νόμους και σε ηθικές αξίες περί ταφής των νεκρών και προσφοράς τιμών, επικαλείται τους θεούς και τις αξίες τις οποίες πιστεύει, οι οποίες είναι προϊόν της παιδείας η οποία της παρέχεται. Αλλά, όπως είναι γνωστό, οι νόμοι είναι προϊόν της ηθικής και χωρίς αυτήν στερούνται νοήματος ακόμη και αυτές οι αξίες της Αντιγόνης.
Αν υποθέσουμε ότι οι Έλληνες γεννήθηκαν «Αντιγόνες» και όχι «Κρέοντες» όπως πολύ έχουν διατυπώσει, διαχρονικά είμαστε με το μέρος του αδυνάτου και κατά αυτού που το νόμιμο μπορεί να μην είναι και ηθικό. Είναι στην ψυχοσύνθεση του Έλληνα να μην συμβιβάζεται και να προτάσσει το δίκαιο και ηθικό. Αυτό έγινε κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, την εποχή των Βαλκανικών πολέμων ,κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και πιο πρόσφατα την εποχή πριν την μεταπολίτευση. Μήπως όμως και σήμερα, πόσες χιλιάδες συμπολίτες μας ,δεν αισθάνονται καθημερινά «Αντιγόνες»…
1.2.Η σημασία της τραγωδίας Αντιγόνη για τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Από τον 15ο αιώνα και µετά ο µύθος της Αντιγόνης αρχίζει να παίρνει µορφή, οι διανοούμενοι της εποχής ανακαλύπτουν τις αρχαίες τραγωδίες του Σοφοκλή. Η Αντιγόνη μεταφράζεται στα ιταλικά από τον Alamanni το 1533, στα γαλλικά το 1573από τον Baϊf και στα γερµανικά το 1543 από τον Fritze. To 1533 o Erasmus von Rotterdam παραθέτει στο έργο του Adagia 23 φορές την τραγωδία του Σοφοκλή. Ενόψει των δύσκολων καιρών της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης η αρχαία τραγωδία αφομοιώθηκε αµέσως ως πολιτικό έργο. Πολύ σηµαντικό για την παράδοση του αντιγονικού µύθου υπήρξε το έργο του Robert Garnier «Antigone ou la Piété» (1580). Είναι ένα ποίηµα µε 2.700 στίχους, όπου η Αντιγόνη παρουσιάζεται ως πρότυπο οικογενειακής αφοσίωσης. Στην Γαλλία του τέλους του δέκατου έκτου αιώνα, τα άταφα πτώµατα, οι αδελφοκτόνες συγκρούσεις, η εξολόθρευση των παλιών οικογενειών δεν ήταν διόλου σχήµα λόγου, αλλά αντικείμενο καθημερινής εμπειρίας. Τα λυρικά δράµατα του Garnier κατατρέχονται από την αίσθηση και τα θεάµατα µίας κοινωνίας υπό διάλυση. Το θέµα της Αντιγόνης δεν ήταν µακριά. Ήταν δηµοφιλές σε όλη την διάρκεια της Αναγέννησης.
Η αναγεννησιακή ευαισθησία βίωνε ως φυσιολογικές τις αναλογίες µε την Αντιγόνη. Τα σοφόκλεια θέµατα της παρθενίας, της νυχτερινής ταφής, της αγάπης µέχρι αυτοθυσίας, η σοφόκλεια αντίληψη ότι η πράξη είναι συµπόνια, ότι ο ηρωισµός είναι αγωνία που ελεύθερα συμμεριζόμαστε, όλα τούτα προαναγγέλλουν ή προεικονίζουν µε ακρίβεια της χριστιανικές αλήθειες. Οι λόγοι που προστάζει η ίδια η Αντιγόνη έχουν κάτι το εγκόσµιο, το ουµανιστικό. Η καλή διαγωγή πρέπει να είναι σύµφωνη µε την ανθρώπινη ευσέβεια, αντίθετα το διάταγµα του Κρέοντα επιβάλλει απανθρωπιά. Η Αντιγόνη επικαλείται µια φυσική ανθρωπιά: «ότι έκανα, το έκανα από φυσική αγάπη». Η ταφή του Πολυνείκη και η κάθοδος της Αντιγόνης ζωντανής στον τάφο είναι µέρος µιας µοιραίας κίνησης του νοήµατος, η οποία οδηγεί στην οικουµενικότητα δια µέσου της ταφής και της ανάστασης του Χριστού. Από αυτά τα ξεχασµένα έργα, η Antigone του Tommaso Traetta που πρωτοπαρουσιάστηκε στην Πετρούπολη το 1772,θεωρήθηκε οµόφωνα ως η κορυφαία της opera seria. Όλες αυτές οι όπερες έχουν ως κεντρικό θέµα τον έρωτα του Αίµονα και της Αντιγόνης. Ο Pierre-Simon Ballanche, ο φωτισµένος ουτοπικός σοσιαλιστής, επικαλείται το κλασικό υπόβαθρο για να επιτύχει αποστασιοποίηση. Η Αντιγόνη του, πεζό έπος σε έξι βιβλία, µε τελετουργικό ρυθµό, δηµοσιεύθηκε το1814.
Κατά την διάρκεια του δεκάτου ένατου αιώνα δεν γράφτηκαν σηµαντικές λογοτεχνικές ερµηνείες του αντιγονικού µύθου. Η Frenzel υποστηρίζει, ότι οι καινούριες ερµηνείες εκείνης της εποχής µείωναν την σηµασία του µύθου ή ήταν χωρίς φαντασία. Ο Bothe στο έργο του Der Ödipiden Fall oder die Brüder (1822) αφήνει τον Κρέοντα να αλλάξει την γνώµη του και να επιτρέψει στην Αντιγόνη να θάψει τον αδελφό της, κάνοντας έτσι την πράξη της Αντιγόνης περιττή. Ο Frohne το 1852 απλά κάνει µια περίληψη των αρχαίων τραγωδιών του Θηβαϊκού Κύκλου µε κεντρικό πρόσωπο την Αντιγόνη. Όσο ασήµαντες και να ήταν αυτές οι ερµηνείες, ο δέκατος ένατος αιώνας µας χάρισε την πιο ωραία σοφόκλεια µετάφραση. Ο Hölderlin µετέφρασε την Αντιγόνη του Σοφοκλή το 1804, κανοντάς την «eine Art Paradigma poetischer Vollkommenheit». Εκείνη την εποχή γεννήθηκαν κάποιες από τις πιο ριζοσπαστικές ειρηνευτικές µεταµορφώσεις και αναβιώσεις που µπόρεσε ποτέ να εκμαιεύσει κανείς από λογοτεχνικό κείμενο. Πάνω στην µετάφραση του Hölderlin βασίστηκε ο Hegel, όταν το 1821 έγραψε, Die Phänomenologie des Geistes, την θεωρία του για τα προβλήµατα της αρχαίας τραγωδίας. Ο Hegel αποκαλεί την Αντιγόνη «ένα από τα υψηλότερα και τα πιο ολοκληρωµένα, από κάθε άποψη, έργα τέχνης που δηµιούργησε ποτέ η ανθρώπινη προσπάθεια» και επικαλείται την ηρωίδα, «την Ουράνια Αντιγόνη, την ευγενέστερη µορφή που εµφανίστηκε ποτέ στην γη».
Σε αντίθεση µε την Γερµανία, στη Γαλλία οι διανοούµενοι παίρνουν το µέρος της Αντιγόνης και καταδικάζουν τον Κρέοντα. Σηµαντική υπήρξε η µορφή της Αντιγόνης στην Γαλλία και κατά την διάρκεια της Υπόθεσης Ντρέυφους. Φυσικά, εκείνοι που υποστήριζαν, ότι η δικαστική απόφαση ήταν λανθασµένη, σύγκριναν το Κράτος µε τον Κρέοντα και ταυτίζονταν µε την Αντιγόνη, εκείνην που επαναστατεί για την δικαιοσύνη και την αλήθεια. Αυτήν την στάση είχε και ο συγραφέας Péguy. Άλλοι διανοούµενοι όπως ο Barrés έβλεπαν στον ηρωισµό ένα δηµόσιο κίνδυνο. Για τον Barrés όπως και για τον Hegel, η σύγκρουση του Κρέοντα και της Αντιγόνης είναι ανήθικη. Μια άλλη ενδιαφέρουσα ερµηνεία παραθέτει ο Maurras, σύµφωνα µε τη λογική των δικών του πολιτικών ιδεών θα έπρεπε να πάρει το µέρος του Κρέοντα, της εγκατεστηµένης εξουσίας. Αλλά δεν το κάνει. Ο αναρχικός, για εκείνον, είναι ο Κρέων που καταστρέφει την παράδοση των προγόνων και δεν σέβεται τα Θεία. Είναι η Αντιγόνη εκείνη που αντιπροσωπεύει την νοµιµότητα και το Θείο.
Στον 20ο αιώνα θα αναλυθούν oι Αντιγόνες του Rolland, Hasenclever, Anouilh, Brecht και Hοchhuth. Το 1901 ο Hugo von Hofmannstahl στο έργο του Vorspiel zur Antigone χρησιµοποιεί τη σοφόκλεια τραγωδία, για να της προσδώσει µια συγκεκριµένη θεατρική Αισθητική της μίµησης. Αφηγείται την ιστορία ενός φοιτητή, ο οποίος µετά από µια παράσταση της Αντιγόνης παραµένει µόνος του στο θέατρο. Με πολύ διαφορετικό τρόπο µας παρουσιάζει το 1922 ο Cocteau τη δική του Αντιγόνη.. Μας δείχνει τον µύθο µέσα από µια λογική της περίληψης. Ο ίδιος ο Cocteau παροµοιάζει την µινιµαλιστική µεθοδό του µε αεροφωτογραφίες από την Ελλάδα. Το 1930 ο Gide γράφει το θεατρικό έργο Oedipe, που ανεβαίνει δυο χρόνια αργότερα στα θέατρα της Γαλλίας. Ο Gide προσπαθεί να δώσει «λογοτεχνική» και ειρωνική µορφή στις δυνατότητες συνεύρεσης µεταξύ των ανθρώπων (αιµοµιξία, οµοφυλοφιλία, εγκληµατική ερωτική συµπαιγνία) που τα ταµπού της οικογενειακής ζωής και των κοινωνιών τα έχουν διαστρεβλώσει ή απωθήσει. Η Fraisse υπστηρίζει, ότι ο 20ος αιώνας είναι ο αιώνας της πολιτικοποίησης του αντιγονικού µύθου. Η Αντιγόνη γίνεται η φωνή των καταπιεσµένων ενάντια σε κάθε είδους εξουσία. Κατά την διάρκεια των δύο Παγκοσµίων Πολέµων αλλά και µεταπολεµικά γράφτηκαν πολλές Αντιγόνες. Κυρίως στη Γαλλία και τη Γερµανία, χώρες που ταλαιπωρήθηκαν πολύ από τα δεινά των πολέµων, εµφανίζονται θεατρικά έργα, µυθιστορήµατα, διηγήµατα και ποιήµατα εµπνευσµένα από την ιστορία της.
Σε αντίθεση με τον Ελλαδικό χώρο, στην Ευρώπη γράφτηκαν πολλές εκδοχές του Αντιγονικού μύθου. Ίσως γιατί η Ευρώπη προσπάθησε να βρει τις ουμανιστικές αξίες ,μέσα σε έναν κόσμο φεουδαρχίας και δεσποτισμού Αν μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε σε χρονική μετάβαση όλα τα παραπάνω έργα θα νοιώθαμε μια ηθική ανύψωση που ο Ευρωπαϊκός κόσμος προσπάθησε να βρει τον δρόμο του μέσα από μια αρχαία ελληνική τραγωδία. Το να ξαναγράψει όμως κανείς ένα μύθο που όλοι γνωρίζουν είναι έργο επίπονο και άκρως ολισθηρό. Και τούτο γιατί η οικειότητα του δέκτη αυξάνει τις απαιτήσεις και κατά συνέπεια την πίεση που ασκείται στον όποιο φιλόδοξο «μεταγραφέα», ανεξάρτητα από το ποιος είναι αυτός. Αυτό συχνά οδηγεί σε εκδοχές του τύπου «μία από τα ίδια», που στόχο έχουν να πέσουν στα «μαλακά», ικανοποιώντας τις ήδη δεδομένες προσδοκίες του «μέσου» αναγνώστη.
ΚΕΦΑΛΑIO 2
2.1 Κρέοντας
Είναι ένας άνθρωπος ικανός, αυστηρός και με μεγάλη αυτοπεποίθηση. Διακηρύσσει ότι είναι ο νόμιμος διάδοχος της εξουσίας και ότι η πατρίδα γι’ αυτόν είναι υπεράνω όλων (στ. 162-210). Ο εγωισμός του και η αλαζονεία φαίνεται από τα πιστεύω του ότι μπορεί να κυβερνά όχι μόνο τους ζωντανούς αλλά και τους νεκρούς. Έτσι, χαρακτηρίζοντας προδότη τον Πολυνείκη και απαγορεύοντας την ταφή του, πάει ενάντια στους θεούς και στους άγραφους νόμους. Παρ’ όλα αυτά φοβάται ότι κάποιος μπορεί να πάει ενάντια στην διαταγή του. Γι’ αυτό προσπαθεί με τα λόγια του να αποτρέψει οποιονδήποτε επίδοξο παραβάτη. Του είναι αδύνατο να καταλάβει το ιερό καθήκον της Αντιγόνης και δεν διστάζει να την καταδικάσει σε θάνατο. Η απόφασή του είναι αμετάκλητη ακόμα κι όταν ο ίδιος ο γιος του τον παρακαλεί να συγχωρήσει την Αντιγόνη. Έτσι εκδηλώνοντας τις τυραννικές του αρχές φέρνει την δυστυχία, όχι μόνο στην οικογένειά του, αλλά και σε ολόκληρη την πόλη. Δεν διστάζει να βρίσει τον Τειρεσία που προσπαθεί να τον μεταπείσει. Φτάνει μέχρι την «ύβρη» όταν λέει: «δεν θα επιτρέψω την ταφή έστω κι αν οι αετοί αρπάξουν το πτώμα και το φέρουν μπροστά στον θρόνο του Δία» (1039-1041). Μόνο μετά από τις άσχημες προβλέψεις του Τειρεσία αρχίζει να κλονίζεται η πίστη του ότι η απόφασή του είναι σωστή. Και πράγματι, οι προβλέψεις του μάντη αρχίζουν να βγαίνουν αληθινές… καθώς αναγγέλλεται η αυτοκτονία του Αίμωνα και λίγο αργότερα η αυτοκτονία της Ευρυδίκης. Αυτό είναι και το τελειωτικό χτύπημα για τον Κρέοντα. Η παραφροσύνη τον κυριεύει και επιθυμεί τον θάνατο.
2.2 Αντιγόνη
Ίσως είναι η τελειότερη μορφή σε όλη την ελληνική δραματουργία. Ένας χαρακτήρας πολυσύνθετος. Δεν θα ήταν δύσκολο να την χαρακτηρίσει κανείς, την στιγμή που τα ίδια της τα λόγια, οι πράξεις της, η συμπεριφορά της αναδεικνύουν την προσωπικότητά της. Είναι μια γυναίκα που δεν φοβάται και δεν υποτάσσεται σε κανέναν. Οδηγός της είναι το συναίσθημα και όχι η λογική. Αντιδρά στην ατίμωση του Πολυνείκη γιατί έτσι υπαγορεύουν οι άγραφοι νόμοι, αλλά και γιατί σπρώχνεται από το αίσθημα της αδελφικής αγάπης. Άλλωστε όπως λέει και η ίδια έχει γεννηθεί μόνο για να αγαπάει (στίχος 523). Το θάρρος της και η ευσέβειά της προς τους θεούς φαίνονται στους στίχους 446-455. Ακριβώς στους στίχους 441_581 της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή πραγματώνεται η καθεμιά ξεχωριστά από τις πέντε θεμελιώδεις κατηγορίες του προσδιορισμού και αυτοπροσδιορισμού του ανθρώπου μέσα από την σύγκρουση, βρίσκονται δε και οι πέντε εν δράσει σε μία και μοναδική αναμέτρηση. Απ’ ό, τι γνωρίζω, καμία άλλη στιγμή είτε της θρησκευτικής είτε της κοσμικής φαντασίας δεν επιτυγχάνει αυτή την ολότητα. Ο Κρέοντας την ρωτάει αν ήξερε την διαταγή του. Θα μπορούσε να αρνηθεί ότι ήξερε και να ξεφύγει από οποιαδήποτε κατηγορία. Όχι μόνο δεν το αρνείται αλλά του εξηγεί ότι το έκανε γιατί δεν ήταν διαταγή του Δία και της Δίκης αλλά διαταγή ενός θνητού. Δεν φοβάται τις ευθύνες και γι’ αυτό διαψεύδει την Ισμήνη όταν εκείνη προσπαθεί να εμφανιστεί στον Κρέοντα σαν συνεργός. Όμως πέρα απ’ όλα αυτά δεν παύει η Αντιγόνη να είναι και γυναίκα. Η ιδέα του θανάτου δεν την τρομάζει, όμως είναι και αυτή ένας απλός άνθρωπος, με αδυναμίες, γι’ αυτό όταν την οδηγούν στην φυλακή θρηνεί την τύχη της. Λυπάται που δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί σαν γυναίκα, δημιουργώντας μια οικογένεια, αλλά πεθαίνει ολοκληρωμένη σαν άτομο, ξέροντας, ότι πάνω απ’ όλα έκανε το χρέος της, υπηρετώντας τους νόμους της ηθικής.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Εστιάζοντας στην ιστορία της Αντιγόνης για βαθύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός έχει διαμορφώσει και εμπλουτίσει τις σύγχρονες αξίες και ήθη, καταλαβαίνουμε ότι το γεγονός αυτό τροφοδοτεί ένα παγκόσμιο διάλογο για την πληθώρα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε σήμερα»: «Η αγάπη της Αντιγόνης για τον αδερφό της, το αίσθημα του καθήκοντος και το θάρρος της να αντισταθεί σε ισχυρές δυνάμεις, ιδιαίτερα ως γυναίκα, την καθιστούν ένα αξιοθαύμαστο πρόσωπο. Η ηρωική ιστορία της αντιστοιχεί με πολλά από τα σύγχρονα κρίσιμα θέματα, όπως οι διαμάχες γύρω από την εξουσία, τα δικαιώματα των γυναικών, οι κοινωνικοί κανόνες και η μετανάστευση για να αναφέρουμε μερικά μόνο παραδείγματα». «Η Αντιγόνη του Σοφοκλή αγγίζει τις αξίες και τους κινδύνους που διατρέχει ο δημοκρατικός μας πολιτισμός».
Στα παραπάνω κεφάλαια είδαµε, πως ο λόγος για τον οποίον ο αρχαίος µύθος ασκεί ακόµα τόσο µεγάλη επιρροή στην ανθρώπινη σκέψη, είναι γιατί παρέχει στον άνθρωπο απλές κι ευνόητες λύσεις για καταστάσεις και φαινόµενα πανανθρώπινα, εµπεριέχει αλήθειες που παραµένουν καθηµερινά επίκαιρες. Ο µύθος µπορεί να προσαρµοστεί σε διαφορετικές καταστάσεις κι εποχές, εξελίσσεται και προσαρµόζεται εύκολα. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το λογοτεχνικό µύθο ως επικοινωνιακό υλικό, έτσι η Αντιγόνη από απλό πρόσωπο γίνεται σύµβολο µέσα στην διακειµενικότητά της και διευκολύνει το λογοτέχνη να επιβάλλει µια συγκεκριµένη λογική του µηνύµατός του στον αναγνώστη. Η ιδιαιτερότητα του έργου προσδιορίζεται κάθε φορά από τον τρόπο µε τον οποίο χρησιµοποιούνται στοιχεία που είναι λίγο πολύ γνωστά. Στην ερώτηση γιατί ο λογοτεχνικός µύθος της Αντιγόνης διασκευάζεται ακόµα και γιατί η ανθρωπότητα δεν έχει κουραστεί να τον διαβάζει ξανά και ξανά, µπορούµε να διαπιστώσουµε µέσα από αυτήν την εργασία, ότι πρώτα απ’όλα ο ίδιος ο µύθος από τη φύση του µας δίνει τη δυνατότητα να εξηγήσουµε πολλά από τα ανθρώπινα προβλήµατα.
Σημασία έχει το γεγονός ότι ο μύθος του αγώνα της Αντιγόνης, τις περισσότερες φορές, επανακάμπτει σε συνάρτηση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα κάθε εποχής. Έτσι: εποχές χωρίς ιδιαίτερες εντάσεις τείνουν να τον αγνοούν. Εποχές με εντάσεις τον επαναφέρουν.
Τέλος, επειδή είμαστε από τη φύση μας υπέρ του ηθικού, όλοι μας θα υποστηρίζαμε την στάση της Αντιγόνης. Παρόλα αυτά όμως πιστεύω πως ο ήρωας της τραγωδίας είναι ο Κρέων. Ο Κρέων είναι αυτός που προσπαθεί μέσα του να ισορροπήσει μεταξύ ανθρώπου και βασιλέα. Μέσα του υπερισχύει το καθήκον προς την πατρίδα, ανεξάρτητα αν αυτό θα τον φέρει σε σύγκρουση με θεούς και ανθρώπους. Καταπολεμά στη ρίζα του την αναρχία που απειλεί τη συγκρότηση των θεμελιωδών κανόνων του κράτους. Αμφισβητώντας τους νόμους η Αντιγόνη, φοβάται ότι θα καταλυθεί το ίδιο το κράτος. Ισορροπεί μεταξύ καθήκοντος και συναισθήματος. Βέβαια, όπως κάθε λογικός και σώφρων άνθρωπος προτιμά να χάσει τα πάντα, ακόμα και την ζωή του, υπερασπίζοντας μέχρι θυσίας το καλό του κράτους και όχι τον εγωισμό μιας πριγκιποπούλας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.BRECHT (Bertolt), Vorwort zu «Antigonemodell 1948», στο: Schondorff
Joachim(επιµ.), Theater der Jahrhunderte. Antigone. Sophokles, Euripides, Racine,
Hölderlin, Hasenclever, Cocteau, Anouilh, Brecht, München, Langen Müller,1966,
σ. 363-370.
2.BRECHT (Bertolt), Die Antigone des Sophokles. Nach der Hölderlischen Übertragung,
στο: Schondorff Joachim (επιµ.), Theater der Jahrhunderte. Antigone. Sophokles,
Euripides, Racine, Hölderlin, Hasenclever, Cocteau, Anouilh, Brecht, München,
Langen Müller,1966, σ. 323-362
3.HOCHHUTH (Rolf), Die Berliner Antigone. Erzählungen und Gedichte,Stuttgart,
Reclam, 2010.
4.ROLLAND (Romain), L’Esprit Libre. Au-Dessus de la Mêlée. Les Précurseurs, Paris,
Editions Albin Michel, 1953.
5.ΡΙΤΣΟΣ (Γιάννης), Ισµήνη, Αθήνα, Κέδρος,΄β έκδ., 1972.
6.ΣΟΦΟΚΛΗΣ, Αντιγόνη, µτφ. Κ. Γεωργουσόπουλος, Αθήνα, Κάκτος, 1992
9.http://www.kairatos.com.gr/arxaioi/antigonibiografia.htm
Μουσικό Σχολείο Τρικάλων
Σχολικό Έτος 2016-17
Μαθητική, συνθετική εργασία-κείμενο με θέμα παρμένο από την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία
ΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ
ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ
«ΑΝΤΙΓΟΝΗ»
Σοφοκλής(496-406π.Χ.)
ΧΑΤΖΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ
Β΄2 ΛΥΚΕΙΟΥ
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:
ΗΛΙΑΔΗ ΑΜΑΛΙΑ, φιλόλογος-ιστορικός
Η Αντιγόνη αποτελεί μία από τις σημαντικότερες τραγωδίες της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Γράφτηκε από τον Σοφοκλή και παρουσιάστηκε ίσως στα Μεγάλα Διονύσια του 441 π.Χ. Το θέμα το οποίο πραγματεύεται είναι ουσιαστικά η αντίθεση ανάμεσα στο θεϊκό και τον ανθρώπινο νόμο και στο χρέος που έχει κάθε άνθρωπος κάποια στιγμή να επιλέξει, ανάλογα με τις αξίες του, ποιό μονοπάτι θα ακολουθήσει.
Στο έργο παρακολουθούμε την προσπάθεια της Αντιγόνης να θάψει τον νεκρό αδελφό της Πολυνείκη, παρά την αντίθετη εντολή του Κρέοντα, βασιλιά της Θήβας, θέτοντας την τιμή των θεών και την αγάπη για τον αδερφό της υπεράνω των νόμων των ανθρώπων.
- Ο Μύθος
Η Αντιγόνη ήταν ένα από τα τέσσερα παιδιά που ο Οιδίποδας απέκτησε με την Ιοκάστη, βασίλισσα της Θήβας, χωρίς να γνωρίζει πως εκείνη ήταν η φυσική μητέρα του. Τα υπόλοιπα παιδιά τους ήταν η Ισμήνη, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης. Ο Οιδίποδας είχε καταραστεί τους γιους του να διαφωνήσουν για το μοίρασμα της κληρονομιάς τους και να αλληλοσκοτωθούν, επειδή είχαν παραβιάσει διαταγές του.
Όταν ο Οιδίποδας ανακάλυψε την αλήθεια για την καταγωγή του αυτοεξορίστηκε και τα δύο αδέρφια συμφώνησαν να κυβερνούν εναλλάξ τη Θήβα ανά έναν χρόνο. Μετά το πρώτο έτος διακυβέρνησης ο Ετεοκλής αρνήθηκε να παραχωρήσει τον θρόνο στον Πολυνείκη. Έτσι ο δεύτερος έφυγε από τη Θήβα και πήγε στο Άργος, όπου παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά Άδραστου και οργάνωσε εκστρατεία εναντίον της Θήβας. Η εκστρατεία απέτυχε, όμως και οι δύο αδερφοί σκοτώθηκαν σε μονομαχία μεταξύ τους. Τον θρόνο ανέλαβε τότε ο Κρέων, αδερφός της Ιοκάστης, που διέταξε να μείνει άταφο το πτώμα του Πολυνείκη επειδή πρόδωσε την πατρίδα του. Από αυτό το σημείο ξεκινάει η τραγωδία.
- Τραγωδία «Αντιγόνη»
Η Αντιγόνη μπροστά στο νεκρό Πολυνείκη
Ο μύθος των Λαβδακιδών, γενιά στην οποία ανήκει η Αντιγόνη, είναι ένας από τους ομορφότερους σε πλοκή και γεγονότα μύθους, ενώ παράλληλα αποδεικνύει στο μέγιστο βαθμό, το μεγαλείο του Ελληνικού πνεύματος καθώς προβάλλει αξίες και ιδανικά αξεπέραστα στο πέρασμα των χρόνων, μέσα από ένα άψογο δομημένο λόγο που μας προσφέρει ο Σοφοκλής. Οι ήρωες αποτελούν τον «καθρέπτη» του αναγνώστη/θεατή, μια και ο καθένας από αυτούς ενσαρκώνει ένα διαφορετικό τρόπο αντίληψης. Τα τρία βασικά πρόσωπα του έργου είναι:
v Αντιγόνη (τραγική ηρωίδα)
Τιμά τον νεκρό επικαλούμενη τις ανώτερες αξίες, είναι ατρόμητη εμπρός στον θάνατό της τον οποίο και προδιαγράφει, στέκεται με θάρρος και τόλμη απέναντι στο Βασιλιά χωρίς να φοβάται να έρθει αντιμέτωπη με όλους τους νόμους, διατηρώντας τα υψηλά ιδανικά της. Είναι ισχυρός χαρακτήρας, είναι ανεξάρτητη και δυναμική ενώ δεν αναφέρει πουθενά την αγάπη της για τον Αίμονα, τον γιο του Κρέοντα.
v Ισμήνη
Παρουσιάζεται ρεαλίστρια, λιγόψυχη, υποταγμένη στους κανόνες της ανθρώπινης εξουσίας. Δεν έχει την δύναμη να αντιμετωπίσει την βασιλική εξουσία, φοβάται τον Κρέοντα, έχει τύψεις για την τύχη της Αντιγόνης καθώς καταλαβαίνει ότι δεν πρόκειται να κάνει πίσω παρά τις όποιες δυσκολίες συναντήσει
v Κρέοντας (τραγικό πρόσωπο, έρμαιο δηλαδή των συγκυριών)
Πιστεύει ότι έχει τα εφόδια να κυβερνήσει σωστά ενώ δεν τα έχει καθώς βάζει τα προσωπικά του συμφέροντα πάνω από όλους, παραβλέπει το θεϊκό νόμο προτάσσοντας τη δική του διαταγή πάνω από αυτή των Θεών, είναι εγωιστής, παρανοεί πως όλοι μπορούν να προδώσουν για το χρήμα κάτι που φαίνεται στις σκέψεις που εκμυστηρεύεται στον φύλακα, είναι αγενής και ασυνεννόητος θεωρώντας τον εαυτό του αλάνθαστο μερικές φορές, ενώ δεν επιδέχεται κριτική.
- Ø Αποδοχή
Η συγκεκριμένη τραγωδία έχει χαρακτηριστεί ως η σημαντικότερη που έγραψε ο Σοφοκλής τόσο από πλευρά σκηνοθετικής δομής όσο και διαλόγου, καθώς συνοδεύεται από σπάνια δραματική τέχνη και ανθρώπινη συγκίνηση. Ευρεία υπήρξε η αποδοχή του έργου τόσο στα χρόνια του μεγάλου δραματουργού όσο και στα νεότερα χρόνια από σημαντικούς μελετητές και ανθρώπους του πνεύματος και των γραμμάτων.
Πηγές αναφέρουν πως Ο Σοφοκλής έγραψε την
«Αντιγόνη» από αντίδραση για την εξορία του Θεμιστοκλή, ήρωα της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Με το έργο του αυτό επεξεργάζεται την ηθική υποχρέωση για τήρηση των ηθικών νόμων έστω και αν αυτό σημαίνει αντίσταση κατά των ανθρώπινων νόμων, με τίμημα το θάνατο. Ο Κρέοντας είναι παντοκράτορας τύραννος. Ο Αίμων υποστηρίζει την δύναμη του λαού και είναι εναντίον της παντοδυναμίας του πατέρα του. Ο Κρέων όμως επιμένει να τιμωρήσει όποιον καταπατεί τους νόμους, και εδώ την Αντιγόνη που αψήφησε την εντολή του Κρέοντα και κήδεψε τον αδερφό της.
Εκτός αυτού, ο ποιητής θέτει το ερώτημα αν οι «αιώνιοι» θεσμοί γίνονται «τίμημα» στον βωμό των μικροπολιτικών ενδιαφερόντων. Ο πολίτης κατά τον Σοφοκλή έχει θέληση ελεύθερη, τιμάει όμως τους θεούς και τα έθιμα. Ο Κρέων τιμωρείται από τους θεούς με τον χαμό της οικογένειάς του.
Η τραγωδία μελετήθηκε και απασχόλησε όσο λίγες τους νεότερους φιλοσόφους. Η τραγωδία της Αντιγόνης μεταφράστηκε τον 16ο αιώνα. Από το 1800 μέχρι σήμερα οι άνθρωποι ερμήνευσαν το έργο αυτό, το μελοποίησαν, το έκαναν δικό τους κατά πολλούς τρόπους. Ο Χέγκελ στις διαλέξεις του δίδασκε στους φοιτητές ότι η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι το αισθητικά πιο τελειοποιημένο καλλιτέχνημα. Η μετάφραση του Φρίντριχ Χέλντερλιν (Hölderlin) αποτελεί ένα από τα καλλιτεχνικά αριστουργήματα της μοντέρνας φιλολογίας. Άλλοι συγγραφείς που εμπνεύστηκαν από το μύθο της Αντιγόνης είναι οι Walter Hasenclever (1917), Ζαν Ανούιγ (1943), Μπέρτολτ Μπρεχτ (1947) Rolf Hochhuth (1963) κ.α. Στο χώρο της όπερας μεταφέρθηκε από τους Τομάσσο Τραέττα (Antigoe, 1772), Άρθουρ Χόνεγκερ (1927), Καρλ Ορφ (Antigonae, 1949), Γκέοργκ Κάτζερ (Antigone oder Die Stadt, 1991).
- Ø Αποτίμηση
Η τραγωδία «Αντιγόνη», όπως και όλες δηλαδή οι τραγωδίες των τριών μεγάλων τραγικών, αποτελούν την κληρονομιά μιας χρυσής εποχής για τον Ελληνικό πολιτισμό. Μία εποχή που δημιούργησε τεράστιας εμβέλειας έργα (αν και δε σώθηκαν δυστυχώς όλα) που έχουν μείνει ανεξίτηλα στο πέρασμα των αιώνων.
Η συγκεκριμένη, θεωρείται ότι περνάει ένα βαθύτερο μήνυμα για το πως πρέπει οι άνθρωποι να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες. Η Αντιγόνη αντιπροσωπεύει τον δυναμικό άνθρωπο που δε διστάζει να θέσει τον εαυτό του σε κίνδυνο ή ακόμα και στο θάνατο προκειμένου να διατηρήσει τις υψηλές αξίες με τις οποίες μεγάλωσε. Είναι ένα έργο διαχρονικό που μπορεί να διδάξει οποιονδήποτε το μελετήσει, ένα έργο που συγκινεί όσο λίγα και ταυτόχρονα οδηγεί την ψυχή σε πνευματική αναζήτηση.
- Ρήσεις Νεότερων Φιλοσόφων
«Για τον τραγικό ποιητή όμως έσχατο κριτήριο για την αξία ή την απαξία του ανθρώπου είναι ο απαράβατος νόμος της πατρικής γης και το δίκαιο που πηγάζει από τους Θεούς»
(Άλμπιν Λέσκυ)
«Μετά την άρνηση της Ισμήνης, η Αντιγόνη κλείνεται στον εαυτό της, μένει μόνη. Το χειρότερο, φαίνεται βυθισμένη σε μια ηθική μοναξιά. Κανείς δεν την καταλαβαίνει. Η Ισμήνη θα την ακολουθούσε αν την καταλάβαινε. Όλοι οι ήρωες του Σοφοκλή είναι γενναιότεροι του συνηθισμένου κι όλοι παλεύουν μέσα στη μοναξιά που αξιώνει ο ηρωισμός τους»
(Ζακλίν ντε Ρομυγί)
«Ο Αίμων είναι η φωνή της συνείδησης του κοινού ανθρώπου, των κοινών ηθικών αντιλήψεων και με αυτόν ο Σοφοκλής φανερώνει την εμπιστοσύνη του στο μέσο άνθρωπο, όταν αντιμετωπίζει ένα πραγματικό πρόβλημα για το δίκαιο και το άδικο»
(C. M. Bowra)
v Αντίθεση Αντιγόνη-Κρέοντα
Το κύριο γνώρισμα αυτής της τραγωδίας είναι η σύγκρουση δύο διαφορετικών αντιλήψεων, δύο διαφορετικών προσωπικοτήτων. Η Αντιγόνη, εκπρόσωπος του συναισθήματος και της αδιαμφισβήτητης πίστης στις διαταγές και στους νόμους των Θεών και ο Κρέων, ένας βασιλιάς απολυταρχικός, ισχυρογνώμων που αντιπροσωπεύει την ανθρώπινη δύναμη και εξουσία. Οι δύο λοιπόν διαφορετικοί δρόμοι που επιλέγουν, τους φέρνουν αντιμέτωπους. Σαφώς και ο Κρέων κατέχει υψηλότερη θέση από την Αντιγόνη και είναι αυτός που θα πάρει την τελική απόφαση. Το γεγονός ότι έχουν μεταξύ τους στενή συγγένεια (η Αντιγόνη είναι ανιψιά αλλά ταυτόχρονα και αρραβωνιαστικιά του γιού του, του Αίμωνα), καθιστά την απόφασή του ακόμα πιο δύσκολη, προκαλώντας γι αυτό και μεγαλύτερη αγωνία στους αναγνώστες. Η τελική απόφαση του Βασιλιά, οδηγεί την Αντιγόνη στο θάνατο. Όμως, όπως προέβλεψε ο μάντης Τειρεσίας αλλά και όπως επιβάλλει το τυπικό μίας αρχαίας τραγωδίας, στο τέλος επέρχεται η «κάθαρσις». Ο Αίμων αυτοκτονεί τραβώντας το σπαθί του. Σαν να μην έφτανε αυτό, η Ευρυδίκη, γυναίκα του Κρέοντα, μην αντέχοντας το χαμό του παιδιού της, τον ακολούθησε κι αυτή στο τάφο. Ο Κρέοντας λοιπόν πλήρωσε ακριβά για τη άκαρδη στάση του απέναντι στην Αντιγόνη χάνοντας όλα τα πρόσωπα της οικογένειάς του.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι η τραγωδία αυτή εξυψώνει τον τίμιο άνθρωπο με αγαθές προθέσεις, που παρακινείται από τη αδελφική αγάπη και το σεβασμό στους ηθικούς νόμους που έχουν ορίσει οι Θεοί. Η Αντιγόνη αποτελεί παράδειγμα ήθους και δυναμικού ανθρώπου που αντιμετωπίζει με σθένος και παρρησία τον ανώτερο κοινωνικά Κρέοντα. Όμως, βλέποντας το θέμα από μια άλλη οπτική γωνία, το πρόσωπο που συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά του «τραγικού ήρωα» είναι ο Κρέοντας.
Ο βασιλιάς της Θήβας, αναλαμβάνοντας το θρόνο, θέλησε να αποδώσει δικαιοσύνη αλλά και φόρο τιμής σε αυτούς που τίμησαν την πόλη και έχυσαν το αίμα τους για αυτήν. Έτσι εξέδωσε την διαταγή περί ταφής του Ετεοκλή με όλες τις τιμές, αφήνοντας το νεκρό σώμα του Πολυνείκη τροφή για τα σκυλιά, καθώς ο ίδιος επιτέθηκε κατά της Θήβας. Μπορεί, εν μέρει, η απόφασή του να ήταν υπερβολική, ίσως και παράλογη, όμως από τη στιγμή που την εξέδωσε, ήταν αναγκασμένος να την εφαρμόσει ο κάθε πολίτης, μηδενός εξαιρουμένου. Η Αντιγόνη παραβιάζοντας το νόμο, ήρθε αντιμέτωπη με την βασιλική εξουσία και το συμβούλιο των γερόντων. Ο Κρέοντας δε μπορούσε να κάνει διάκριση στην περίπτωση αυτή και να αθωώσει την Αντιγόνη, λόγω της συγγένειάς τους, γιατί τότε θα προσβαλλόταν το κύρος του αλλά θα’ «τριζε» και η θέση του στο θρόνο, μια και οι αντίπαλοί του θα έβρισκαν μία υπέροχη αφορμή να τον κατηγορήσουν για μη σωστή τήρηση των νόμων.
Ο Κρέων, όπως βλέπουμε και στο έργο, προσπαθεί αρχικά με κάποιο τρόπο να δικαιολογήσει την Αντιγόνη και να την υπερασπιστεί την ώρα της δίκης. Όμως η Αντιγόνη δεν είναι συνεργάσιμη, προβάλλει συνεχώς τον εαυτό και την «τολμηρή» πράξη της φτάνοντας στα όρια του θράσους και της ειρωνείας. Ο Κρέοντας δεν έχει και πολλές επιλογές. Μία απόφαση που θα αθώωνε την Αντιγόνη σίγουρο ήταν πως θα προκαλούσε θύελλα αντιδράσεων στην πόλη. Οπότε η καταδίκη της Αντιγόνης σε θάνατο ήταν, θα λέγαμε, αναπόφευκτη για να διατηρηθεί η τάξη και η ηρεμία στο κοινωνικό σύνολο. Να αναφέρουμε πως σίγουρα θα υπήρχαν άτομα που είχαν την ίδια θέση και άποψη με αυτή της Αντιγόνης, αλλά υπήρχε ο φόβος της τιμωρίας και έτσι σιωπούσαν.
Τέλος, βλέπουμε πως ο Κρέοντας, ακόμα και μετά την καταδίκη της Αντιγόνης, προσπαθεί να την διαφυλάξει και να μην την εξευτελίσει, θανατώνοντας την δημοσίως με λιθοβολισμό, όπως πρόσταζε η αρχική διαταγή. Διαλέγει ένα τρόπο, ναι μεν πιο βασανιστικό και επώδυνο, αλλά τουλάχιστον την προφυλάσσει από τον κοινωνικό εξευτελισμό.
Η συνέχεια της ιστορίας επιφυλάσσει μεγάλη οδύνη για τον Βασιλιά, όλη η οικογένεια του σκοτώνεται και ο ίδιος μένει μόνος του και συλλογίζεται την πικρή τύχη του. Ο Κρέων λοιπόν, ένας βασιλιάς που θέλησε να ΄ναι δίκαιος με όλους χωρίς διακρίσεις, ακολουθώντας τα βήματα ενός σωστού άρχοντα/κυρίαρχου ηγέτη της πόλης, οδηγήθηκε στη μεγαλύτερη θλίψη που μπορεί να ζήσει ένας άνθρωπος, να μείνει μόνος του. Οι Θεοί δεν τον λυπήθηκαν και του «έσπειραν» όλες αυτές τις συμφορές.
Ο Κρέων λοιπόν, κατά την γνώμη μου, ενσαρκώνει τον τραγικό ήρωα περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, καθώς έρχεται αντιμέτωπος με όλα τα δεινά που ακολούθησαν τη μοιραία, όπως αποδείχθηκε γι’ αυτόν, διαταγή του.
Αλλά βέβαια πώς και γιατί να γλυτώσει αυτός από τις συμφορές ; Όλη η γενιά του ήταν καταραμένη……
Μουσικό Σχολείο Τρικάλων
Σχολικό Έτος 2016-17
Συνθετική-δημιουργική εργασία με θέμα:
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ
«Η σημασία της τραγωδίας “Αντιγόνη” στον ελληνικό και ευρωπαϊκό πολιτισμό».
Φλιούκα Αλίκη, μαθήτρια Β2 Λυκείου του Μουσικού Σχολείου Τρικάλων
Διδάσκουσα-επιβλέπουσα καθηγήτρια:
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός (ΠΕ02)
Η αρχαία ελληνική τραγωδία “Αντιγόνη” του Αθηναίου τραγικού ποιητή Σοφοκλή, ενός από τους τρεις μεγάλους τραγικούς του αρχαίου ελληνικού κόσμου με τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη στις υπόλοιπες δύο θέσεις, αποτελεί ένα άφθαρτο διαχρονικό σύμβολο του πολιτισμού του δράματος της ελληνικής αρχαιότητας και έχει απασχολήσει έως την σύγχρονη εποχή τόσο την ελληνική όσο και την ευρωπαϊκή διανόηση. Έχει εμπνεύσει κατά καιρούς ανθρώπους των τεχνών και των γραμμάτων, οδηγώντας τους στην γέννηση αριστοτεχνημάτων που έμειναν ως κλασικά στην ιστορία.
Η σημασία της είναι αναμφιβόλως ανεκτίμητη όπως διαφαίνεται μέσω της αποτύπωσής της σε έργα πλήθους αξιομνημόνευτων πνευματικών μορφών, των οποίων τα ονόματα έχουν αποκτήσει ισχύ στην διάρκεια των
αιώνων, επιδιώκοντας οι ίδιοι να μορφώσουν τον άνθρωπο, ως επεχείρησε πρώτος ο Σοφοκλής. Αυτό στο οποίο όμως αξίζει ίσως περισσότερο από κάθε τι άλλο να εστιάσει κανείς δεν είναι τόσο η απαρίθμηση των έργων
αυτών καθ’εαυτών, αλλά η αιτία χάριν της οποίας δημιουργήθηκαν και ευδοκίμησαν στο χρόνο. Μέσω αυτής της προσέγγισης φωτίζεται με καθαρότητα η ουσία του αρχικού έργου και βασικού προτύπου για όλα τα
μετέπειτα, καθώς επίσης καθίσταται παραγωγικότερη η ανάλυση των μεταγενέστερων.
Φιλολογία (μεταφράσεις, αναλύσεις κ.λπ.)
Η τραγωδία της Αντιγόνης έχει αποτελέσει αντικείμενο μελετών έως σήμερα όσον αφορά στην ερμηνευτική διάστασή της, αλλά και στην μορφολογική της δομή. Εξωτερικά και εσωτερικά λοιπόν είναι ένα έργο “τελειωμένο” κατά πολλούς, δηλαδή ολοκληρωμένο, τέλειο. Η συγκεκριμένη κρίση βασίζεται στην μεστότητα της αφήγησης, στην διαύγεια της ακρίβειας της συμβολικής χρονικής ακολουθίας των γεγονότων, στην άριστη χρήση της γλώσσας και στην προβολή
στερεών προτύπων που πραγματώνεται μέσω της αντιπαράθεσης των υψηλών ηθικών αξιών και της εξιδανίκευσης των ηρώων, του χαρακτηριστικού αυτού γνωρίσματος των τραγωδιών του Σοφοκλή.
Ακολούθως, η φύση του διλήμματος της επικράτησης του πολιτικού ή του θείου νόμου, του κεντρικού άξονα της τραγωδίας, συνυφαίνεται με τις κυριότερες ηθικές αναζητήσεις του ανθρώπου, καθιστώντας το ένα πάντοτε επίκαιρο και αμφιλεγόμενο ζήτημα. Ανά τους καιρούς υπάρχουν διαφοροποιήσεις ως προς την θεωρητική
υποστήριξη της μίας εκ των δύο πλευρών, πράγμα που φανερώνει τις ευρύτερες κοινωνικές καταστάσεις. Παρά τις αντιφάσεις όμως δεν παύει το εν λόγω θέμα να αναπαράγεται σε μία ποικιλία γλωσσών πέραν της αρχικής, να διαδίδεται στους πνευματικούς κύκλους
Ελλάδας και Ευρώπης και να αναμοχλεύει τον ανθρώπινο στοχασμό, να αφυπνίζει την πολιτική και την θρησκευτική συνείδηση του ανθρώπου, να εξισορροπεί τις δύο αυτές δυνάμεις καθορίζοντας εντέλει την πολιτισμική του ταυτότητα.
Θέατρο (αναπαραστάσεις, διασκευές κ.λπ.)
Η αναβίωση του αρχαίου ελληνικού δράματος έλαβε ποικίλες διαστάσεις από εγχώριους είτε ξένους καλλιτέχνες του χώρου του θεάτρου στο χρόνο. Η πιστή αναπαράσταση της σωζόμενης αρχικής εκτέλεσης της τραγωδίας στοχεύει ακριβώς στην κατάκτηση του
μεγαλειώδους αυτού αισθήματος του ιδεώδους του αρχαίου δράματος, ενώ οι διάφορες θεατρικές παραλλαγές του έργου αποσκοπούν στην προώθηση μίας εκσυγχρονισμένης προοπτικής, προσαρμοσμένης στις τρέχουσες συνθήκες, ή στην στοχευμένη ανάδειξη επιμέρους θεμάτων. Συνοψίζοντας, η “Αντιγόνη” στέκεται
ως ένας από τους λίθους του στερεώματος του κλασικού παιδευτικού προτύπου και μέσω του θεάτρου κάθε εποχής.
Εικαστικά
Η ένταση των συναισθημάτων και η αποφασιστικότητα των ηρώων της τραγωδίας δεν θα μπορούσαν παρά να προκαλέσουν δέος και να εμπνεύσουν ακόμη και τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της εικαστικής τέχνης, από την γέννηση της “Αντιγόνης” έως και τις ημέρες μας. Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη η ζωγραφική εντύπωση
των εικόνων της κορύφωσης του δράματος (όπως της στιγμής της σύλληψης της Αντιγόνης επάνω από το νεκρό σώμα του αδελφού της), καθώς η έντονη παραστατικότητα εντός του ζοφερού συνήθως τοπίου και η ωραιοποιημένη κλασικότροπη κυρίως αποτύπωση των μορφών συνιστούν ένα άρτιο υποβλητικό θέαμα, ικανό να μεταφέρει τον παρατηρητή στον τόπο της δράσης και να τον εντάξει άμεσα στο πνεύμα του έργου.
Λογοτεχνία και Ποίηση
Είναι γεγονός πως η λογοτεχνία και η ποίηση αντλούν ενίοτε τα θέματά τους από έργα αδιάφθορα μέσα στο χρόνο και καθοριστικής σημασίας για την πνευματική σύσταση της ανθρώπινης κοινωνίας.
Ένα από αυτού του είδους τα έργα είναι η “Αντιγόνη”, αποτελώντας σταθμό για τους μεγαλύτερους λογοτέχνες και ποιητές του δυτικού κόσμου. Αφού κάθε πρόσωπο αυτής της τραγωδίας, με τις πράξεις και τα σύμβολά του, μπορεί να σταθεί ως εφαλτήριο για κάποια νέα
και ανεξάντλητη, όπως προκύπτει, λαμπρή δημιουργία, δίκαια λοιπόν η αξία της παραμένει αλώβητη και συνεχής, συμβάλλοντας στην άνθιση της πολιτισμικής ανάπτυξης των ελληνικών και ευρωπαϊκών πραγμάτων.
• Ο ήρωας της “Αντιγόνης”
Ως κεντρικά τραγικά πρόσωπα της “Αντιγόνης” ορίζονται ο Κρέων, πρεσβεύοντας την φωνή της πολιτικής εξουσίας και η Αντιγόνη, πρεσβεύοντας την φωνή του θείου δικαίου. Αναμφισβήτητα οι δύο αυτοί ήρωες πάσχουν, αντιμετωπίζουν ακραίες καταστάσεις και έρχονται
αντιμέτωποι με κρίσιμα ηθικά διλήμματα. Ο Κρέων ως άρχοντας της Θήβας οφείλει να τιμωρήσει παραδειγματικά τον Πολυνείκη, τον αδερφό της Αντιγόνης ο οποίος φέρθηκε προδοτικά προς την πόλη. Η εν λόγω
στάση του Κρέοντα κρίνεται ως απολύτως φυσιολογική και θεμιτή σε πολιτικό επίπεδο. Από την άλλη πλευρά η Αντιγόνη δεν δέχεται να μείνει άταφος ο αδερφός της διότι μία τέτοια πράξη αντιτίθεται προς τον ηθικό νόμο που πηγάζει από τις θρησκευτικές της πεποιθήσεις, στάση επίσης έλλογη βάσει της υποστήριξης των αναλόγων θέσεων.
Η απόφαση της Αντιγόνης να παραβεί τον νόμο που θέσπισε ο Κρέων φανερώνει την απαράμιλλη γενναιότητά της, το ψυχικό της σθένος και την πνευματική της ανωτερότητα σε σχέση με το σύνολο των πολιτών της
Θήβας αλλά και του ίδιου του Κρέοντα. Αψηφά τον υλικό θάνατο διότι πιστεύει στην ευνοϊκή συνέχιση της άυλης φύσης της, δηλαδή της ψυχής της, η οποία θα επέλθει με την τήρηση των εθιμοτυπικών θρησκευτικών υποχρεώσεών της και της επακόλουθης κατάκτησης της αρετής. Ο Κρέων ως πολιτικός άρχοντας όφειλε να σεβαστεί τις θρησκευτικές δομές στις οποίες βασίζεται η κοινωνία που διοικεί και να επιλέξει κάποια ατιμωτική
ποινή για τον Πολυνείκη, που δεν θα προσέβαλε όμως τα δημόσια ήθη.
Συνεπώς, η Αντιγόνη είναι η απόλυτη τραγική μορφή του δράματος καθώς θυσιάζεται μόνη χάριν των προσωπικών της ιδανικών, κινούμενη στην απρόσιτη για τους περισσοτέρους σφαίρα του μεταφυσικού.
Σχολιάστε
Για να σχολιάσετε πρέπει να συνδεθείτε.
