Σε 1.400 τ.μ. στεγάζεται η έκθεση «ΕΥΡΗΚΑ» που αποκαλύπτει στους πολυπληθείς κινέζους επισκέπτες εντυπωσιακά επιτεύγματα αιώνων

 

Εύρηκα!! Το αρχαίο ελληνικό πνεύμα φωτίζει το Πεκίνο εδώ από τον Οκτώβριο του 2017 καθώς το Μουσείο Επιστήμης και Τεχνολογίας της Κίνας φιλοξενεί την έκθεση «ΕΥΡΗΚΑ». Από την αστρονομία , τη ναυπηγική και τη μεταλλουργία, ως την τεχνολογία θεάτρου και του πολεμικού εξοπλισμού τα πλήθη ανακαλύπτουν τον αξεπέραστο πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων.

Η Ελλάδα «μπήκε στον χάρτη» ακόμη και για τις μικρότερες ηλικίες στην Κίνα χάρη στην αρχαία τεχνολογία της

Από τον περασμένο Οκτώβριο η Ελλάδα λάμπει στο Πεκίνο. Υπό τον τίτλο «ΕΥΡΗΚΑ: Επιστήμη, τέχνη και τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων», η μεγαλύτερη έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ σχετικά με τα αρχαία ελληνικά τεχνολογικά επιτεύγματα φιλοξενείται στο Μουσείο Επιστήμης και Τεχνολογίας της Κίνας και θα παραμείνει εκεί ως τον προσεχή Μάρτιο. Ξεκινώντας από την προϊστορική περίοδο και φθάνοντας ως τους ελληνιστικούς χρόνους ή και αργότερα, η έκθεση καλύπτει την τεχνολογία σε όλες τις εκφάνσεις της, από την οικοδομική, τη ναυσιπλοΐα και την αστρονομία ως τις τέχνες, τον αθλητισμό και την καθημερινή ζωή. Και, όπως μας λένε τα μηνύματα από την Κίνα, έχει στεφθεί με απόλυτη επιτυχία, προσελκύοντας μέχρι τώρα χιλιάδες επισκέπτες.

Ευνοημένη από τα… αχανή κινεζικά μεγέθη, η έκθεση «ΕΥΡΗΚΑ» απλώνεται σε 1.400 τ.μ., παρουσιάζοντας συγκεντρωμένα όλα μαζί ομοιώματα αρχαίων τεχνολογικών επιτευγμάτων με έναν τρόπο που δεν έχουμε δει ποτέ στην Ελλάδα. Περιλαμβάνει 53 ομοιώματα - ανακατασκευές βασισμένες σε περιγραφές από αρχαία κείμενα - συνοδευόμενα από 49 πινακίδες που εξηγούν τη λειτουργία τους και από 20 οθόνες στις οποίες προβάλλονται σχετικά βίντεο. Ολα αυτά πλαισιώνονται από κείμενα με θεματικές παρουσιάσεις - μια εξ αυτών αφορά π.χ. τη Σχολή των Μηχανικών της Αλεξάνδρειας - καθώς και πληθώρα φωτογραφιών.

Τιτάνιο έργο

Η έκθεση πραγματοποιήθηκε κατόπιν συμφωνίας του Εθνικού Μουσείου Επιστήμης και Τεχνολογίας της Κίνας με τον πρόεδρο του Μουσείου Ηρακλειδών Παύλο Φυρό. Επιστημονικός σύμβουλος ήταν ο Θεοδόσης Π. Τάσιος, ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου .

Μυθικά και πραγματικά

«Θα αρκούσε να αρχίσουμε με τον κεντρικό ρόλο της τεχνολογίας στην ελληνική μυθολογία: Τιτάνες σιδηρουργοί, ολύμπιοι θεοί μηχανικοί, δωρεά της τεχνολογίας στους θνητούς από τους θεούς στον προμηθεϊκό μύθο - αλλά και όλη η παράδοση του παντεχνίτη Δαιδάλου», αναφέρει. Και συνεχίζει περνώντας από τον μύθο στην… πραγματική ζωή: «Υστερα, τον καιρό των Μυκηναίων, έχουμε τους τεράστιους θόλους, τη γιγαντιαία αποστράγγιση της Κωπαΐδας και τη ναυπήγηση του εξαιρετικού εμπορικού-πολεμικού πλοίου, της πεντηκόρου. Η μεγάλη ανάπτυξη της μεταλλουργίας του Λαυρίου κατά την κλασική εποχή συνέτεινε ακόμη και στη νίκη στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Η δε εμβολίζουσα αθηναϊκή τριήρης και το «φλογοβόλον» του Θουκυδίδη υποδεικνύουν την ευρύτερη ανάπτυξη της στρατιωτικής τεχνολογίας».

Τα μεγαλύτερα επιτεύγματα, ωστόσο, αναδείχθηκαν στους ελληνιστικούς χρόνους με κέντρο την Αλεξάνδρεια. Τότε έκαναν την εμφάνισή τους περίπλοκες μηχανές, αυτόματα και υδραυλικά ρολόγια, επετεύχθη η μετατροπή της υδροδυναμικής και της θερμικής ενέργειας σε κινητική, η στρατιωτική τεχνολογία επέδειξε εξελιγμένους καταπέλτες και τεράστιες κινητές πολιορκητικές μηχανές όπως η ελέπολις, κατασκευάστηκαν αναλογικοί υπολογιστές όπως ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, αναπτύχθηκε περίπλοκη χημική τεχνολογία, ενώ η ναυπηγική και η οργάνωση των μεγάλων δημόσιων έργων γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη.  «Ευλόγως έχει λεχθεί ότι αν δεν άλλαζε ο ρους της Ιστορίας, η Βιομηχανική Επανάσταση θα συνέβαινε στην Αλεξάνδρεια κάποτε, κατά τη διάρκεια της ύστερης αρχαιότητας».

Η αρχαία ελληνική τεχνολογική επανάσταση παρουσιάζεται στο Πεκίνο χωρισμένη σε εννέα ενότητες: Μετά την «Εισαγωγή», ο επισκέπτης περνάει στην ενότητα «Οικοδομική και δημόσια έργα», όπου μπορεί να δει μεταξύ άλλων πώς κατασκευάστηκαν τα προϊστορικά αντισεισμικά κτίρια στο Ακρωτήρι της Θήρας, ο Παρθενώνας και η Σήραγγα του Ευπαλίνου ή ο Δίολκος. Ακολουθούν η «Μέτρηση χρόνου και αποστάσεων», η «Μηχανολογία» (με ομοιώματα, μεταξύ άλλων, της αιολόσφαιρας του Ηρωνος και της αντλίας του Κτησιβίου) και τα «Αυτόματα». Στην ενότητα της «Αστρονομίας» δεσπόζει ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, ενώ σε εκείνη της «Ναυπηγικής» η παρουσίαση ξεκινάει από τα πρώτα πλοία και φθάνει ως τη βυζαντινή περίοδο. Η «Τεχνολογία στις τέχνες και στον αθλητισμό» παρουσιάζει την ύδραυλι, το πρώτο μουσικό όργανο με πλήκτρα, «φωτίζει» την τεχνολογική πλευρά του θεάτρου και των αγώνων και δείχνει πώς γινόταν η χύτευση των χάλκινων αγαλμάτων. Οι δυο τελευταίες ενότητες είναι αφιερωμένες στη «Στρατιωτική τεχνολογία» και στις «Τηλεπικοινωνίες», αλλά η περιήγηση δεν τελειώνει εδώ. Η «ΕΥΡΗΚΑ» κλείνει με δυο υποενότητες: η «Μεταλλευτική, μεταλλουργία και μεταλλοτεχνία» παρουσιάζει πώς γίνονταν η εξόρυξη, η μεταφορά και η επεξεργασία των μεταλλευμάτων, με ιδιαίτερη αναφορά στα μεταλλεία του Λαυρίου, ενώ μια σειρά από αρχαίες ελληνικές «Επιγραφές» με τεχνικούς όρους που έχουν ανασκαφεί σε διάφορα σημεία επιβεβαιώνει «του λόγου το αληθές».

Οταν, τον ερχόμενο Μάρτιο, η αυλαία θα πέσει στο Πεκίνο, η «ΕΥΡΗΚΑ» θα ταξιδέψει για μερικούς μήνες στη Σανγκάη και το καλοκαίρι αναμένεται να επιστρέψει στην Αθήνα, όπου θα φιλοξενηθεί κατά πάσα πιθανότητα τμηματικά στο Μουσείο Ηρακλειδών. Καθώς δεν διαθέτουμε τον… άπλετο χώρο που προσφέρουν τα κινεζικά μουσεία, δυστυχώς δεν μπορούμε να σας την παρουσιάσουμε εδώ συνολικά, σε όλο της το μεγαλείο.

Ναυπηγική

Για αρκετούς αιώνες – στη λεγόμενη αρχαϊκή περίοδο της ναυπηγικής – τα ελληνικά πλοία ήταν «ραμμένα». Αυτό όμως δεν τα εμπόδιζε να οργώνουν το Αιγαίο και τις άλλες θάλασσες. Το «ράψιμο» των σανίδων που ενώνονταν για να σχηματίσουν το κέλυφος του πλοίου γινόταν με χοντρή κλωστή από λινάρι: οι πρώιμοι ναυπηγοί περνούσαν την κλωστή μέσα από τρύπες που έκαναν στο ξύλο και τη στερέωναν μπήγοντας στις ίδιες τρύπες ξύλινες καβίλιες. Καθ’ όλη την αρχαιότητα και ως το δεύτερο μισό της 1ης χιλιετίας μ.Χ. τα πλοία, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλη τη Μεσόγειο, ναυπηγούνταν με την κατασκευή πρώτα του κελύφους και μετά των ξύλινων πλαισίων (στραβόξυλα) και των ενισχυτικών στοιχείων, με τη λεγόμενη τεχνική των «τόρμων και εντορμιών». Στην εκστρατεία κατά της Τροίας τα πλοία που ξεχώριζαν ήταν οι βοιωτικές διήρεις: είχαν δύο σειρές κουπιών σε κάθε πλευρά και ήταν τα μεγαλύτερα πλοία που έλαβαν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο. Μετεξέλιξή τους, με έναν εξωστάτη και τρεις σειρές κουπιών, ήταν οι περίφημες τριήρεις, οι οποίες κυριάρχησαν για 1.000 χρόνια στη Μεσόγειο. Στην έκθεση παρουσιάζονται αθηναϊκές τριήρεις, ένα αντίγραφο τμήματος του ναυαγίου της Κυρήνειας και ένας βυζαντινός δρόμων.

«Να σημειωθεί επίσης ότι για 1.000 περίπου χρόνια λειτουργούσε ο “Δίολκος” για το πέρασμα των πλοίων από τον Κορινθιακό στον Σαρωνικό Κόλπο μέσω της στεριανής οδού του Ισθμού της Κορίνθου – μήκους περίπου έξι χιλιομέτρων – προτού διανοιγεί η διώρυγα. Πρόκειται για άλλο ένα σπουδαίο επίτευγμα της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας». Το συγκεκριμένο επίτευγμα προβάλλεται στο Πεκίνο μέσω της ταινίας του κ. Τάσσιου «Δίολκος», την οποία μπορείτε να παρακολουθήσετε στο www.pixelit.gr.

Μηχανολογία
Οι αρχαίοι Ελληνες έχουν να επιδείξουν πληθώρα μηχανολογικών επιτευγμάτων ενώ επίσης είναι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη πολλών εργαλείων και εργαλειομηχανών που έδωσαν ώθηση στις μηχανολογικές εξελίξεις. Η αρχαία ελληνική μηχανολογία έφθασε στο απόγειό της στην ελληνιστική περίοδο, με τους μεγάλους μηχανικούς της Αλεξάνδρειας. Οι Αλεξανδρινοί διέθεταν όλα ανεξαιρέτως τα μηχανολογικά στοιχεία μιας ατμοκίνητης υδραντλίας, την οποία όμως δεν είχαν ακόμη εφεύρει. Διέθεταν συγκεκριμένα την εμβολοφόρο υδραντλία του Κτησιβίου, η οποία λειτουργούσε με το ανεβοκατέβασμα ενός μοχλού, σαν τη σημερινή τουλούμπα. Δεύτερον, τον μετατροπέα μιας περιστροφικής κίνησης σε ευθύγραμμη παλινδρομική. Τον μετατροπέα αυτόν τον είχε τοποθετήσει ο Ηρων όταν εφηύρε την αιολική κίνηση για τη λειτουργία της ύδραυλης. Τρίτον, έναν ιμάντα μεταφοράς της περιστροφικής κίνησης από έναν άξονα σε άλλον άξονα, όπως ο ιμάντας του Φίλωνος στην υδροκίνητη καδοφόρο αντλία του. Τέλος, τέταρτον, την ατμοκίνητη αιολόσφαιρα του Ηρωνος, μαζί με κατάλληλα γρανάζια».

Ενώνοντας αυτά τα γνωστά στους Αλεξανδρινούς στοιχεία οι μηχανικοί της Αλεξάνδρειας θα μπορούσαν να επιτύχουν την ατμοκίνητη υδραντλία – την εμβληματική μηχανή της Βιομηχανικής Επανάστασης.

Τα μεγάλα επιτεύγματα της Ελληνιστικής Περιόδου
Στους ελληνιστικούς χρόνους η αρχαία ελληνική τεχνολογία έφθασε στο απόγειό της. Κέντρο των σπουδαίων ανακαλύψεων ήταν η Αλεξάνδρεια, η οποία είχε να επιδείξει έξοχους μηχανικούς και επιστήμονες, όπως ο Κτησίβιος, ο Φίλων και ο Ηρων – χωρίς φυσικά να ξεχνάμε τον Συρακούσιο Αρχιμήδη.

Εφευρέθηκαν περίπλοκες μηχανές, όπως η εμβολοφόρος υδραντλία του Κτησιβίου (3ος αι. π.Χ.).
Επετεύχθη κινητική ενέργεια από μετατροπή υδροδυναμικής ενέργειας (Φίλων, 3ος αι. π.Χ.) και θερμικής ενέργειας (Ηρων, 1ος αι. π.Χ.).
Πραγματοποιήθηκε η αντικειμενική μέτρηση του χρόνου χάρη στα υδραυλικά ωρολόγια (Αρχιμήδης, 3ος αι. π.Χ.).
Αναπτύχθηκαν τεράστιες κινητές μηχανές, ύψους μέχρι 40 ή και 60 μέτρων (Επίμαχος, 3ος αι. π.Χ.).
Εφευρέθηκαν οι καταπέλτες με στρεπτικό ελατήριο (4ος αι. π.Χ.).
Κατασκευάστηκαν αναλογικοί υπολογιστές πρόβλεψης των αστρονομικών κινήσεων και των εκλείψεων (2ος αι. π.Χ.).
Αναπτύχθηκε περίπλοκη χημική τεχνολογία στην Αλεξάνδρεια (μετά το 200 π.Χ.).
Κορυφώθηκε η ναυπηγική – ο πτολεμαϊκός στόλος περιλάμβανε 4.300 πλοία.
Εφαρμόστηκαν κεφαλαιοκρατικές μέθοδοι χρηματοδότησης και οργάνωσης μεγάλων δημοσίων έργων, όπως η αποξήρανση της λίμνης των Πτυχών (4ος αι. π.Χ.).

Αυτόματα, ρομπότ και γκάτζετ!

Τα στάδια της χύτευσης των χάλκινων αγαλμάτων προσελκύουν τα βλέμματα των επισκεπτών στο Πεκίνο

Βλέποντας τα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων δεν μπορεί να μη σκεφτεί κάποιος ότι ήταν μανιώδεις λάτρεις της τεχνολογίας - με τα σημερινά δεδομένα θα μπορούσε ακόμη και να τους χαρακτηρίσει «γκατζετάκηδες». Κάτι τέτοιο αποδεικνύεται κατά πολλούς περίτρανα από το γεγονός ότι αυτοί πρώτοι φαίνονται να είχαν την ιδέα των αυτομάτων και των ρομπότ. Μια ιδέα μάλιστα που κατόρθωσαν να κάνουν σε έναν βαθμό πράξη σχεδόν δύο χιλιετίες προτού αρχίσουν να εμφανίζονται οι σύγχρονοι αυτοματισμοί.

Τα χρυσά ζωντανά κορίτσια που είχε σφυρηλατήσει ο Ηφαιστος για να τον στηρίζουν και να τον βοηθούν στο εργαστήριο, ο χάλκινος γίγαντας Τάλως που οι θεοί χάρισαν στους Μινωίτες για να προστατεύει την Κρήτη και οι αργυρόχρυσοι φύλακες σκύλοι που δώρισαν στον Αλκίνοο, τον βασιλιά των Φαιάκων, θεωρούνται από τους σύγχρονους ειδικούς οι πρώτες αναφορές σε ρομπότ - παρά το γεγονός ότι είναι απλώς φανταστικές. Οι αυτόματες μηχανές ωστόσο που αναπτύχθηκαν αργότερα, κατά κύριο λόγο στην Αλεξάνδρεια, φαίνονται να είναι απολύτως πραγματικές και λειτουργικές και… κοιτάζουν χιλιετίες μπροστά από την εποχή τους.

Η θεραπαινίδα του Φίλωνος και του Ηρωνος

Το πιο ξεχωριστό από τα εκθέματα αυτής της ενότητας είναι η περίφημη βαδίζουσα αυτόματη θεραπαινίδα - ένας πρόδρομος, θα μπορούσε να πει κάποιος, του σύγχρονου «ρομπότ-μπάτλερ» που έχει κάνει την εμφάνισή του τα τελευταία χρόνια. Το διάσημο αυτό αρχαίο αυτόματο παρουσιάζεται στο Πεκίνο σε «παγκόσμια πρώτη» συνδυάζοντας δύο διαφορετικούς μηχανισμούς: αυτόν του Φίλωνος του Βυζαντίου με εκείνον του Ηρωνος του Αλεξανδρέως. Και οι δύο μεγάλοι μηχανικοί της ελληνιστικής περιόδου έζησαν στην Αλεξάνδρεια: η αυτόματη υπηρέτρια του πρώτου τοποθετείται στον 3ο αιώνα π.Χ., ενώ του δευτέρου στον 1ο αιώνα π.Χ. με 1ο αιώνα μ.Χ. Ρόλος της αυτόματης θεραπαινίδας είναι να περιποιείται τους συνδαιτυμόνες ενός συμποσίου σύμφωνα με όλους τους τύπους της εποχής, σερβίροντάς τους το κρασί τους αναμεμειγμένο με το απαραίτητο νερό.

Η θεραπαινίδα της έκθεσης, κατασκευασμένη σε φυσικό μέγεθος, λειτουργεί σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο, με την απελευθέρωση ενός αρμού το άγαλμα κινείται προς κάποιον από τους συνδαιτυμόνες του συμποσίου. Η κίνηση επιτυγχάνεται με «οδηγό» ένα αντίβαρο το οποίο κατεβαίνει αργά στο εσωτερικό του αγάλματος: το σχοινί που το συγκρατεί τυλίγεται γύρω από έναν άξονα ο οποίος με τον τρόπο αυτόν περιστρέφεται κινώντας δύο κρυφούς τροχούς. Οταν το αντίβαρο φθάνει στο κάτω μέρος του αγάλματος, η κίνηση σταματά. Στο δεύτερο στάδιο, όταν ο συνδαιτυμόνας τοποθετεί το βαρύ πήλινο κύπελλό του στο αριστερό χέρι της θεραπαινίδας, το μπράτσο της γυρίζει ενεργοποιώντας ένα οριζόντιο κλείστρο το οποίο κινείται αργά αφήνοντας τον αέρα - και άρα την ατμοσφαιρική πίεση - να εισέλθει σε ένα κρυφό κλειστό δοχείο με κρασί. Ετσι το κρασί χύνεται στο κύπελλο από το δοχείο που βρίσκεται στο δεξιό χέρι του αγάλματος. Καθώς το κλείστρο αλλάζει θέση, ύστερα από λίγο ο αέρας δεν μπορεί να μπει και το κρασί σταματάει να χύνεται. Το κλείστρο όμως συνεχίζει την κίνησή του, αφήνοντας τώρα τον αέρα να μπει σε ένα άλλο κρυφό δοχείο με νερό, όπου επαναλαμβάνεται η ίδια διαδικασία.

Οι αυτόματες πύλες του ναού

Πολλά «θαύματα» που συνέβαιναν σε ναούς ενισχύοντας τη σχέση των πιστών με τον εκάστοτε θεό και προσελκύοντας επισκέπτες αναφέρονται σε αρχαία κείμενα: ναοί που στο εσωτερικό τους τα σώματα δεν είχαν σκιά, αγάλματα που κινούνταν ή πετούσαν, χρυσά πουλιά που κελαηδούσαν με μαγικό τρόπο, αρωματισμένη βροχή που έραινε τους πιστούς, σάλπιγγες που ηχούσαν μόλις άναβε ο βωμός. Δεν γνωρίζουμε επακριβώς ποια ανήκουν απλώς στη σφαίρα του μύθου, είναι όμως βέβαιο ότι πίσω από κάποια από αυτά τα «ειδικά εφέ» κρυβόταν η προηγμένη τεχνολογία της εποχής. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι οι προοριζόμενες για ναούς αυτόματες πύλες του Ηρωνα, οι οποίες άνοιγαν ως εκ θαύματος μόλις άναβε στον βωμό η φωτιά για τη θυσία και πιθανολογείται ότι ίσως χρησιμοποιήθηκαν στον περίφημο ναό της Αρτέμιδος στην Εφεσο.

«Ναός κατασκευάζεται έτσι ώστε μόλις ανάψει φωτιά σε βωμό ο οποίος βρίσκεται στην είσοδό του και γίνει θυσία, οι πόρτες του ναού να ανοίγουν αυτόματα και μόλις σβήσει η φωτιά πάλι να κλείνουν» αναφέρει ο αλεξανδρινός μηχανικός και γεωμέτρης στα «Πνευματικά» του, στο θεώρημα 38. Αυτή η κατασκευή, βασισμένη σε μελέτη του Δημήτρη Καλλιγερόπουλου, παρουσιάζεται σε πλήρη αναπαράσταση στο Πεκίνο. Στον συγκεκριμένο μηχανισμό, όπως μπορούν να δουν οι επισκέπτες, ο Ηρων χρησιμοποιεί ως «κινητήριο δύναμη» τη διαστολή του αέρα ο οποίος αρχίζει να θερμαίνεται κάτω από τον βωμό με το άναμμα της φωτιάς για τη θυσία. Η πίεση από τον θερμαινόμενο αέρα μεταφέρει υγρό από ένα σταθερό σε ένα κινητό δοχείο, ενεργοποιώντας ένα σύστημα με τροχαλίες και αντίβαρα το οποίο περιστρέφει τις πύλες του ναού.

Στατόν, το μηχανικό «κουκλοθέατρο»

Είναι ένα είδος «κινηματογράφου» της εποχής: ο Ηρων ο Αλεξανδρεύς μέσα στις πολλές κατασκευές του περιγράφει και το περίφημο «στατόν», ένα μηχανικό θέατρο που παρουσίαζε αυτομάτως μια ολόκληρη παράσταση μόνο με το τράβηγμα ενός σχοινιού - κάτι ανάλογο με αυτό που λέμε σήμερα «με το πάτημα ενός κουμπιού». Πρόκειται για μια εξαιρετικά πολύπλοκη κατασκευή με πολλούς επί μέρους αυτοματισμούς. Ειδώλια κινούνταν εν είδει ηθοποιών, τα σκηνικά άλλαζαν, φλόγες άναβαν για να δημιουργήσουν φωτιές, αστραπές και άλλα οπτικά εφέ ενώ το ηχητικό μέρος περιελάμβανε βροντές, τύμπανα και πολλά ακόμη.

Ο Ηρων είχε κάνει αρκετές διαφορετικές εκδοχές για το «στατόν». Στα πρώτα σχέδιά του η παράσταση που είχε ανεβάσει στο αυτόματο θεατράκι του ήταν ο μύθος του Ναυπλίου, του πατέρα του Παλαμήδη ο οποίος βάλθηκε να εκδικηθεί τους αχαιούς αρχηγούς της Τρωικής Εκστρατείας για τη σκευωρία εναντίον του γιου του και τον άδικο θάνατό του. Στην έκθεση παρουσιάζεται ένα ομοίωμα βασισμένο στις περιγραφές του Ηρωνος, όπως μεταφράστηκαν μαζί με σχετικά σκαριφήματα από τον Δημήτρη Καλλιγερόπουλο, σε κατασκευή του Κώστα Κοτσανά. Η κίνηση των συστημάτων αυτοματισμού εξασφαλίζεται από ένα βάρος το οποίο πέφτει ελεγχόμενα μέσα σε μια κλεψύδρα. Στο βάρος είναι δεμένο ένα μακρύ λεπτό σχοινί το οποίο περιελίσσεται με τον κατάλληλο κάθε φορά τρόπο γύρω από διαφορετικούς άξονες οι οποίοι είναι κρυμμένοι μέσα στο αυτόματο, έτσι ώστε κάθε φορά να ενεργοποιούνται διαφορετικά τμήματα του θεάτρου.

Η παράσταση διαρκεί περίπου επτά λεπτά. Τα… τεκταινόμενα έχουν με λίγα λόγια ως εξής: στην αρχή παρουσιάζεται ο στόλος των Αχαιών, κατόπιν φαίνονται τα πλοία στην ανοιχτή θάλασσα. Αρχίζει μια μεγάλη τρικυμία και πολλά πλοία ναυαγούν Ο Αίας κολυμπάει στη θάλασσα. Παρουσιάζεται η θεά Αθηνά, και ένας κεραυνός σκοτώνει τον υπαίτιο του φόνου του Παλαμήδη.

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων

Ενας… σταρ της «ΕΥΡΗΚΑ» είναι αδιαμφισβήτητα ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων. Ο «πρώτος αναλογικός υπολογιστής» καταλαμβάνει μόνος του μια ολόκληρη ενότητα της έκθεσης, επιδεικνύοντας τις εκπληκτικές ικανότητές του. Κατασκευάστηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. και μπορούσε να υπολογίσει με ακρίβεια τη θέση του Ηλίου, της Σελήνης και ενδεχομένως κάποιων πλανητών στον ουρανό. Επίσης μπορούσε να προσδιορίσει τις χρονιές κατά τις οποίες τελούνταν οι Ολυμπιακοί καθώς και οι άλλοι «Στεφανίτες» αγώνες. Στις εξωτερικές και εσωτερικές επιφάνειες του Μηχανισμού ήταν χαραγμένες αστρονομικές, γεωγραφικές και τεχνικές επιγραφές, γραμμένες όλες με ελληνικούς χαρακτήρες. Χάρη σε καινοτόμες τεχνικές πρόσφατα διαβάστηκαν όλα τα κείμενα που είναι χαραγμένα στις μεταλλικές επιφάνειές του (περίπου 3.400 χαρακτήρες).

Ο μηχανισμός ήταν κλεισμένος μέσα σε μια ξύλινη θήκη με μέγεθος λίγο μεγαλύτερο από ένα σύγχρονο λάπτοπ και περιελάμβανε τουλάχιστον 30 συνεργαζόμενους οδοντωτούς τροχούς. Στην εμπρόσθια πλάκα της συσκευής υπάρχουν δύο κύκλοι που παρουσιάζουν το τυπικό ηλιακό ημερολόγιο και άλλες πληροφορίες. Στην οπίσθια πλάκα της συσκευής υπάρχουν δύο κυκλικές έλικες οι οποίες χρησιμοποιούνταν για την πρόβλεψη των ηλιακών και των σεληνιακών εκλείψεων. Εκτός από απεικονίσεις και ραδιογραφίες του πρωτότυπου μηχανισμού, οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν μια σειρά μοντέλα

Μέτρηση χρόνου και πολεμικός εξοπλισμός

Η Ελέπολις έφθανε σε ύψος τα 40 ή και τα 60 μέτρα

Στον γρήγορο ρυθμό της σημερινής ζωής πολλές φορές μετράμε το κάθε δευτερόλεπτο, όμως στην αρχαιότητα η έννοια του δευτερολέπτου όπως τη γνωρίζουμε δεν υπήρχε και ο χρόνος δεν μετρούσε το ίδιο. Η ανάγκη του ανθρώπου να υπολογίσει τον χρόνο είναι βεβαίως πανάρχαια, ωστόσο έγινε πιο σύνθετη με την πρόοδο του πολιτισμού οδηγώντας σε ολοένα και πιο εξελιγμένα όργανα τα οποία υπηρετούσαν την κοινωνική ζωή και, αργότερα, τις επιστήμες.

Ο πρώτος «δείκτης» (αξιόπιστος ακόμη σήμερα) για να μπορέσει κάποιος να προσδιορίσει τον χρόνο μέσα στην ημέρα ήταν η θέση του Ηλίου στον ουρανό. Αυτή ακριβώς η μέθοδος αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη των πρώτων ρολογιών, τα οποία ήταν ηλιακά. Για τους αρχαίους Ελληνες η ημέρα χωριζόταν σε 12 ώρες. Καθώς ωστόσο ως ημέρα όριζαν το χρονικό διάστημα από την ανατολή ως τη δύση του Ηλίου, το δωδεκάωρο αυτό δεν ήταν σταθερό: όσο η ημέρα μεγάλωνε, μεγάλωναν και οι πάντοτε 12 ώρες και το αντίστροφο. Τα πιο εξελιγμένα ηλιακά ρολόγια, των οποίων ο σχεδιασμός και η κατασκευή δεν ήταν καθόλου εύκολα και είχαν προσελκύσει το ενδιαφέρον διάσημων μαθηματικών όπως ο Απολλώνιος ο Περγαίος, λειτουργούσαν και ως ημερολόγια: εδώ η σκιά του γνώμονα δεν έδειχνε μόνο την ώρα αλλά και την ημερομηνία. Παρ” όλα αυτά εξακολουθούσαν να μην μπορούν να μετρήσουν αντικειμενικά τον πραγματικό χρόνο.

Η πρώτη αντικειμενική μέτρηση του πραγματικού χρόνου θεωρείται ότι επετεύχθη με τις κλεψύδρες και τα «υδρεία ωροσκοπεία» - τα υδραυλικά ρολόγια - των αρχαίων Ελλήνων. Το πρώτο υδραυλικό ρολόι το κατασκεύασε ο Αρχιμήδης και για τον λόγο αυτόν αποθεώθηκε ως «δάσκαλος του χρόνου» σε σχόλιο μιας αραβικής μετάφρασης του βιβλίου του Αρχιμήδη για τα «υδρεία ωροσκοπεία» που μας δείχνει ο κ. Τάσιος. Οπως μας επισημαίνει, ο άραβας μεταφραστής γράφει στο σχόλιό του ότι ο Αλλάχ ο παντοδύναμος, βλέποντας πως οι άνθρωποι δεν μετρούσαν σωστά τον χρόνο, κάλεσε τον Αρχιμήδη να λύσει το πρόβλημα. «Τέτοιες ιστορικές στιγμές αποτελούν την καλύτερη κατάφαση της ανθρώπινης αδελφοσύνης» υπογραμμίζει ο καθηγητής. Διάσημο είναι επίσης το υδραυλικό ρολόι που κατασκεύασε ο Κτησίβιος ο Αλεξανδρεύς τον 3ο αιώνα π.Χ. και το ομοίωμά του παρουσιάζεται στο Πεκίνο: μια υδραυλική βαλβίδα εξασφαλίζει τη σταθερή γραμμική λειτουργία του ενώ ο δείκτης του δείχνει την ώρα σε διαφορετικές κλίμακες ανάλογα με τον μήνα.

Οι οδοντωτοί τροχοί που εμφανίστηκαν αργότερα - όπως αυτοί που βλέπουμε στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων - έκαναν τη μέτρηση του χρόνου ακόμη πιο ακριβή και αντικειμενική. Εκτός από τα ομοιώματα του υδραυλικού ρολογιού του Κτησιβίου και του πύργου των Αέρηδων, η «ΕΥΡΗΚΑ» περιλαμβάνει επίσης σε ανακατασκευές ηλιακά ρολόγια και κλεψύδρες καθώς και το «ξυπνητήρι» του Πλάτωνα - ένα είδος κλεψύδρας εφοδιασμένο με μια σύριγγα η οποία σφύριζε σε προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα.

Το Ωρολόγιον του Ανδρονίκου Κυρρήστου

Οι «Αέρηδες», ένα κατ” εξοχήν «σήμα κατατεθέν» της Πλάκας, δεν είναι ένα απλό μνημείο. Το Ωρολόγιον του Ανδρονίκου Κυρρήστου - αρχιτέκτονα, μηχανικού και αστρονόμου από την Κύρρο της Μακεδονίας - αποτελεί τον αρχαιότερο μετεωρολογικό και ωρολογιακό σταθμό που έχει σωθεί ως τις μέρες μας. Σύμφωνα με μια θεωρία, η οποία εντοπίζει σε αυτό ομοιότητες με τη Στοά του Αττάλου και τον βωμό της Περγάμου, ενδέχεται να κατασκευάστηκε ως δωρεά των Ατταλιδών βασιλέων προς την πόλη της Αθήνας στα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ. Οποια και αν ήταν η προέλευσή του, το βέβαιο είναι ότι ο «Πύργος των Ανέμων», όπως είναι επίσης γνωστό χάρη στην περιγραφή του από τον ρωμαίο συγγραφέα, αρχιτέκτονα και μηχανικό Βιτρούβιο, ήταν ένα θαυμαστό δείγμα της μηχανικής του ελληνιστικού κόσμου.

«Περιγράφεται με θαυμασμό από τον Βιτρούβιο ως ένας οκταγωνικός μαρμάρινος πύργος, ύψους δεκατεσσάρων μέτρων, ο οποίος ήταν διακοσμημένος με ανάγλυφες παραστάσεις που απεικόνιζαν τους οκτώ κυριότερους ανέμους» αναφέρει ο κ. Τάσιος. «Χρονολογείται γύρω στον 2ο αιώνα π.Χ. και βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της Ρωμαϊκής Αγοράς της Αθήνας. Συγκαταλέγεται δε στα καλύτερα διατηρημένα μνημεία της αρχαιότητας».

Το μαρμάρινο οικοδόμημα επιτελούσε ταυτόχρονα τη λειτουργία του ανεμοδείκτη και του ρολογιού ενώ δεν αποκλείεται να χρησίμευε και για τη μελέτη της αστρονομίας. Εκτός από τις προσωπογραφίες και τα ονόματα των ανέμων που κοσμούν τις μετόπες του (ένας χάλκινος τρίτωνας που περιστρεφόταν στην κορυφή του έδειχνε την κατεύθυνση του ανέμου), στις οκτώ πλευρές του είναι χαραγμένα ηλιακά ρολόγια ενώ στο εσωτερικό του φιλοξενούσε ένα υποστηρικτικό υδραυλικό ρολόι ή, όπως προτείνει μια πιο πρόσφατη μελέτη, μια κατασκευή η οποία έδειχνε τις κινήσεις της Σελήνης και των πλανητών. «Ενα κυλινδρικό προσάρτημα λειτουργούσε ως δεξαμενή νερού, η οποία τροφοδοτούσε μέσω αγωγών έναν μηχανισμό στο εσωτερικό του κτιρίου» εξηγεί ο κ. Τάσιος. «Ο μηχανισμός αυτός ενδέχεται να ήταν ένα περίτεχνο υδραυλικό ρολόι ή, σύμφωνα με νεότερη ερμηνεία του Χέρμαν Κίναστ, ένα πλανητάριο».

Οπως υποστηρίζει αυτή η νεότερη ερμηνεία, η οποία προτάθηκε το 2014, ο μηχανισμός αυτός κινούσε μια σφαίρα η οποία βρισκόταν κοντά στο δάπεδο ενώ, όπως υποδηλώνουν ίχνη από γαλάζιες και χρυσές χρωστικές που έχουν ανιχνευθεί, η οροφή ήταν ζωγραφισμένη σαν ουρανός με άστρα. Αν τα επιχειρήματα του κ. Κίναστ ευσταθούν, το Ωρολόγιον του Κυρρήστου έρχεται να προσφέρει ένα ακόμη δείγμα πλανηταρίου της ελληνιστικής περιόδου εκτός από τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων.

Στην έκθεση στο Πεκίνο παρουσιάζεται ένα ομοίωμα του Ωρολογίου του Κυρρήστου, το οποίο έχει κατασκευαστεί σε κλίμακα 1 προς 13 από τον γλύπτη Ηλία Σαρακασίδη σύμφωνα με τις υπάρχουσες περιγραφές.

Στρατιωτική τεχνολογία

Ο στρατιωτικός τομέας είναι ένα πεδίο στο οποίο καμία δύναμη δεν θέλει να μειονεκτεί, και αυτό ισχύει από αρχαιοτάτων χρόνων. Υπερδυνάμεις της εποχής τους, οι ελληνικές πόλεις όχι μόνο δεν υστερούσαν, αλλά από πολλές απόψεις υπερτερούσαν των συγχρόνων τους. Τα δυνατά σημεία τους ήταν τα περίτεχνα οχυρωματικά έργα που κατασκεύαζαν για να προστατευθούν (τείχη, περιτειχίσματα και τάφροι) αλλά και οι μηχανές που χρησιμοποιούσαν για να αμυνθούν ή να επιτεθούν στον εχθρό.

Από τις πιο διάσημες αρχαιοελληνικές πολεμικές μηχανές είναι οι καταπέλτες, των οποίων οι βολές μπορούσαν να φθάσουν σε απόσταση μέχρι και 200 μέτρων. Οι πυρφόροι μονάγκωνες καταπέλτες, οι οποίοι πετούσαν φλεγόμενα υλικά, ήταν κατά κύριο λόγο αμυντικές μηχανές, ενώ οι λιθοβόλοι μονάγκωνες και οι οξυβελείς καταπέλτες με ελατήρια (οι οποίοι αντίστοιχα πετούσαν πέτρες και βέλη ή ακόντια) ήταν επιθετικές μηχανές. Για την άμυνα χρησιμοποιούνταν επίσης γερανοί που άρπαζαν τις επιθετικές μηχανές των αντιπάλων, βαλλίστρες (μικρότερη και απλούστερη εκδοχή του καταπέλτη) και άλλα σχετικά. Τα απλούστερα επιθετικά όπλα ήταν οι πολιορκητικοί κριοί οι οποίοι προστατεύονταν από «χελώνες» για να φθάσουν στα τείχη.

Το τρομερότερο όλων των όπλων επίθεσης – θα μπορούσε να πει κάποιος το… Panzer ή το τανκ της εποχής – ήταν οι ελεπόλεις, πανύψηλοι σιδερόφρακτοι πολιορκητικοί πύργοι οι οποίοι έφθαναν σε ύψος τα 40 μέτρα ή και περισσότερο. Η πρώτη ελέπολις κατασκευάστηκε το 341 π.Χ από τον Πολύειδο τον Θεσσαλό και χρησιμοποιήθηκε από τον Φίλιππο Β” της Μακεδονίας στην πολιορκία της πόλης του Βυζαντίου. Η μηχανή βελτιώθηκε σημαντικά από τον Επίμαχο τον Αθηναίο για λογαριασμό του Δημητρίου του Πολιορκητή: η πρώτη βελτιωμένη εκδοχή της εμφανίστηκε στην πολιορκία της Σαλαμίνας της Κύπρου το 306 π.Χ. ενώ μια δεύτερη, μεγαλύτερη, χρησιμοποιήθηκε στην πολιορκία της Ρόδου το 304 π.Χ.

Ενα πανίσχυρο αλλά αμφιλεγόμενο όπλο του αμέσως επόμενου αιώνα ήταν το «ατμοτηλεβόλο» του Αρχιμήδη. Αν και αναφέρεται σε μεταγενέστερα κείμενα λογίων του Μεσαίωνα όπως ο Πετράρχης, καμία αρχαιότερη περιγραφή του ούτε τα πρωτότυπα σχέδιά του δεν έχουν διασωθεί. Στην έκθεση «ΕΥΡΗΚΑ» στο Πεκίνο παρουσιάζεται μια ανακατασκευή βασισμένη σε σχέδια του Λεονάρντο ντα Βίντσι.

Το πρώτο φλογοβόλο

Αν και έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε όπλα του είδους ακόμα και στις πιο «προχωρημένες» ταινίες επιστημονικής φαντασίας που εκτυλίσσονται στο μακρινό μέλλον, το πρώτο φλογοβόλο στην ανθρώπινη ιστορία μάς έρχεται από το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, αφού φαίνεται ότι εμφανίστηκε στην αρχαία Ελλάδα. «Από τα παλαιότερα όπλα, αναφέρεται και το φλογοβόλον που περιγράφει ο Θουκυδίδης, με το οποίο οι Βοιωτοί κατέκαυσαν στο Δήλιον το προτείχισμα των Αθηναίων κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου» λέει ο κ. Τάσιος, ο οποίος έχει μελετήσει το όπλο που έκανε στάχτη τα ξύλινα οχυρωματικά τείχη των Αθηναίων το 424 π.Χ. Οπως μας λέει ο καθηγητής, σύμφωνα με τα γραφόμενα του Θουκυδίδη οι Βοιωτοί χρησιμοποίησαν έναν κούφιο κορμό δέντρου τοποθετημένο με κλίση επάνω σε τροχούς. Στο μπροστινό μέρος του κορμού είχαν «κρεμάσει» ένα καζάνι μέσα στο οποίο καίγονταν κάρβουνα και πίσσα βγάζοντας φλόγες, ενώ στο πίσω μέρος φυσούσε ένα δυνατό φυσερό. Καθώς ο αέρας έβγαινε με ορμή από το στόμιο του κορμού, έπαιρνε τις φλόγες και τις προωθούσε προς τα εμπρός.

Τέχνες και αθλητισμός

 

Η ύσπληξ εξασφάλιζε την ταυτόχρονη εκκίνηση των δρομέων στους αγώνες

Οταν ακούμε «αρχαίο ελληνικό θέατρο», η μηχανή που έρχεται συνήθως αυτόματα στο μυαλό μας είναι μία, ο περίφημος από μηχανής θεός. Ωστόσο η «θεατρική» αρχαία ελληνική τεχνολογία έχει να επιδείξει πολλά θαυμαστά επιτεύγματα: σκηνικά που εναλλάσσονταν, οπτικά και ηχητικά εφέ, καθώς και διάφορες κατασκευές επιστρατεύονταν για να κάνουν την παράσταση πιο ζωντανή και πιο πειστική. Στην έκθεση «ΕΥΡΗΚΑ» στο Πεκίνο παρουσιάζεται σε μικρογραφία ένα αρχαίο θέατρο με τον εξοπλισμό του

Κοιτάζοντας την ανακατασκευή του κ. Βελένη και διαβάζοντας τις συνοδευτικές πινακίδες οι επισκέπτες μυούνται σε διάφορα τεχνικά μυστικά του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Μαθαίνουν, για παράδειγμα, ότι τα σκηνικά βασίζονταν κατά κάποιον τρόπο στην τέχνη της οφθαλμαπάτης, αξιοποιώντας την προοπτική για να δημιουργήσουν εντυπώσεις. «Η σκηνογραφία  αποδίδεται από τον Αριστοτέλη στον Σοφοκλή. Με τη βοήθεια της προοπτικής συνδυάζονταν γραμμές της εικόνας των σκηνικών με πραγματικά στοιχεία του σκηνικού οικοδομήματος για να δημιουργηθεί η ψευδαίσθηση αληθινών κτιρίων» εξηγούν οι διοργανωτές της έκθεσης. Ο διάκοσμος της σκηνής είχε διαφορετικό ύφος ανάλογα με το είδος του δράματος που παρουσιαζόταν: ο Βιτρούβιος, για παράδειγμα, αναφέρει τρία είδη σκηνικών, το «τραγικό», το «κωμικό» και το «σατυρικό», τα οποία αντιστοιχούν στην τραγωδία, στην κωμωδία και στο σατυρικό δράμα. Οταν άρχισαν να διοργανώνονται θεατρικοί αγώνες, κατά τους οποίους παρουσιάζονταν τουλάχιστον τρεις παραστάσεις την ημέρα, οι σκηνογράφοι αντιμετώπισαν νέου είδους προκλήσεις, καθώς έπρεπε να βρουν τρόπους ώστε να αλλάζουν τα σκηνικά γρήγορα και εύκολα μπροστά στους θεατές, οι οποίοι δεν εγκατέλειπαν τις θέσεις τους. Ετσι εμφανίστηκαν τα «καταβλήματα»: «Αυτά ήταν ζωγραφισμένα υφασμάτινα πετάσματα» λένε οι ειδικοί. «Τυλίγονταν πίσω από τα υπέρθυρα των θυρών της σκηνής και έπεφταν το ένα μπροστά από το άλλο». 

Πέραν της σκηνογραφίας όμως, ακόμα πιο ουσιαστικό ρόλο στον σχεδιασμό ενός θεάτρου στην αρχαιότητα κατείχε η ακουστική. Σε μια εποχή όπου δεν υπήρχαν μικρόφωνα οι αρχιτέκτονες επεδίωκαν να ενισχύσουν την ένταση των φωνών εκμεταλλευόμενοι με διάφορους τρόπους την ανακλαστικότητα του ήχου. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν δύο βασικοί «ανακλαστήρες»: το δάπεδο της ορχήστρας και η πρόσοψη του κτιρίου της σκηνής. «Σταδιακά οι μεμονωμένοι ηθοποιοί αποχωρίστηκαν από τον χορό και μετέφεραν τη σκηνική τους δράση στο λογείο, δηλαδή στο ξύλινο δάπεδο του προσκηνίου, το οποίο λειτούργησε ως τρίτος ανακλαστήρας» αναφέρουν τα σχετικά κείμενα. Η φωνή, όπως προσθέτουν, ενισχυόταν επίσης με «ηχεία», χάλκινα αντηχούντα αγγεία τα οποία τοποθετούνταν σε συγκεκριμένες θέσεις στον χώρο. «Ο Βιτρούβιος αναλύει την αρμονική θεωρία του Αριστοξένου και περιγράφει ένα μουσικό διάγραμμα, δυστυχώς χαμένο σήμερα, το οποίο ορίζει επακριβώς τη θέση των ηχείων» επισημαίνουν.

Αξίζει να σημειωθεί ότι όχι μόνο τα καταβλήματα αλλά και ο υπόλοιπος θεατρικός μηχανολογικός εξοπλισμός που αναφέρουν ο Βιτρούβιος και άλλοι συγγραφείς (από το θεολογείο όπου εμφανίζονταν οι θεοί ή το κεραυνοσκοπείο και το βροντείο, που «έφτιαχναν» αστραπόβροντα, ως τη χαρώνεια κλίμακα που κατέβαινε στον Αδη ή την αυλαία) έχει όλος τεκμηριωθεί ανασκαφικά στο θέατρο του Δίου, της ιερής πόλης των Μακεδόνων.

Υσπληξ - «καθαρή» εκκίνηση

Η εκκίνηση στους αγώνες δρόμου ήταν πάντοτε προβληματική, αφήνοντας περιθώρια στους αθλητές να «κλέψουν» ξεκινώντας προτού δοθεί το σύνθημα χωρίς να γίνουν απαραίτητα αντιληπτοί. Η αποτροπή τέτοιων περιστατικών υπήρξε, όπως φαίνεται, μέλημα των υπευθύνων των αθλητικών διοργανώσεων από την αρχαιότητα. Αυτό μαρτυρεί η ύσπληξ, ένας μηχανισμός εκκίνησης αγώνων δρόμου ο οποίος χρονολογείται από τον 4ο αιώνα π.Χ. και έχει φθάσει ως τις μέρες μας από παραστάσεις σε αγγεία και περιγραφές της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής εποχής. 

Στην ουσία επρόκειτο για έναν μηχανισμό απλό αλλά, όπως φαίνεται, αποτελεσματικό: δύο οριζόντια σκοινιά στο ύψος του στήθους και των γονάτων των αθλητών στηρίζονταν τεντωμένα σε δύο κάθετους ξύλινους πασσάλους οι οποίοι ήταν τοποθετημένοι σε μηχανισμούς μπροστά από τους δρομείς. Δίνοντας το σύνθημα ο αφέτης απελευθέρωνε ένα στρεπτικό ελατήριο κάνοντας τους πασσάλους να πέσουν απότομα και εξασφαλίζοντας την ταυτόχρονη εκκίνηση των δρομέων. Κατάλοιπα των λίθινων βάσεων στις οποίες ήταν τοποθετημένοι οι μηχανισμοί των πασσάλων έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής σε τέσσερα αρχαία ελληνικά στάδια.

Τηλεπικοινωνίες

Στον καιρό των οπτικών ινών και των δικτύων 4G τα τηλεπικοινωνιακά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων φαίνονται ίσως ξεπερασμένα, αν τα δει ωστόσο κάποιος στο πλαίσιο της εποχής τους είναι εντυπωσιακά. Χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και καλώδια, μπορούσαν να επικοινωνούν γρήγορα σε μεγάλες αποστάσεις… τηλεγραφικά. «Το παλαιότερο τηλεπικοινωνιακό μέσον ήταν τα περιστέρια – μνημονεύεται περίπτωση ολυμπιονίκη ο οποίος ανήγγειλε τη νίκη του στην πατρίδα του Αίγινα μέσω ενός περιστεριού» μας λέει ο κ. Τάσιος. «Επίσης μεγάλες φωτιές σε κορυφές βουνών χρησιμοποιούνταν ως συμφωνημένα σήματα. Από τις τεχνολογικές λύσεις τηλεπικοινωνιών των Ελλήνων αξίζει πάντως να μνημονευτούν ο υδραυλικός τηλέγραφος και ο οπτικός τηλέγραφος».

Υδραυλικός τηλέγραφος

Ο υδραυλικός τηλέγραφος χρησιμοποιήθηκε τον 4ο αιώνα στην αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και παρουσιάζεται στο Πεκίνο σε μια ανακατασκευή του Κώστα Κοτσανά. Πρόκειται για ένα σύστημα αποστολής προσυμφωνημένων μηνυμάτων το οποίο βασίζεται στην απόλυτη ομοιότητα των «συσκευών» που χρησιμοποιεί. Σε κατάλληλα επιλεγμένα υψώματα ήταν τοποθετημένα ισομεγέθη πήλινα ή μεταλλικά δοχεία με νερό όπου επέπλεαν πλωτήρες από φελλό. Στη μέση του κάθε πλωτήρα υπήρχε μια ράβδος διαιρεμένη σε ίσα μέρη, σε καθένα εκ των οποίων ήταν γραμμένο ένα συγκεκριμένο μήνυμα (οι ράβδοι και τα μηνύματά τους ήταν ίδιες σε όλα τα δοχεία). Αυτός που ήθελε να στείλει ένα μήνυμα (πομπός) ύψωνε έναν πυρσό δίνοντας σήμα στον χειριστή του άλλου σταθμού (δέκτης), ο οποίος έπρεπε να επιβεβαιώσει υψώνοντας και αυτός έναν πυρσό. Με την επιβεβαίωση ο πομπός κατέβαζε τον πυρσό του. Τότε πομπός και δέκτης άνοιγαν ταυτόχρονα τις βρύσες των δοχείων τους. Καθώς το νερό έτρεχε, ο πλωτήρας με τη ράβδο ανέβαινε. Μόλις το επιθυμητό μήνυμα εμφανιζόταν στο χείλος του δοχείου, ο πομπός ύψωνε ξανά τον πυρσό του και έκλεινε τη βρύση. Ο δέκτης έκλεινε και αυτός τη βρύση του: λόγω της ομοιότητας των συσκευών, έβλεπε το ίδιο μήνυμα στο χείλος και του δικού του δοχείου.

Οπτικά σήματα Μορς

Η χρήση της φωτιάς από πυρσούς (πυρσεία) για την αποστολή μηνυμάτων από σταθμό σε σταθμό (φρυκτωρίες) αναφέρεται από πιο παλιά, όμως τον 3ο αιώνα π.Χ. ο Κλεόξενος και ο Δημόκλειτος από την Αλεξάνδρεια έδωσαν νέα ώθηση στον συγκεκριμένο τρόπο επικοινωνίας επινοώντας ένα σύστημα «οπτικών σημάτων Μορς». Τοποθέτησαν τα γράμματα του αλφαβήτου σε έναν πίνακα αντιστοιχώντας το κάθε γράμμα σε μια σειρά και σε μια στήλη. Οι αναμμένοι πυρσοί στην αριστερή πλευρά υποδείκνυαν τη σειρά στον πίνακα, ενώ οι πυρσοί στη δεξιά πλευρά έδειχναν τη στήλη, δηλώνοντας έτσι ένα συγκεκριμένο γράμμα κάθε φορά. Το ομοίωμα που παρουσιάζεται στο Πεκίνο βασίζεται σε μελέτη του κ. Τάσιου και έχει κατασκευαστεί από το Μουσείο Ηρακλειδών. 

Ρατσιάτος Κων/νος- Χασιώτης Γιώργος (Α4)