‘Εμείς είμαστε οι μόνοι που όποιον δεν συμμετέχει στα κοινά δεν τον θεωρούμε φιλήσυχο πολίτη, αλλά άχρηστο’

Περικλής-Επιτάφιος

https://www.aixmi.gr/index.php/vivliokritiki-periklis-igetis/

Η έννοια του πολίτη αποκτά υπόσταση στην πόλη της Αθήνας και είναι απόλυτα συνυφασμένη με την εγκαθίδρυση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Εκεί, ο άνθρωπος όντας Αριστοτελικώς ον πολιτικό, συνυπεύθυνο και αλληλέγγυο, με τους συνανθρώπους του για τις τύχες της κοινότητάς του, πρώτη φορά αντιλαμβάνεται πως θα γίνει τέλειος, «δίκαιος» , δια του άλλου. Τότε, ο άνθρωπος αρχίζει να στοχάζεται από αυτόν για αυτόν, αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας η γένεση της Δημοκρατίας, καθώς η Δημοκρατία ξεκινά ως εκδημοκρατισμός της σκέψης και μετά της γνώσης. Τα λόγια του Περικλή, λοιπόν, αντανακλούν εις βάθος την αρχαία ελληνική φιλοσοφική σκέψη, η οποία δεν μπορούσε να φαντασθεί τον άνθρωπο απομονωμένο από την πολιτικά οργανωμένη κοινότητα, αλλά ούτε και να δεχτεί ότι η κοινότητα αυτή έχει ζωή αυθύπαρκτη, χωριστή από τις βλέψεις, τις ιδέες και την δράση των μελών της. Για την αντίληψη των Αρχαίων το ένα στοιχείο υπάρχει, ουσιώνεται και καταξιώνεται μέσα στο άλλο και διαμέσου του άλλου. Ο άνθρωπος πραγματώνει τον εαυτό του όχι έξω, αλλά μέσα στην πολιτεία και δια της πολιτείας. Ο χαρακτηρισμός από τον Περικλή του απράγμονα στα κοινά πολίτη ως άχρηστου καταδεικνύει την πεμπτουσία του δημοκρατικού πολιτεύματος, κάτι το οποίο μπορούμε να συναντήσουμε και στον μεγάλο ανατόμο της ψυχής  Baruch Spinoza, ο οποίος έχει λαμπρά αποδείξει στα θεωρήματα της δικής του γεωμετρίας τις ακόλουθες δύο ταυτότητες, που επαληθεύουν ακράδαντα τα λόγια του Περικλή: «Ένταση ζωής, ευφορία ψυχική ίσον δύναμη, ίσον χαρά». «Χαλάρωση της ζωής, ψυχική αφορία, ίσον αδυναμία, ίσον θλίψη». Αυτή ακριβώς την ένταση ζωής  παρέχει η δημοκρατική πολιτεία όπως αυτή οικοδομήθηκε την εποχή του Περικλή. Η συμβολή όλων των πολιτών στην επίτευξη του τελικού σκοπού της ευδαιμονίας του κοινωνικού συνόλου, δηλαδή, αποτελεί ικανή και αναγκαία συνθήκη προκειμένου το άτομο να ανυψωθεί πνευματικά και να οδηγηθεί στην ολοκλήρωση.

Στις μέρες μας, όπου αμβλύνεται η κριτική μας σκέψη, σκυλεύονται οι ηθικές μας αξίες και κυριαρχεί μια γενικότερη πολιτική απάθεια, η σωστή ερμηνεία και εφαρμογή αυτής της φράσης του Περικλή, είναι κάτι περισσότερο από αναγκαία. Εμείς, έχουμε την υποχρέωση να μην πάρουμε από την αρχαία γλώσσα μόνο τη λέξη πολίτης, αλλά και το περιεχόμενο που έδινε σε αυτήν η ελληνική θεωρία και πράξη. Πρέπει να ταυτίσουμε την έννοια αυτή με την καθημερινότητα μας. Άλλωστε, το δημοκρατικό ιδεώδες είναι πρώτα από όλα αντίληψη και στάση ζωής, απόρροια της ελευθερίας του πνεύματος, στερέωμα προαγωγής του ορθολογισμού, της κριτικής σκέψης και των ουμανιστικών αξιών. Εν τέλει, πρέπει ως πολίτες να είμαστε Σπινοζικά αίτιοι , ώστε η πολιτική ουσία μας να ενέχει την κοινωνική μας ύπαρξη ήτοι η φύση της ενεργούς συμμετοχής μας στις δημοκρατικές διαδικασίες να μην μπορεί να συλληφθεί παρά ως υπάρχουσα.

Θεμιστοκλής Ζηκόπουλος, Β2