Η προσφυγική Θεσσαλονίκη

Η Θεσσαλονίκη έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1430 και απελευθερώθηκε, επίσημα τουλάχιστον, στις 26 Οκτωβρίου 1912. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1917 μια μεγάλη πυρκαγιά προκάλεσε σοβαρότατες ζημιές στην πόλη. Από το 1919, άρχισε να δέχεται ελληνικούς πληθυσμούς από περιοχές που βρίσκονταν εκτός των ορίων του ελληνικού κράτους (Ανατολική Θράκη, Καύκασο, Βουλγαρία και Μικρά Ασία). Η πόλη αλλάζει τελείως πρόσωπο.

Ως το 1926 ολοκληρώνεται η εγκατάσταση των προσφύγων, σε 75 προσφυγικούς συνοικισμούς. Έτσι, νομίζουμε ότι δίκαια χαρακτηρίζουμε στον τίτλο του άρθρου την πόλη ως ΄΄προσφυγομάνα΄΄. Βέβαια, οι περισσότεροι από τους συνοικισμούς αυτούς είχαν τουρκικά ονόματα, τα οποία άλλαξαν σταδιακά μετά το 1928. Θα ισχυριστούν τώρα κάποιοι αναγνώστες, γνωστοί κι από τα σχόλια τους σε άλλα άρθρα μας, ότι κακώς άλλαξαν τα ονόματα των συνοικιών, των κωμοπόλεων κ.λπ.

Κάτι που έγινε και με σλαβικά, αλβανικά κ.α. ονόματα οικισμών στην υπόλοιπη χώρα. Απαντάμε, προς το παρόν, γράφοντας ότι δεν πρόκειται για ελληνική αποκλειστικότητα. Θα παραθέσουμε στο τέλος του άρθρου στοιχεία από τη Βουλγαρία και την Τουρκία, που αποδεικνύουν ότι οι δύο γειτονικές χώρες, όχι μόνο εξαφάνισαν τους ελληνικούς πληθυσμούς από τα εδάφη τους, αλλά έκαναν και ριζικές αλλαγές και στα ελληνικότατα, πανάρχαια πολλές φορές, ονόματα των τόπων που κατοικούσαν. Πόσος ήταν όμως ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης το 1912 και ποια η σύνθεσή του;

Σύμφωνα με έκθεση του ελληνικού προξενείου στην πόλη, το 1911- 1912 ζούσαν 205.061 κάτοικοι. Αυτοί ήταν: 27.100 Έλληνες, 93.338 Εβραίοι, 54.718 Μουσουλμάνοι, 8.194 Βούλγαροι, 1.108 Αρμένιοι, 2.353 Ιταλοί, 1.800 Αθίγγανοι και 16.450 υπήκοοι άλλων ευρωπαϊκών χωρών (Πηγή: Ευάγγελος Χεκίμογλου, ΄΄Θεσσαλονίκη Τουρκοκρατία Μεσοπόλεμος΄΄, Εκδόσεις ΄΄Έκφραση΄΄, Θεσσαλονίκη 1996).

Θα αναφερθούμε λοιπόν στις περισσότερες πόλεις και κωμοπόλεις της Θεσσαλονίκης, την καταγωγή των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν σ΄αυτές τα νέα ονόματά τους και, όπου αυτό είναι εφικτό, την ετυμολογία τους. Ως Θράκη, εννοείται η Ανατολική Θράκη.

Η Μαλακοπή, είναι συνοικία που βρίσκεται ανατολικά της Θεσσαλονίκης, κοντά στην Άνω Τούμπα. Αρχικά ονομάστηκε Νέα Μαλακοπή. Σ΄ αυτήν εγκαταστάθηκαν 50 ελληνικές οικογένειες από την Κεντρική Μικρά Ασία. Στην Πολίχνη(τουρκ. Καρά- Ισίν = μαύρη σκουριά), εγκαταστάθηκαν 140 οικογένειες Ελλήνων από τον Καύκασο.

Στο Φίλυρο (ως το 1940 Φίληρος) , εγκαταστάθηκαν 102 οικογένειες από τον Καύκασο. Η τουρκική ονομασία του Φίλυρου ήταν Γιαλιτζίκ. Το Φίλυρος, αποτελεί λόγια μετονομασία του ονόματος αυτού και σημαίνει τόπος με φλαμουριές, Φλαμουροχώρι.

Στα Πεύκα (γνωστά και ως Ρετζίκι) , που αποτελούσαν στα τέλη του 18ου αιώνα και τις αρχές του 19ου αιώνα θέρετρο για τους Ευρωπαίους της πόλης, εγκαταστάθηκαν 56 οικογένειες από την Μικρά Ασία και 5 από τη Θράκη.

Στο Νέο Ρύσιο ή Αρετσού, εγκαταστάθηκαν 79 οικογένειες από τη Δυτική Μικρά Ασία. Το Ρύσιο ή Αρετσού, βρισκόταν στην είσοδο του Αστακηνού Κόλπου, μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Νικομήδειας.

Στο Κατιρλί, εγκαταστάθηκαν 100 οικογένειες από τη Δυτική Μικρά Ασία, που προέρχονταν από το ομώνυμο χωριό του σαντζακίου της Νικομήδειας.
Στον Εύοσμο, εγκαταστάθηκαν 266 οικογένειες από τη Δυτική Μικρά Ασία, 3 από την Κεντρική Μικρά Ασία και 2 από τη Θράκη. Η τουρκική του ονομασία ήταν (Παλαιό) Χαρμάνκιοι. Αρχικά ονομάστηκε Νέος Κουκλουτζάς, καθώς οι περισσότεροι κάτοικοι του κατάγονταν από του Κουκλουτζά, της περιοχής της Σμύρνης. Το 1955, ο Νέος Κουκλουτζάς πήρε την σημερινή του ονομασία.

Στους Αμπελόκηπους, εγκαταστάθηκαν 43 οικογένειες από τη Δυτική Μικρά Ασία, 32 από τη Θράκη, 20 από τη Βουλγαρία και 7 από τον Πόντο. Το όνομα Αμπελόκηποι δόθηκε το 1934, ενώ δεν φαίνεται η περιοχή να είχε τουρκική ονομασία.

Στην Μενεμένη, εγκαταστάθηκαν 144 οικογένειες από τη Δυτική Μικρά Ασία. Το αρχικό της όνομα ήταν Νέα Μαινεμένη και προερχόταν από τη Μαινεμένη του βιλαετιού Αϊδινίου.

Στο Νέο Κορδελιό (τουρκ. Χαρμάνκιοι) , εγκαταστάθηκαν 64 οικογένειες από τη Δυτική Μικρά Ασία, που προερχόταν από το χωριό Παπά Σκάλα. Ωστόσο, ο νέος τους οικισμός ονομάστηκε Κορδελιό, από το γνωστό προάστιο της Σμύρνης που βρισκόταν κοντά στο χωριό Παπά Σκάλα.
Στην (Νέα) Ευκαρπία (σλαβ. Λεμπέτ), εγκαταστάθηκαν 142 οικογένειες. Οι 129 από τη Δυτική Μικρά Ασία, κυρίως από το Ουσάκ, έντεκα από τη Θράκη και δύο από τον Πόντο . Η λέξη Λεμπέτ, προέρχεται από τη σλαβική λέξη lebed =κύκνος (Χ. Συμεωνίδης).

Στα Διαβατά, εγκαταστάθηκαν 185 οικογένειες. 98 από τον Πόντο και 87 από τη Μικρά Ασία. Η ουρκική τους ονομασία ήταν Δουδουλάρ. Το 1926 μετονομάστηκαν σε Διαβατά < επίθ. διαβατός, – ά (μέρη) «ευκολοδιάβατα, προσπελάσιμα».Στο Καλοχώρι (παλαιότ. Κασκάρκα) , εγκαταστάθηκαν 160 οικογένειες από τη Θράκη, 54 από τη Βουλγαρία, 10 από τη Δυτική Μικρά Ασία, 1 από τον Καύκασο και 3 από διάφορες άλλες περιοχές. Ο Χ. Συμεωνίδης, γράφει ότι το όνομα Καλοχώρι δόθηκε στον οικισμό το 1924 και αποτελεί απόδοση της λέξης Κασκαρίκα ( έτσι αναφέρει την παλαιότερη ονομασία του Καλοχωρίου) , ίσως τόπος όπου φυτρώνει το φυτό Κασκάρκα. Η ύπαρξη στα νέα ελληνικά της λέξης κασκαρίκα= πάθημα, κάζο < τουρκ. Kaskariko («Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας») της Ακαδημίας Αθηνών και Λεξικό Μπαμπινιώτη), που πιθανότατα σχετίζεται με το ιταλ. cascare = πέφτω, καθιστά ακόμα πιο αβέβαια την ετυμολογία της λ. κασκάρκα.

Στον Άδενδρο (τουρκ. Κιρτζιλάρ) , εγκαταστάθηκαν 93 οικογένειες από τη Θράκη, 61 από τη Δυτική Μικρά Ασία, 2 από τη Βουλγαρία και 1 από τον Πόντο. Η λέξη Άδενδρο, αποτελεί απόδοση στα ελληνικά του τουρκικού Κιρτζιλάρ.

Στα Νέα Μαγνησία (τουρκ. Αραπλή) , εγκαταστάθηκαν 285 οικογένειες από τη Δυτική Μικρά Ασία και 41 από τη Θράκη. Πήρε το όνομα της από τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας, απ΄ όπου κατάγονται οι περισσότεροι κάτοικοι της.

Στην Αγχίαλο Θεσσαλονίκης (τουρκ. Ίγγλις) , εγκαταστάθηκαν 261 οικογένειες από τη Βουλγαρία (185 από την Αγχίαλο) και μία από τη Δυτική Μικρά Ασία. Από την Αγχίαλο, αρχαίο θρακικό όνομα, πήρε το όνομά του ο οικισμός. Βέβαια υπάρχει και Νέα Αγχίαλος στη Μαγνησία που δεν πρέπει να συγχέεται με την Αγχίαλο Θεσσαλονίκης.

Στην Σίνδο (τουρκ. Τεκελί) , εγκαταστάθηκαν 222 οικογένειες από τη Θράκη, 151, από τη Δυτική Μικρά Ασία και 16 από τη Βουλγαρία. Το όνομα Σίνδος, προέρχεται από το όνομα της αρχαίας πόλης της Μυγδονίας Σίνδος, που βρισκόταν στον Θερμαϊκό Κόλπο.

Στα Νέα Μάλγαρα εγκαταστάθηκαν 239 οικογένειες από τη Θράκη, 4 από τη Δυτική Μικρά Ασία και 6 από τη Βουλγαρία. Τα Νέα Μάλγαρα, φαίνεται ότι κατοικήθηκαν για πρώτη φορά το 1909, από Τούρκους πρόσφυγες της Βοσνίας που εγκατέστησαν εκεί οι οθωμανικές αρχές. Η ονομασία Νέα Μάλγαρα, δόθηκε από δύο ελληνικές οικογένειες από τη Μάλγαρα που εγκαταστάθηκαν εκεί το 1913, όμως σύντομα έφυγαν από την περιοχή. Το όνομα Μάλγαρα (πόλη της Ανατολικής Θράκης), είναι ελληνικότατο. Είτε Μάλγαρα < *Μελαγορά γιατί γινόταν εκεί εμπόριο μελιού, είτε Μάλγαρα < *Μεγάλη Αγορά.

Στον Άγιο Αθανάσιο (τουρκ. Καβακλί) , εγκαταστάθηκαν 355 οικογένειες από τη Θράκη και 114 από τη Δυτική Μικρά Ασία. Όσο για το όνομα Άγιος Αθανάσιος, πρόκειται για ναωνύμιο.

Στον Βαθύλακκο, εγκαταστάθηκαν 236 οικογένειες από τη Δυτική Μικρά Ασία (150 από το Σεβδήκιοϊ της Σμύρνης και 86 από διάφορες άλλες περιοχές). Η περιοχή ονομάστηκε έτσι γιατί βρίσκεται σε βαθιά λάκκα. Δεν αναφέρεται τουρκικό όνομά της, άρα πιθανότατα ήταν ακατοίκητη πριν την εγκατάσταση των Ελλήνων προσφύγων.Στη Γέφυρα (τουρκ. Τόψιν), εγκαταστάθηκαν 231 οικογένειες από τη Βουλγαρία και 211 από τη Θράκη. Το τοπωνύμιο Γέφυρα αποτελεί λόγια μετονομασία του τουρκικού Τόψιν. Στη Νέα Μεσημβρία (παλαιότερα Μπογαρίεβον, Καραβία) εγκαταστάθηκαν 288 οικογένειες από τη Βουλγαρία, συγκεκριμένα από τη Μεσημβρία του Εύξεινου Πόντου, που έδωσε και το όνομά της στον οικισμό, 61 από τον Καύκασο, 29 από τη Θράκη, 10 από τον Πόντο και 2 από τη Δυτική Μικρά Ασία. Στην Αγία Παρασκευή (τουρκ. Γενήκιοϊ), εγκαταστάθηκαν 77 οικογένειες από τη Θράκη, 48 από τη Δυτική Μικρά Ασία. 12 από τον Πόντο και μία από τη Βουλγαρία. Το όνομα Αγία Παρασκευή είναι ναωνύμιο, προήλθε δηλαδή από το όνομα ναού του νέου οικισμού. Ναωνύμιο είναι και το όνομα Άγιος Αντώνιος, που δόθηκε στον οικισμό, γνωστό με την τουρκική ονομασία Δογαντζή και στον οποίο εγκαταστάθηκαν δέκα οικογένειες από το ομώνυμο ορεινό χωριό του Πόντου.

Στο Μικρό Πλαγιάρι(τουρκ. Κιουτσουκλή), εγκαταστάθηκαν 17 οικογένειες από τη Μικρά Ασία. Το 1932, διαλύθηκε ο οικισμός Άγιος Αντώνιος στον οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω και οι κάτοικοί του εγκαταστάθηκαν στο Μικρό Πλαγιάρι. Ο οικισμός οφείλει το όνομά του στο Πλαγιάρι Θράκης από τον οποίο κατάγονται όσοι εγκαταστάθηκα σ’ αυτό.

Στη Σουρωτή, που οφείλει το όνομά της στη γειτονική πηγή μεταλλικού νερού Σουρωτή < αρχ. σειρωτός, -ή, -ό, «τόπος που φιλτράρουν το νερό», εγκαταστάθηκαν 38 οικογένειες από τη Δυτική Μικρά Ασία και 20 από τη Θράκη.
Στο Πανόραμα εγκαταστάθηκαν 107 οικογένειες από τον Πόντο και 41 από τον Καύκασο. Το όνομα δόθηκε στον οικισμό λόγω της πανοραμικής θέας του μυχού του Θερμαϊκού κόλπου και της Θεσσαλονίκης.

Η Θέρμη ήταν (και είναι) ακόμα γνωστή με το όνομα Σέδες. Σ’ αυτήν εγκαταστάθηκαν 82 οικογένειες από τον Πόντο, 56 από τη Βουλγαρία, 27 από τη Δυτική Μικρά Ασία, 21 από τη Θράκη. Η Θέρμη ταυτίζεται με το χωριό Θέρμα/ Θερμά που αναφέρεται σε έγγραφο της Μονής Μεγίστης Λαύρας (χρονολογείται από το 1300) “…από της οδού της από των Θερμών εις την Ροπαλίων απαγούσης… ανέρχεται μέχρι της οδού από Σεδών προς τα Θερμά απαγούσης”. Επίσης σε χρυσόβουλο του Ιωάννη Στ΄ Κατακουζηνού του 1347, αναφέρεται: “εις τα χωρία τα Πλαγηνά και τα Θέρμα”.
Στη Νέα Ραιδεστό (παλαιότερα Ματζάρηδες, από το όνομα του μπέη που κατείχε το τσιφλίκι, ο οποίος καταγόταν από την Ουγγαρία και ήταν γνωστός ως Ματζάρ = Μαγυάρος, μπέης), εγκαταστάθηκαν 171 οικογένειες από τη Θράκη. Το όνομα προήλθε από τη Ραιδεστό της Θράκης.
Στο Τριάδι(ον) (τουρκ. Κραν Καγιατσαλί), εγκαταστάθηκαν 39 οικογένειες από τη Θράκη και 34 από τον Πόντο. Το όνομα Τριάδης, σήμαινε αρχικά ιερωμένο, ενορίτη και όποιον είχε σχέση με τον ναό της Αγίας Τριάδας.
Στο Μεσημέρι (<μεσν. τοπων. του Μεσημέρη <βυζαντ. επών. Μεσημέρης, περ. 1300), εγκαταστάθηκαν 69 οικογένειες απ’ τη Μικρά Ασία και 23 από τη Θράκη.

Στην Καρδία (τουρκ. Καρά – Τσοχανλή), εγκαταστάθηκαν 84 οικογένειες από τη Θράκη και 30 από τη Δυτική Μικρά Ασία. Το όνομα Καρδία (και Καρδιά) αποτελεί λόγια μετονομασία του τουρ. Καρά – Τσοχανλή και σημαίνει «τόπος με καρυδιές».
Στους Ταγαράδες (παλαιότερα Ταγαρτζήδες), εγκαταστάθηκαν 32 οικογένειες από τη Θράκη και 48 από τη Δυτική Μικρά Ασία. Το όνομα Ταγαράδες δηλώνει κατασκευαστές ταγαριών. Στο Άνω Σχολάρι(ον) (τουρκ. Μπασισλή ή Σαράι), εγκαταστάθηκαν 32 οικογένειες από τη Θράκη και 8 από τη Μικρά Ασία.

Στην Περαία, εγκαταστάθηκαν 132 οικογένειες από τη Δυτική Μικρά Ασία και 72 από τη Θράκη. Σύμφωνα με τον αείμνηστο Δικαίο Βαγιακάκο, «περαία =περιοχή που βρίσκεται απέναντι από όχθη ποταμού ή ακτή θάλασσας» <αρχ. περαίος.
Στην Αγία Τριάδα (ναωνύμιο) εγκαταστάθηκαν 85 οικογένειες από τη Θράκη και 17 από τη Μικρά Ασία.
Στο Νέο Πλαγιάρι (Ουζούν – Αλή) εγκαταστάθηκαν 139 οικογένειες από τη Θράκη, Το Πλαγιάρι βρισκόταν στον στενό λαιμό της χερσονήσου της Καλλίπολης.

Στους Νέους Επιβάτες (τουρκ. Μπαξέ-Τσιφλίκ), εγκαταστάθηκαν 159 οικογένειες, όλες από τους Επιβάτες Θράκης, απ’ τους οποίους πήρε το όνομά του ο νέος οικισμός.
Στη Νέα Μηχανιώνα, εγκαταστάθηκαν 326 οικογένειες από τη Δυτική Μικρά Ασία και 125 από τη Θράκη. Οι 180 οικογένειες, προέρχονταν από τη Μηχανιώνα (<ίσως λογ. “Μηχανών” τόπος με μηχανές, αλιευτικά πλεούμενα) της Κυζίκου.

Στο (Νέο) Αγγελοχώρι, εγκαταστάθηκαν 75 οικογένειες από τη Θράκη και 5 από τη Μικρά Ασία. Το όνομα Αγγελοχώρι οφείλεται στο ότι εκεί υπήρχαν παλαιότερα κτήματα κάποιου με το επώνυμο Άγγελος.
Στη Νέα Κερασιά (τουρκ. Καραμπουρνού) εγκαταστάθηκαν 87 οικογένειες από τη Θράκη και καθώς οι 75 από αυτές κατάγονταν από το χωριό Κερασιά, αυτό έδωσε το όνομά του στον οικισμό.

Στον Άγιο Παύλο (ναωνύμιο), εγκαταστάθηκαν 87 οικογένειες από τη Θράκη.
Οι αλλαγές τοπωνυμίων σε Βουλγαρία, Τουρκία, Αλβανία κλπ.
Καλύψαμε νομίζουμε, το μεγαλύτερο μέρος των πόλεων και των κωμοπόλεων του νομού Θεσσαλονίκης και ζητούμε συγγνώμη αν ξεχάσαμε κάποια.
Σε πολλά άρθρα μας, αναγνώστες σε σχόλιά τους, γράφουν ότι δεν έπρεπε να γίνουν αλλαγές τοπωνυμίων στην Ελλάδα μετά το 1922 (οι περισσότερες έγιναν το 1928). Τι γίνεται όμως στις γειτονικές χώρες;

Στη Βουλγαρία, εφαρμόστηκε το 1934 το σχέδιο του καθηγητή Ζαγκόφ, για μετονομασία 1500 ξενόγλωσσων τοπωνυμίων, παρά τη σύσταση του καθηγητή Ιβάνοφ να διατηρηθούν τα ξένα ονόματα, για να μην υπάρξει γελοιοποίηση. Η Φιλιππούπολη, έγινε Πλόβντιβ, ο Στενήμαχος Ασανοφγκράντ, προς τιμήν της δυναστείας των Ασάν, η Αγχίαλος, Πομόριε (= παραθαλάσσια πόλη), ο Πύργος Μπουργκάς, η Σήλυμνος Σλίβεν, η Βερόη ή Ειρηνούπολη Στάρα Ζαγόρα, η Αγαθούπολη Ακχτοπόλ).

Οι Βούλγαροι ισχυρίζονται ότι η ελληνικότατη πόλη Μεσημβρία, οφείλει το όνομά της στη λ. Νεσεβίρ “νις+ εβέρ”=στην άκρη του Έβρου! Οι Τούρκοι, έχουν φτάσει στο σημείο να ισχυρίζονται ότι η λ. Ιστανμπούλ, που από το 1930 αντικατέστησε την παλαιότερη λ. Konstantiniyye δηλ. Κωνσταντινούπολη, δεν σημαίνει “εις την πόλη”, αλλά “Ισλάμ + αμπούλ = πολύ Ισλάμ”! Δηλαδή τα ονόματα Ισμίτ (Νικομήδεια), Ισμίρ (Σμύρνη) κλπ. τι σημαίνουν. Όσοι έχουν ευαισθησίες για τις αλλαγές στα ελληνικά τοπωνύμια, γιατί δε διαμαρτύρονται που οι Τούρκοι μετέτρεψαν τη γενέτειρα του Ηρόδοτου Αλικαρνασσό σε Μποντρούμ, την Αντίφελλο (απέναντι από το Καστελλόριζο σε Κας, την Ίμβρο σε Gokceada, την Τένεδο σε Bozcaada κλπ.;

Οι Αλβανοί διατήρησαν τα ελληνικά τοπωνύμια, έστω της Βορείου Ηπείρου; Όχι βέβαια. Δεν είμαστε εθνικιστές ή σοβινιστές, αλλά ούτε και πεμπτοφαλαγγίτες, όπως αρκετοί σχολιαστές του protothema.gr. Καλός ο διεθνισμός, φτάνει να μην γίνεται εθνική προδοσία. ..
Πηγές: Μ. ΜΑΡΑΒΕΛΑΚΗΣ – Α. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ «ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ», Β’ ΕΚΔΟΣΗ, ΒΑΝΙΑΣ 2013. Από το βιβλίο αυτό προέρχονται οι σπάνιες και εξαιρετικές φωτογραφίες και εικόνες.

Χ.Π. ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ, «ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΟΙΚΩΝΥΜΙΩΝ», ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΚΥΚΚΟΥ, 2010
ΝΙΚΟΛΑΟΣ Π. ΣΟΪΛΕΝΤΑΚΗΣ, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΡΑΚΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ 2004.

Κάντε το πρώτο σχόλιο

Υποβολή απάντησης