Κάλαντα

κατάλογος

 

 

ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ

 

Ομάδες παιδιών ή και ώριμων ανδρών γυρνούν στα σπίτια κρατώντας ένα τρίγωνο συρμάτινο και το χτυπούν με ένα ευθύ σιδερένιο αντικείμενο, για να παράγει τον απαιτούμενο ήχο. Άλλοτε έχουν μαζί τους φυσαρμόνικες ή ακορντεόν, και στα νησιά βιολιά και κιθάρες.

Εκτός από τους συνηθισμένους ευχητήριους στίχους, ανάλογα με το «νοικοκύρη του σπιτιού» προσθέτουν κατάλληλους στίχους. Έτσι, αν απευθύνονται σε τσέλιγκα, εγκωμιάζουν τα πρόβατά του με τα λόγια:

«Μέσα σε τούτη την αυλή τη μαρμαροστρωμένη

εδώ ‘να χίλια πρόβατα και πεντακόσια γίδια

και χίλιασαν και μίλιασαν και γίν’καν τρεις χιλιάδες».

Τα κάλαντα ποικίλουν από τόπο σε τόπο. Έτσι στη Μακεδονία υπάρχει το έθιμο της Πρωτοχρονιάς άτομα μεγάλης ηλικίας να γυρνούν μεταμφιεσμένα στα σπίτια. Η αμοιβή τους είναι: αλεύρι, τραχανάς, λουκάνικα και άλλα είδη τροφίμων. Αφού συγκεντρώσουν την ποσότητα που θέλουν, συγκεντρώνονται σ’ ένα σπίτι, μαγειρεύουν και γλεντούν. Πάλι μεταμφιεσμένοι και κρατώντας κουδούνια που δημιουργούν δυνατό θόρυβο περιφέρονται την παραμονή των Φώτων. Ο θόρυβος αποβλέπει να φοβίσει και να διώξει τους καλλικάντζαρους.

Στη Μύκονο τα παιδιά κρατούν στο χέρι τους φαναράκι που το ανάβουν σε εκκλησία του Αγίου Βασιλείου.

Στη Σίφνο για το κάθε παιδί γράφονται διαφορετικοί στίχοι από λαϊκούς ποιητές.

Στην Κέρκυρα, εκτός από τα παιδιά με τη φυσαρμόνικα, περιφέρονται στα σπίτια ολόκληρα λαϊκά συγκροτήματα με βιολιά και ακορντεόν και τοπικές μπάντες.

Η ανταμοιβή για τους ύμνους και τις ευχές είναι κυρίως χρηματική και διάφορα κεράσματα.

 

Η προέλευση των καλάντων

 

Την ονομασία τους, την πήραν από την λατινική λέξη calenda, που διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα καλώ. Παιδιά, κατά ομάδες, περιφέρονταν και περιφέρονται στα σπίτια, στους δρόμους, στα καταστήματα και τραγουδούν με ειδικό όργανο τραγούδια, που αφορούν τα Χριστούγεννα, τη γιορτή της Πρωτοχρονιάς, τη γιορτή του Μ. Βασιλείου και μερικά και την Περιτομή του Χριστού.

Το έθιμο αυτό προϋπήρχε στην Ελλάδα, πριν από την Ρώμη.
Τα παιδιά κρατούσαν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (η λεγόμενη ειρεσιώνη, από το έριο = μαλλί), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα.

Μετά, πήρε το έθιμο αυτό και η Ρώμη. Στο Βυζάντιο κρατούσαν ραβδιά, ή φανάρια, ή ομοιώματα πλοιαρίων ή και κτιρίων, στολισμένα και τραγουδώντας, συνόδευαν το τραγούδι με κρούση τριγώνου ή τύμπανου… (περίφημος ο σχετικός πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα ο τυμπανιστής – 1832- 1927).

Σήμερα η βάση, και μάλιστα στους Πόντιους, διασώζεται άθικτη. Ακούμε κάλαντα πολλά και ποικίλα, με πολλές παραλλαγές και αποχρώσεις, στα διάφορα διαμερίσματα της χώρας μας.

Κάλαντα Χριστουγέννων της Θράκης

Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη

οι ουρανοί αγάλλονται χαίρει η φύσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων

ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων.

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς της Μακεδονίας

 

Ήρθε πάλι νέο έτος εις την πρώτη του μηνός

ήρθα να σας χαιρετίσω δούλος σας ο ταπεινός.

Ο Βασίλειος ο Μέγας, ιεράρχης θαυμαστός

εις την οικογένειά σας να ‘ναι πάντα βοηθός.

Τα παιδιά εις το σχολείο να πηγαίνουνε συχνά

να μαθαίνουνε το βίο, της πατρίδας τα ιερά.

Και για τους ξενιτεμένους έχω να σας πω πολλά

σας αφήνω καληνύχτα και του χρόνου με υγειά.

 

ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ

 

    Χριστός γεννέθεν χαρά σον κόσμον

Χα καλήν ωράν καλήν ημέραν

Χα καλόν παιδίν οψέ εγεννέθεν.

Οψέ εγεννέθεν ουράνος άθεν

τον εγέννεσεν η Παναγία

τον ανέστεσεν Αϊ Παρθένος.

Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάρι

εκατήβεν σο σταυροδρόμι

σταυροδρόμι και μυροδρόμι.

Ερπαξάν ατόν χίλοι Εβραίοι

χιλ Εβραίοι και μυρ Εβραίοι. }2

Ας α τέρμητα και ας ην καρδίαν

αίμαν έσταξεν χολή κι εφάνθεν

αίμαν έσταξεν και μύρος έτον

μύρος έτον και μυρωδία.

Εμυρίστενατο ο κόσμος όλον

για μυρίστετο και συ αφέντα

συ αφέντα καλέμ αφέντα.

Έρθαν τη Χριστού τα παλικάρε

και θυμίζνε τον νοικοκύρην

νοικοκύρην και βασιλέαν.

Δέβα σο ταρέζ και έλα σην πόρταν

δώσ’ μας ούγας και λεφτοκάρε

κι αν ανοίγμας χαράν σην πόρταν. }2

Χριστουγεννιάτικα κάλαντα Προσοτσάνης Δράμας

    Χριστός γεννάται χαρά στον κόσμο

χαρά στον κόσμο στα παλικάρια

Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες

η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.

Η Παναγιά μας κοιλοπονούσε

κοιλοπονούσε παρακαλούσε

τους Αποστόλους τους Ιεράρχες

να παν να φέρουν μήλα και ρόδα.

Οι Αποστόλοι για μήλα πάνε

οι Ιεράρχες για ρόδα πάνε

Κι ως που να πάνε

κι ως που να έρθουν

η Παναγιά μας ξελευθερώθει.

Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα Προσοτσάνης Δράμας

    Άγιους Βασίλης έρχιτι από την Γκαισαρεία

σέρνει μουλάρια δώδικα καμίλια δικαπέντι.

Η μούλα η κανακαριά που σκώνει τουν αφέντη

σηκώνει τουν κι θέτει ντον σι πράσινα λιβάδια

λιβάδια κι δρουσουπηγές κι αυλές μαρμαρουμένις

κι βάλι του χιράκι σου στην αργυρή σου τσέπη

και δώς στα παλικάρια σου πεντ” έξ ουχτώ δουκάτα

για να τα φάν, για να τα πιούν και να τα τραγουδήσουν

για να τα φάν, για να τα πιούν να πούνι κι του χρόνου.

(Της οικοδέσποινας)

Είπαμε στον αφέντη μας να πούμε και στην κυρά μας.

Κυρά μ’ κυρά μ’ κι αρχόντισσα κι αρχοντοπαραδειγμένη,

σε κάλεσαν οι αρχόντισσες στην εκκλησιά να πάνεις

κι ώσπου να πας κι ώσπου να ‘ρθεις και πίσω να γυρίσεις

οι στράτες ρόδα γιόμισαν, τα μονοπάτια μόσχον.

Αρχός με την αρχόντισσα στη σκάλα π’ ανεβαίνει

στα γόνατά του την κρατεί, στα μάτια την κοιτάζει

στα μάτια στα ματόφυλλα και στα καμαροφρύδια.

Σήκου κυρά μου κι άλλαξε, σήκου και αρματώσου

νίψου με το ροδόσταμο και πλύσου με το γάλα

βάλε τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθη

και τον γαλάζιο αυγερινό στο χέρι δακτυλίδι.

Χριστουγεννιάτικα κάλαντα Κρήτης

 

   Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη

οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ’ η φύσις όλη.

Άψε, βαγίτσα, το κερί, άψε και το διπλέρι και κάτσε

και ντουχούντιζε ίντα θα μας εφέρει

γ-ή απάκι, γ-ή λουκάνικο, γ-ή χοιρινό κομμάτι

γ-ή από μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι

κι αν το ‘κανε κι η γαλανή, ας είναι ζευγαράκι.

Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρια

και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλικάρια.

Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα

ανοίξατε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα.

Μωραΐτικα κάλαντα Χριστουγέννων

Χριστούγεννα πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου.

Για βγάτε, διέτε, μάθετε, πως ο Χριστός γεννάται

γεννάται κι ανατρέφεται με μέλι και με γάλα

το μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες

και το μελισσοβότανο να νίβονται οι κυράδες.

Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά γαϊτανοφρύδα,

κυρά μου, όταν στολίζεσαι να πας στην εκκλησιά σου

κάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλη

και τον καθάριο αυγερινό τον βάζεις δαχτυλίδι.

Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε

παρά σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε.

Δώστε μας και τον κόκορα, δώστε μας και την κότα,

δώστε μας και πεντ’ έξι αυγά να πάμε σ’ άλλη πόρτα.

 

 

ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

 

Καλήν ημέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ΄ αρχοντικό σας Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ την πόλη οι ουρανοί αγάλλονται χαίρει η φύσις όλη, εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων ο Βασιλεύς των Ουρανών και ποιητής των όλων, πλήθος αγγέλων ψάλλουσι το Δόξα εν Υψίστοις και τούτο άξιον εστί η των ποιμένων πίστης, εκ της Περσίας έρχονται οι μάγοι με τα δώρα άστρο λαμπρό τους οδηγεί χωρίς να λείψει ώρα… Σ΄ αυτό το σπίτι που`ρθαμε πέτρα πέτρα να μη ραγίσει

κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.

Σχολιάστε

Top