Η αριστεία ως «ρετσινιά». Σκέψεις και συναισθήματα.

(4 Μαρτίου 2015)

του Δημήτρη Παΐζη Ραντόικοβιτς (Β3, Γυμνάσιο)

Εδώ και αρκετές ημέρες, κύριο θέμα συζήτησης και διαλόγου είναι η επικείμενη κατάργηση των εξετάσεων για την εισαγωγή στα Πρότυπα-Πειραματικά Γυμνάσια και Λύκεια της χώρας μας. Μάλιστα ο κ. Αριστείδης Μπαλτάς, νυν Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, παρομοίασε την αριστεία με «ρετσινιά», που οδηγεί στη βαθμοθηρία, στις υπερβολές και στα κόμπλεξ. Καταρχάς, εδώ πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι είναι η αριστεία. Αριστεία, λοιπόν, είναι η διάκριση, τα εξαιρετικά κατορθώματα. Αυτό δεν πρέπει να συγχέεται με την υπέρμετρη φιλοδοξία, πόσο μάλλον με τη βαθμοθηρία. Τα Πρότυπα Γυμνάσια και Λύκεια καλλιεργούν ένα κλίμα άμιλλας ανάμεσα στα παιδιά, προωθώντας την αριστεία. Τα παιδιά που ανήκουν στα μεσαία και χαμηλά κοινωνικά και οικονομικά στρώματα, λοιπόν, έχουν εδώ την ευκαιρία να κάνουν κάτι για να αποκτήσουν, ανέλπιστα, μια πιο ποιοτική εκπαίδευση.

Έχει διατυπωθεί η άποψη πως τα Πρότυπα-Πειραματικά Σχολεία προάγουν τον ελιτισμό. Πιστεύω πως δεν προάγουν τον ελιτισμό, αλλά την έννοια της ελίτ. Γιατί όλοι οι άνθρωποι έχουν τουλάχιστον ένα ταλέντο, το οποίο είναι καλό να ανακαλύψουν και να καλλιεργήσουν. Άμα το κάνουν αυτό με επιτυχία, θα ανήκουν πια στην ελίτ του τομέα τους. Εάν το εκπαιδευτικό μας σύστημα κατάφερνε να εισάγει περισσότερα άτομα στις ελίτ, αυτό θα ήταν μια μεγάλη επιτυχία. Τα Πρότυπα-Πειραματικά σχολεία αυτήν τη στιγμή συγκεντρώνουν μεγάλο  αριθμό καλών μαθητών. Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι οι υπόλοιποι μαθητές  αποκλείονται, γιατί υπάρχουν γύρω μας πολλές ελίτ για να διαλέξουν τι τους αρέσει. Εξάλλου, υπάρχουν και αρκετοί υποψήφιοι για τη διανοητική ελίτ οι οποίοι δεν φοιτούν σε Πρότυπο σχολείο. Ιδιαίτερα, αυτή τη στιγμή η χώρα χρειάζεται ανθρώπους με βαθιά και ουσιαστική μόρφωση, οι οποίοι θα την καθοδηγήσουν σωστά. Επομένως, το ζήτημα δεν είναι να ισοπεδώσουμε την υποσχόμενη ελίτ των προτύπων καταργώντας το σύστημα των εξετάσεων, γιατί αυτό θα έμοιαζε με το να κάνουμε ευθανασία στο σκύλο μας επειδή έχει ψύλλους. Θα ήταν καλό όμως να δώσουμε σε αυτά τα παιδιά την κατάλληλη αγωγή και παιδεία, έτσι ώστε να αποφύγουν την παγίδα του ελιτισμού.

Ωστόσο, τα Πρότυπα-Πειραματικά Σχολεία παρουσιάζουν ένα σημαντικό πρόβλημα-και αυτό πιθανότατα εννοούσε ο κ. Υπουργός με τη «ρετσινιά»-: την υπερβολική βαθμοθηρία των μαθητών τους. Τα παιδιά, μεθυσμένα από τους καλούς βαθμούς, παραμερίζουν την αναζήτηση της γνώσης, την ουσία της εκπαίδευσης, κυνηγώντας τα εικοσάρια στο τρίμηνο. Παρασύρονται έτσι σε έναν φαύλο κύκλο άκαρπου ανταγωνισμού με τους συμμαθητές τους. Αυτό το κλίμα «αγενούς άμιλλας» πολλές φορές πηγάζει από τους γονείς, που θέλουν το παιδί τους «πρώτο στην τάξη» και «σημαιοφόρο», σύμφωνα με ξεπερασμένα πια πρότυπα. Με μια λέξη: αίσχος! Παρ’ όλα αυτά πιστεύω ότι το ποσοστό των βαθμοθήρων στην τάξη δεν είναι αρκετά μεγάλο, έτσι ώστε να θεωρηθεί επιχείρημα κατά της λειτουργίας των Πρότυπων- Πειραματικών Σχολείων.

Σήμερα είναι  φανερό ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα πάσχει. Είναι ανάγκη να καταργήσουμε τον μοναδικό πραγματικά επιτυχημένο θεσμό στο χώρο της παιδείας; Και αν θέλουμε να είμαστε πιστοί στην ιδεολογία «όλοι ίσοι» καλύτερα αυτό να μην είναι «όλοι ίσοι στο μηδέν». Γιατί κανείς δεν επιθυμεί στην πραγματικότητα ένα σχολείο που εκτρέφει μηδενικά. Καλύτερα, λοιπόν, να αναβαθμίσουμε το σημερινό δημόσιο σχολείο, αντί να υποβαθμίσουμε το σημερινό Πρότυπο- Πειραματικό δημόσιο σχολείο. Μια πολύ καλή ιδέα, για παράδειγμα, θα ήταν οι καθηγητές και οι δάσκαλοι να αξιολογούνται και να παρακολουθούν επιμορφωτικά σεμινάρια σχετικά με τον τρόπο διδασκαλίας. Επίσης, πριν ψηφιστεί μια εγκύκλιος για την παιδεία θα έπρεπε να ελέγχεται και να αξιολογείται σωστά, για να μην καταντήσουμε Πρότυπα-Πειραματοζωικά σχολεία.

Πάντως, ακόμη και αν απομείνουν 3 ή 5 πρότυπα σχολεία στην Ελλάδα, αυτό σημαίνει πως τα παιδιά που κατοικούν στην επαρχία δεν θα έχουν πλέον τη δυνατότητα να φοιτήσουν σε ένα πρότυπο σχολείο. Γι’ αυτό θεωρώ ότι το δίκτυο των πρότυπων σχολείων δε θα έπρεπε να ελαττωθεί, αλλά αντίθετα να γίνει πυκνότερο, ώστε να μην χρειάζεται τα παιδιά να παίρνουν το αεροπλάνο για την Αθήνα κάθε πρωί…

 Πρότυπα-Πειραματικά Γυμνάσια και Λύκεια: ένα σχήμα οξύμωρο

(10 Μαρτίου 2015)

του Κωνσταντίνου Μερκούρη (Β2, Γυμνάσιο)

Τα Πρότυπα-Πειραματικά Γυμνάσια και Λύκεια αποτελούν έναν από τους πιο αποτυχημένους θεσμούς του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Παρόλα αυτά, το ζήτημα απασχολεί τόσο τους γονείς όσο και τους καθηγητές και τους μαθητές αφού έχουν δημιουργηθεί δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα: αυτοί που είναι υπέρ και αυτοί που είναι κατά της κατάργησης των Π.Π. Σχολείων.

Για να γίνει απόλυτα κατανοητό το πρόβλημα είναι, πιστεύω, απαραίτητο να διασαφηνίσουμε τον όρο Πρότυπα-Πειραματικά σχολεία. Σίγουρα, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη χρησιμότητα και τη λειτουργικότητα των Πειραματικών σχολείων μέσα στο Εκπαιδευτικό μας Σύστημα και κακώς, κατά τη γνώμη μου, συγχωνεύτηκαν με τα Πρότυπα. Τα Πειραματικά σχολεία οφείλουν να βασίζονται σε ένα μέσο δείγμα μαθητικού πληθυσμού το οποίο συμπεριλαμβάνει παιδιά μεταναστών και εργατών, αλλά και παιδιά της μεσαίας τάξης, παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες (δυσλεξία, διάσπαση προσοχής), μέτριους αλλά και «άριστους» μαθητές. Από ένα σχολείο με τέτοιου είδους μαθητές μπορούν να εξαχθούν αποτελέσματα και συμπεράσματα αξιοποιήσιμα και από τα υπόλοιπα σχολεία. Στα σημερινά όμως Πρότυπα Πειραματικά Γυμνάσια και Λύκεια εκτός από τους «άριστους», όλοι οι άλλοι μαθητές αποκλείονται.

Πραγματικά, ο θεσμός του Προτύπου Σχολείου επιτείνει, κατά τη γνώμη μου, τις κοινωνικές ανισότητες και μάλιστα τις νομιμοποιεί μέσω των εισαγωγικών εξετάσεων. Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως τα παιδιά αυτών των σχολείων αριστείας προέρχονται, σε πολύ μεγάλο βαθμό, είτε από οικογένειες της μεσοαστικής τάξης, δηλαδή τους εύπορους, είτε από οικογένειες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Αμελητέο ποσοστό του μαθητικού πληθυσμού των σχολείων αριστείας προέρχεται από οικογένειες φτωχές, εργατικές ή μεταναστών και ο λόγος είναι προφανής. Η εισαγωγή στο Πρότυπο Πειραματικό Σχολείο απαιτεί την προετοιμασία με ιδιαίτερα μαθήματα ή με φροντιστήρια, κόστος δυσβάσταχτο σε εποχή οικονομικής κρίσης για τα φτωχά λαϊκά στρώματα. Αυτή είναι η ιδανική εκπαίδευση που χρειάζεται η ελληνική κοινωνία; Αυτή που διαιωνίζει τις διακρίσεις, που απευθύνεται και προωθεί μόνο μια μικρή οικονομική και πνευματική ελίτ;

Με τις εισαγωγικές εξετάσεις καλλιεργούνται κι άλλου είδους διακρίσεις που ευνοούν τα θετικά μυαλά σε βάρος των θεωρητικών αφού τα παιδιά εξετάζονται σε δύο θετικά μαθήματα (μαθηματικά και φυσική) και σε ένα θεωρητικό (γλώσσα). Από την άλλη πλευρά, είναι βέβαιο ότι τα Πρότυπα Γυμνάσια και Λύκεια προωθούν την αριστεία, ποιου είδους όμως αριστεία ακριβώς; Όπως όλοι γνωρίζουμε, υπάρχουν τομείς αριστείας που δεν τους «πιάνουν» τα τεστ και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να καλλιεργηθούν στα υπάρχοντα σχολεία, όπως: οι καλλιτεχνικές και αθλητικές επιδόσεις, η συναισθηματική νοημοσύνη, η ικανότητα να επιβιώνει κάποιος στα δύσκολα, η κοινωνική δράση.

Τα Πρότυπα Πειραματικά Σχολεία, όπως τα γνωρίσαμε τα τρία τελευταία χρόνια, εκτός του ότι διαστρεβλώνουν την έννοια του Πειραματικού Σχολείου, καταργούν την ευγενή άμιλλα και δημιουργούν συνθήκες σκληρού ανταγωνισμού και βαθμοθηρίας με μεγάλο ψυχικό κόστος όλων των εμπλεκομένων, γονιών, καθηγητών αλλά κυρίως των μαθητών.  Και αυτό είναι μια θλιβερή αλήθεια που παραδέχονται ακόμη και όσοι υποστηρίζουν την ανάγκη να υπάρχουν πρότυπα σχολεία.

Αξίζει σ’ αυτό το σημείο να εξετάσουμε τα βασικά επιχειρήματα όσων υποστηρίζουν την ύπαρξη των Πρότυπων Σχολείων. Θεωρούν λοιπόν ότι «η χώρα αυτή τη στιγμή χρειάζεται ανθρώπους με ουσιαστική μόρφωση που θα την καθοδηγούν σωστά και θα προέρχονται από σχολεία αριστείας» (Δημήτρης Παϊζης-Ραντοϊκοβιτς, «Η αριστεία ως ρετσινιά» https://schoolpress.sch.gr/evanagnoseis/?p=399). Μεγάλο λάθος! Η χώρα μας σήμερα χρειάζεται έναν λαό μορφωμένο με αναπτυγμένη κριτική σκέψη και νου που δεν χειραγωγείται εύκολα αλλά είναι σε θέση να διεκδικήσει ένα καλύτερο αύριο. Χρειάζεται βέβαια και ηγέτες που όμως δεν μπορεί να προέρχονται από ένα σχολείο-«θερμοκήπιο», αποκομμένο από την πραγματικότητα. Η κοινωνία μας χρειάζεται ηγέτες βγαλμένους από τα σπλάχνα της, που αναδεικνύονται μέσα από τους αγώνες, που έχουν επίγνωση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο λαός

Ένα άλλο επιχείρημα που αναπτύσσουν οι οπαδοί των προτύπων είναι πως «αν θέλουμε να βελτιώσουμε τη δημοκρατία μας έχουμε χρέος να ανοίξουμε δρόμους στους αρίστους» (Ανδρέας Ζαμπούκας, «Δημοκρατία και Πρότυπα Πειραματικά Σχολεία», http://www.capital.gr/News.asp?id=2237388). Νομίζω πως δηλώσεις αυτού του τύπου αποτελούν τον ορισμό του οξύμωρου σχήματος. Αν δώσουμε, δηλαδή, περισσότερα προνόμια στους αρίστους θα προάγουμε τη δημοκρατία; Δεν θα ήταν σωστότερο να δώσουμε μεγαλύτερη βαρύτητα στην καθολική εκπαίδευση και να αντιμετωπίσουμε τις κάθε είδους μαθησιακές αδυναμίες; Εκτός κι αν είμαστε πολύ ανώριμοι ως λαός και δεν εμπιστευόμαστε το δημόσιο σχολείο.

Άποψή μου είναι πως όλοι πρέπει να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και όχι μόνο τα παιδιά της οικονομικής και πνευματικής ελίτ που, εκ των πραγμάτων, δεν έχουν τόση ανάγκη προστασίας. Παραφράζοντας τον ποιητή Γιάννη Ρίτσο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι εμείς που εμπλεκόμαστε στην Εκπαίδευση, μαθητές, καθηγητές και γονείς «δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου, από τον κόσμο. Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο».