Το 1821 οι Έλληνες επαναστάτησαν διεκδικώντας το δικαίωμά τους να δημιουργήσουν ένα ελεύθερο και ανεξάρτητο κράτος. Πώς οραματίζονταν όμως το κράτος αυτό; Ποιο πολίτευμα θεωρούσαν ιδανικό;
Η έρευνα στα Συντάγματα που ψηφίστηκαν από τις τρεις Εθνοσυνελεύσεις (Επιδαύρου, Άστρους, Τροιζήνας) κατά τη διάρκεια της Επανάστασης καταδεικνύει ότι οι Έλληνες πάλευαν για δημοκρατία.
Τα Συντάγματα της Επανάστασης ήταν πρωτοποριακά για την εποχή τους. Κατά την ψήφισή τους ακολουθήθηκαν δημοκρατικές διαδικασίες. Ήταν πιο προοδευτικά από τα αντίστοιχα των Ευρωπαϊκών κρατών, εφόσον καθιέρωναν το δημοκρατικό πολίτευμα, όταν στην υπόλοιπη Ευρώπη τα πολιτεύματα ήταν μοναρχικά ή απολυταρχικά. Ήταν επηρεασμένα από το Γαλλικό Σύνταγμα του 1795, τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και από το Σύνταγμα των Η.Π.Α. του 1787. Αναγνώριζαν την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και είχαν φιλελεύθερο χαρακτήρα, αφού κατοχύρωναν ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες.
Ωστόσο, όλα τα Συντάγματα της Επανάστασης ανεστάλησαν ή παραβιάστηκαν αμέσως μετά την υιοθέτησή τους. Παρά το γεγονός αυτό όμως, θεμελίωσαν ένα «δημοκρατικό συνταγματικό προηγούμενο». Γιατί μπορεί να μην ίσχυσαν ποτέ στην πράξη, αποτέλεσαν όμως σημείο αναφοράς όλων των μετέπειτα Συνταγμάτων.
Τι συνέβη όμως στη συνέχεια;
Η Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας ανέθεσε την εκτελεστική εξουσία του κράτους στον Ιωάννη Καποδίστρια. Ο Κυβερνήτης, όμως, επικαλούμενος την αταξία και τις αναμφισβήτητες δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει στη διακυβέρνηση της χώρας, ανέστειλε τη λειτουργία του Συντάγματος και πήρε στα χέρια του όλες τις εξουσίες. Η επιλογή του Κυβερνήτη να δημιουργήσει ένα συγκεντρωτικό κράτος, στα πρότυπα της συντηρητικής Ευρώπης, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, που κορυφώθηκαν με τη δολοφονία του.
Μετά την ταραχώδη περίοδο που ακολούθησε τη δολοφονία του Καποδίστρια, επιλέχθηκε ως μονάρχης από τις Δυνάμεις ο Όθωνας, ο οποίος επέδειξε περιφρόνηση προς την φιλελεύθερη ελληνική ιδιοσυγκρασία, κυβερνώντας απολυταρχικά. Η αντίδραση ήρθε με την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου το 1843, και από εδώ και πέρα αρχίζει μια νέα πορεία φιλελευθεροποίησης.
Το Σύνταγμα του 1844 καθιέρωνε τη Συνταγματική Μοναρχία και αναγνώριζε την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Ο απολυταρχικός χαρακτήρας του όμως παρέμενε και αναδείχτηκε από νέες φιλελεύθερες κοινωνικές δυνάμεις, οι οποίες οδήγησαν στην έξωση του Όθωνα το 1862. Έτσι, σηματοδοτήθηκε η μετάβαση του πολιτεύματος από Συνταγματική Μοναρχία σε Βασιλευόμενη Δημοκρατία με μονάρχη τον Γεώργιο Α΄, ο οποίος ορκίστηκε τον Οκτώβριο του 1863 ως «Βασιλεύς των Ελλήνων».
Το Σύνταγμα του 1864 έμελλε να ισχύσει με τις αναθεωρήσεις του 1911 και 1952 για περισσότερο από 100 χρόνια. Το κύριο χαρακτηριστικό του ήταν ότι επανέφερε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και αναγνώριζε πλέον το έθνος, τον ελληνικό λαό, ως πηγή και φορέα της κρατικής εξουσίας. Ακόμη, καθιέρωσε, μεταξύ άλλων, την αρχή της άμεσης, καθολικής και μυστικής ψηφοφορίας, τα δικαιώματα του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι, ενώ κατήργησε τη Γερουσία.
Ο δημοκρατικός χαρακτήρας του νέου πολιτεύματος κατοχυρώθηκε με την αρχή της δεδηλωμένης, βάσει της οποίας ο βασιλιάς είχε υποχρέωση να διορίζει την Κυβέρνηση λαμβάνοντας υπόψη του τη θέληση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Η κυβέρνηση, στο εξής, όφειλε να λαμβάνει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, και καταργήθηκε το δικαίωμα του βασιλιά να διορίζει και να παύει τους υπουργούς του. Η αρχή της δεδηλωμένης, που επιβλήθηκε από το 1875, χάρη στο πολιτικό κύρος του Χαρίλαου Τρικούπη, εγκαινίασε μια νέα φάση στην πολιτική ζωή του τόπου.
Σε άρθρο του με τον τίτλο «Τις πταίει;», που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καιροί στις 29/6/1874, ο Χαρίλαος Τρικούπης κατηγορούσε τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ ότι είχε επιβάλει ένα μοναρχικό καθεστώς.
Το 1924, με την αποφασιστική συμβολή του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, ανακηρύχθηκε η αβασίλευτη δημοκρατία. Είχε μεσολαβήσει ο Εθνικός Διχασμός, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ως αποτέλεσμα των συνεχών συγκρούσεων της πολιτικής ηγεσίας με το παλάτι, η Μικρασιατική Καταστροφή και η μεταβολή των γεωπολιτικών συνθηκών στη νοτιοανατολική Ευρώπη, καθώς και η έλευση των προσφυγικών πληθυσμών στον ελλαδικό χώρο. Τα συνταρακτικά αυτά γεγονότα οδήγησαν στην επανάσταση του Σεπτεμβρίου 1922 και τελικώς, στην εγκαθίδρυση αβασίλευτου δημοκρατικού πολιτεύματος.
Το Σύνταγμα όμως του 1925 αποδείχθηκε θνησιγενές, και ακολούθησαν οι δικτατορίες Πάγκαλου και Κονδύλη, το 1925 και 1926. Η αβασίλευτη δημοκρατία καθιερώθηκε τελικώς με το Σύνταγμα του 1927. Στη συνέχεια μια περίοδος μεγάλης πολιτικής έντασης, έφερε την παλινόρθωση της μοναρχίας τον Νοέμβριο του 1935. Η δικτατορία του Μεταξά (4 Αυγούστου 1936), τα δύσκολα χρόνια της γερμανικής κατοχής και ο εμφύλιος πόλεμος είχαν ως συνέπεια τη διακοπή της προσδοκώμενης «κοινοβουλευτικής ωρίμανσης».
Η εξέλιξη των κοινοβουλευτικών θεσμών επανήλθε με το Σύνταγμα του 1952, το οποίο καθιέρωνε ρητά τη Βασιλευόμενη Δημοκρατία, και κατοχύρωνε για πρώτη φορά στις Ελληνίδες το δικαίωμα ψήφου και υποβολής υποψηφιότητας για το βουλευτικό αξίωμα.
Η δικτατορία της 21ης Απριλίου(1967-1974) έβαλε τη δημοκρατία στον «γύψο» για επτά χρόνια. Με την αποκατάσταση της δημοκρατικής νομιμότητας τον Ιούνιο του 1974, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας επανέφερε σε ισχύ το Σύνταγμα του ’52, με κύριο στόχο την εδραίωση της Δημοκρατίας. Οι πρώτες ελεύθερες βουλευτικές εκλογές και το δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος, που έγιναν το 1974, είχαν ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση του βασιλιά και την καθιέρωση της αβασίλευτης δημοκρατίας.
Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Αθηναϊκή, η οποία μεταφέρει το κλίμα που επικράτησε μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της 8ης Δεκεμβρίου 1974
Με το Σύνταγμα του 1975 καθιερώθηκε ως πολίτευμα η Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Το Μάρτιο του 1986 αναθεωρήθηκαν 11 άρθρα του Συντάγματος και ψηφίστηκε η μεταφορά του στη δημοτική γλώσσα, ενώ περιορίστηκαν σημαντικά οι αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Ακολούθησαν άλλες τρεις αναθεωρήσεις του Συντάγματος του 1975, το 2001, το 2008 και το 2019. Το ισχύον Σύνταγμα θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως Σύνταγμα με πολιτική και ιστορική νομιμοποίηση, σύγχρονο και προσαρμοσμένο στις διεθνείς εξελίξεις και παρέχον ένα πλήρες θεσμικό πλαίσιο για την Ελλάδα του 21ου αιώνα.
Συμπέρασμα:
Η έρευνα στα Συντάγματα του ελληνικού κράτους κατέδειξε ότι η πορεία προς τον φιλελευθερισμό και τον εκδημοκρατισμό πραγματοποιήθηκε μέσα από προσπάθειες ατομικές και κοινωνικές . Οι ιστορικές συγκυρίες, οι εθνικές διεκδικήσεις, καθώς και η γεωπολιτική θέση της χώρας, άλλοτε βοηθούσαν κι άλλοτε καθυστερούσαν την πορεία αυτή προς το φιλελευθερισμό. Μέσα από διαρκή πολιτική αναζήτηση, η χώρα, στην οποία γεννήθηκε η Δημοκρατία, βρήκε τον δρόμο προς τον εκσυγχρονισμό.
Πηγές
https://www.hellenicparliament.gr/Vouli-ton-Ellinon/To-Politevma/Syntagmatiki-Istoria/
http://www.greeklaws.com/pubs/uploads/979.pdf .
