Το ’21 μέσα από τα μάτια του Θεόφιλου

Ο ζωγράφος της Ελληνικής Επανάστασης

«Δεν ξέρω την ιστορία όπως οι δάσκαλοι από τα βιβλία, την ξέρω όπως τη λέει ο τόπος και τα τραγούδια του. Η ιστορία είναι άνεμος που την καταλαβαίνεις όταν την ανασαίνεις.» έλεγε ο Θεόφιλος.

Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ με πραγματικό όνομα Θεόφιλος Κεφαλάς ή Κεφάλας γνωστός απλά και ως Θεόφιλος, ήταν Έλληνας λαϊκός ζωγράφος  της νεοελληνικής τέχνης και αγιογράφος. Κυρίαρχο στοιχείο του έργου του είναι η ελληνικότητά του και η εικονογράφηση της ελληνικής λαϊκής παράδοσης και ιστορίας.

Η ακριβής χρονολογία γέννησης του Θεόφιλου δεν είναι γνωστή. Ωστόσο θεωρείται πως γεννήθηκε κατά το διάστημα 1867–1870 στη Βαρειά Λέσβου. Απεβίωσε 22 Μαρτίου του 1934 στη Λέσβο. Ο πατέρας του, Γαβριήλ Κεφαλάς (ή Κεφάλας), ήταν τσαγκάρης ενώ η μητέρα του, Πηνελόπη Χατζημιχαήλ, ήταν κόρη αγιογράφου. Σε νεαρή ηλικία επέδειξε μέτριες σχολικές επιδόσεις, αλλά και ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη ζωγραφική , πάνω στην οποία απέκτησε βασικές γνώσεις δίπλα στον παππού του.

Η ζωή του ήταν πολύ δύσκολη εξαιτίας του κόσμου που τον χλεύαζε, επειδή κυκλοφορούσε φορώντας την παραδοσιακή φουστανέλα . Σε ηλικία περίπου δεκαοκτώ ετών εγκατέλειψε το οικογενειακό του περιβάλλον και εργάστηκε ως θυροφύλακας («Καβασης») στο Ελληνικό Προξενείο της Σμύρνης. Εκεί έμεινε για μερικά χρόνια, πριν εγκατασταθεί στην πόλη του Βόλου, περίπου το 1897, αναζητώντας ευκαιριακές δουλειές και ζωγραφίζοντας σε σπίτια και μαγαζιά της περιοχής ενώ σήμερα σώζονται τοιχογραφίες που πραγματοποίησε εκεί.

Το 1927 επέστρεψε στη Μυτιλήνη. Εικάζεται πως αφορ­μή για την αναχώρηση του από τον Βόλο, ήταν ένα επεισόδιο σε ένα καφενείο, όταν κάποιος για να διασκεδάσει τους παρευρισκόμενους έριξε τον Θεόφιλο από μία σκάλα όπου ήταν ανεβασμένος και ζωγράφιζε.

Στη Μυτιλήνη, παρά τις κοροϊδίες και τα πειράγματα του κόσμου, συνεχίζει να ζωγραφίζει, πραγματοποιώντας αρκετές τοιχογραφίες σε χωριά, έναντι ευτελούς αμοιβής, συνήθως για ένα πιάτο φαγητό και λίγο κρασί. Πολλά από τα έργα του αυτής της περιόδου έχουν χαθεί, είτε από φυσική φθορά είτε εξαιτίας καταστροφής τους από κατόχους τους. Στη Μυτιλήνη, τον συνάντησε ο καταξιωμένος τεχνοκριτικός και εκδότης ΣτρατήςΕλευθεριάδης, ο οποίος διέμενε στο Παρίσι. Στον Ελευθεριάδη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η αναγνώριση της αξίας του έργου του Θεόφιλου αλλά και η διεθνής προβολή του, που ωστόσο σημειώθηκε μετά το θάνατό του. Με έξοδα του Ελευθεριάδη ανεγέρθηκε επίσης το 1964 το Μουσείο Θεοφίλου στη Βαρειά.

Κιουμουρτζής Λευτέρης, Προύσαλης Στράτος

«Ο μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί την σημαίαν της ελευθερίας το 1821″, νωπογραφία , 1912

 12

Τον Μάρτιο του 1821 ο Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώνει το λάβαρο της Ελευθερίας και αναφωνεί Ελευθερία ή Θάνατος. Στον πίνακα αυτό ο Θεόφιλος αποτυπώνει την ιερή στιγμή που οι αγωνιστές, γονατιστοί, μέσα στην εκκλήσια υπόσχονται να δώσουν τη ζωή τους για την ελευθερία της Ελλάδας.

Το σύνθημα Ελευθερία ή Θάνατος αποτελεί εθνικό σύνθημα τόσο της Ελλάδας όσο και της Κύπρου. Διαδόθηκε ευρύτερα στον ελλαδικό χώρο κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάσταση του ’21. Χρησιμοποιήθηκε και ως πολεμική ιαχή ενώ αναγραφόταν σε πολεμικές σημαίες του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας. Το σύνθημα αυτό συνδέεται με τη λαϊκή δοξασία ότι οι εννιά συλλαβές του συνδέονται με τον αριθμό των λωρίδων που υπάρχουν στην ελληνική σημαία με τη λέξη «ε-λευ-θε-ρί-α» να συμπληρώνει τις πέντε γαλάζιες και τις λέξεις «ή θα-να-τος» να συμπληρώνουν τις τέσσερις λευκές λωρίδες.

                 Τσαουσίδου Κωνσταντίνα

 

«Ο ήρως Αθανάσιος Διάκος συλλαμβάνεται υπό των Τούρκων το 1821″, νωπογραφία, 1912

 13

Ο πίνακας αυτός απεικονίζει τον Αθανάσιο Διάκο όπου μετά τη μάχη στην Αλαμάνα και τη γενναία στάση που κράτησε, συλλαμβάνεται από τους Τούρκους. Κάτω από τα πόδια των Τούρκων βρίσκεται ένα πτώμα, ενώ στο βάθος υπάρχουν πολλοί στρατιώτες πάνω στα άλογά τους που πιθανόν είναι Τούρκοι.

Ο πίνακας, αυτός αν και δεν είναι υπογεγραμμένος από τον ζωγράφο, έχει όλα τα χαρακτηριστικά του Θεόφιλου. Στο πρόσωπο του Αθανάσιου Διάκου φαίνεται το θάρρος και η περηφάνια του. Αυτό το καταλαβαίνουμε από την αγέρωχη στάση του και το κεφάλι που κοιτάει ψηλά. Μου προκαλεί λίγη μοναξιά αλλά και θάρρος. Ακόμα λίγη χαρά, επειδή θα ενθαρρύνει τους υπόλοιπους πολεμιστές.

 Ευαγγελία Σιβιτανίδου

 

«Ο Κολοκοτρώνης»

 14

Ο Θεόφιλος στο έργο του αυτό μας παρουσιάζει τον Κολοκοτρώνη να κάθεται πάνω σε ένα βράχο και να σκέπτεται για τις επόμενες ενέργειες που θα κάνει. Οι άλλοι συναγωνιστές του χορεύουν και γιορτάζουν την πιθανή τους νίκη σε κάποια μάχη με τους Τούρκους. Φαίνονται να  είναι πολύ ευτυχισμένοι

Αυτόν τον πίνακας ο Θεόφιλος τον ονόμασε «Ο Κολοκοτρώνης». Εμένα μου θυμίζει όταν ο Κολοκοτρώνης εφάρμοσε την τακτική «καμένης γης». Πρόκειται για έναν πίνακα  πολύ ωραίο, καλοπροσεγμένος ενώ αναδεικνύεται το καθαρό ελληνικό τοπίο.

Μαργιούλα Στυλιανή

 

«Ο Χρήστος Αναγνωσταράς νικά τους Τούρκους στο Βαλτέτσι το 1821″

15

Ο Χρήστος «Αναγνώστης» Παπαγεωργίου ή Αναγνωσταράς (Πολιανή Μεσσηνίας, 1760 – Σφακτηρία Μεσσηνίας, 8 Μαΐου 1825) ήταν σπουδαίος Έλληνας οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Η μάχη του Βαλτετσίου (12-13 Μαΐου 1821) θεωρείται ως μία από τις πιο σημαντικές μάχες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, στην οποία συμμετείχε. Ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη των Ελλήνων κατά την έναρξη της πολιορκίας που οδήγησε στην Άλωση της Τριπολιτσάς.

Στον πίνακα απεικονίζεται ο Αναγνωσταράς, ήρωας του 1821, να δίνει μάχη σώμα με σώμα με τους Τούρκους και να νικά. Φαίνεται η δύναμη και η πιστή που είχαν αυτοί οι άνθρωποι για να ελευθερώσουν την πατρίδα. Με τα σπαθιά τους και το μυαλό τους πάντα βγαίναν νικητές και δεν τους ενδιέφερε αν πεθάνουν. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον και αληθινός πίνακας που με γεμίζει περηφάνια και συγκίνηση για τους ήρωες του 1821.

                                                Κωνσταντίνος Κουσίδης
 
 
«Ρήγας – Κοραής»
 16

Ο Κοραής είναι ένας από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του ελληνικού διαφωτισμού και συνέβαλε σημαντικά στην ιδεολογική προετοιμασία της ελληνικής επανάστασης.

Στον πίνακα αυτό ο Θεόφιλος αναπαριστά την Ελλάδα με τη μορφή μίας γυναίκας την οποία ο Κοραής και ο Ρήγας προσπαθούν να σηκώσουν. Βρίσκονται πάνω από αρχαία ερείπια, που συμβολίζουν τη χαμένη δόξα της Ελλάδας, και προσπαθούν να την κάνουν να σταθεί στα πόδια της.

Ψηλά πάνω από την Ελλάδα υπάρχει ένας φοίνικας, που συμβολίζει την αναγέννηση της Ελλάδας από τις στάχτες της.

Η εικόνα αυτή μου προκαλεί συναισθήματα λύπης για την Ελλάδα.

 Αναστασία Μουτούδη

Στον πίνακα του  Θεοφίλου Χατζημιχαήλ, εικονίζονται ο Κοραής και ο Φεραίος, να ανασηκώνουν την  πληγωμένη Ελλάδα από τα ερείπια . Στο επάνω μέρος της σύνθεσης, κυριαρχεί το μεταφυσικό στοιχείο σύμφωνα με την μακραίωνη βυζαντινή παράδοση και τον Ελ Γκρέκο. Π.χ. το τρίγωνο-σύμβολο της Αγίας Τριάδας, τον οφθαλμό του Θεού, τον αναγεννώμενο φοίνικα κλπ. Οι λεπτομέρειες  της εικόνας, συγκροτούν τα βασικά στερεότυπα της επίσημης ερμηνείας για τον αγώνα της Παλιγγενεσίας: Τα ερείπια, τα κορινθιακά κιονόκρανα, η Παρθένος κόρη, ο Ρήγας, εκφραστής της ζώσας παράδοσης και ο Κοραής της αρχαιοελληνικής λογιοσύνης και του πνεύματος του Διαφωτισμού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, παρουσιάζει  το άγαλμα της Αθηνάς- κι άλλη παρθένος- επάνω δεξιά.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι  όλες οι επιμέρους λεπτομέρειες, προέρχονται από άλλες εικόνες, λιθογραφίες, φωτογραφίες, ή τους πίνακες του Peter Hess!  Αυτό το έργο, συμπυκνώνει την εθνική άποψη  για τον Αγώνα και θα εμπνεύσει τον Κόντογλου, τον Παρθένη κλ.π. Ο πίνακας  αυτός, έχει ως θέμα την Νίκη και φωτογραφήθηκε πάνω σε ένα από τα πολυάριθμα καβαλέτα που βρίσκονταν στο εργαστήριο του Παρθένη στο ιστορικό σπίτι απέναντι από το Ηρώδειο .

Αυτός ο πίνακας, μου δημιουργεί θλίψη, επειδή η Ελλάδα ήταν  σκλαβωμένη, αλλά και ελπίδα, γιατί ο ρήγας Φεραίος και ο Αδαμάντιος Κοραής, την βοήθησαν να επουλώσει τις πληγές της!

 Ιφιγένεια Γιουμουσίδου

Ο Μάρκος Μπότσαρης, η μάχη στο Κεφαλόβρυσο Καρπενησίου, χάνι του Ρήγγα”, νωπογραφία

 17

Στη μάχη στο Κεφαλόβρυσο ο Μάρκος Μπότσαρης είχε το παρακάτω σχέδιό: προέβλεπε να ξεκινούσε ο ίδιος από τα πεδινά και ενώ θα χτυπούσε κατά μέτωπο τον Μουσταή, οι άλλοι οπλαρχηγοί, ερχόμενοι από τα βουνά, θα τον χτυπούσαν στα νώτα. Δυστυχώς, την ώρα που είχε συμφωνηθεί, μόνο ο Κίτσος Τζαβέλας με τους άνδρες του εμφανίστηκαν για να συνδράμουν τον Μάρκο Μπότσαρη. Οι άλλοι οπλαρχηγοί, ίσως και για λόγους αντιζηλίας, δεν πήγαν ποτέ. Όμως ο Μπότσαρης δεν παραιτήθηκε από το σχέδιό του. Αποφάσισε να χτυπήσει την εμπροσθοφυλακή του Μουσταή, που υπό τον Τζελαλεδίν μπέη είχε στρατοπεδεύσει χαμηλότερα από το Καρπενήσι, στο Κεφαλόβρυσο και ανατολικότερα προς τον Άη Δημήτρη, όπου βρισκόταν η θέση Πλατάνια. Ήδη, στις 8 Αυγούστου συνέλεξαν πληροφορίες από το εχθρικό στρατόπεδο. Πέντε ώρες μετά τη δύση του Ήλιου στις 9 Αυγούστου, ο Μάρκος Μπότσαρης ξεκίνησε την επίθεση. Οι Έλληνες κέρδισαν αλλά έχασε την ζωή του ο Μάρκος Μπότσαρης στην διάρκεια της μάχης.

Ο πίνακας αυτός μου δημιουργεί διαφορά συναισθήματα, κυρίως όμως λύπη επειδή χρειάστηκε να θυσιαστούν πολλοί άνθρωποι σε αυτή τη μάχη αλλά κυρίως που πέθανε ένας μεγάλος Έλληνας οπλαρχηγός. Συγκινούμαι κάθε φορά που ακούω για τέτοια γεγονότα.

 Χρήστος Μποζακτσόγλου

 

«Η Μυτιλήνη 1927″

18 

Ο πίνακας «η Μυτιλήνη 1927» είναι έργο του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ και απεικονίζεται η αγαπημένη του πατρίδα η Μυτιλήνη και μια κοπέλα με παραδοσιακή φορεσιά κρατώντας μια ελληνική σημαία. Είναι ζωγραφισμένος πάνω σε κάμποτο και βρίσκεται στο μουσείο Θεοφίλου στη Βαρειά της Μυτιλήνης. Κυριαρχεί το στοιχείο της ελληνικότητας και η εικονογράφηση της ελληνικής λαϊκής παραδόσεις.

Το  έργο αυτό ανήκει στη δεύτερη περίοδο της ζωγραφικής του, την εποχή της επανόδου του στη Μυτιλήνη. Στον πίνακα κυριαρχεί η χρωματική ευφορία, με πλήθος σπάνιους τόνους, λεπτότατους μα και συγχρόνως γεμάτους ευδαιμονία Επιζητά λιγότερο το σχέδιο, μα ίσος στο βάθος να είναι πιο σχεδιασμένο. Εκφράζει ευτυχία, ξενοιασιά και έχει μια ποιότητα στην ύλη.

 Παύλος Ρίμπας

Ο Καπετάν Ανδρούτσος

 19

Μια από τις μεγάλες μορφές του κλεφταρματολισμού ήταν ο Καπετάν Ανδρούτσος, πατέρας του αγωνιστή της Επανάστασης του 1821, Οδυσσέα Ανδρούτσου, ο οποίος είχε παρόμοιο τέλος με τον γιό του. Γεννήθηκε το 1750 στο χωριό Λιβανάτες της Λοκρίδας στην περιοχή της Αταλάντης. Σε ηλικία 16 ετών δολοφόνησε τον μπέη της Αταλάντης και βγήκε στα βουνά για να αποφύγει τη σύλληψη. Από κείνη τη στιγμή και μετά έγινε κλεφταρματολός. Στα 25 του έφτιαξε στρατό και πέθανε από τα βασανιστήρια των Οθωμανών  τα Χριστούγεννα του 1797.

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

Η εικόνα αυτή απεικονίζει τον Καπετάν Ανδρούτσο να κρατάει το σπαθί του με αποφασιστικότητα και με πολύ πάθος γιατί είναι γενναίος. Στέκεται πάνω σε έναν βράχο έτοιμος για να πολεμήσει για την ελευθερία της Ελλάδας. Είμαι πολύ περήφανος, όπως πιστεύω και  όλοι οι Έλληνες, για τους ήρωες της Επανάστασης του 1821 που πολέμησαν με πάθος για την πατρίδα τους.

                                            Μιχάλης Κατής

 

 

 

 

Κάντε το πρώτο σχόλιο

Υποβολή απάντησης