Η Μουσική Της Κρήτης
Ονόματα: Νικηταρά Ευαγγελία, Πετράκη Ειρήνη
Τμήμα: Β’θετ3
••Μουσική της Κρήτης••
Η κρητική παραδοσιακή μουσική ,καθώς και οι κρητικοί χοροί,είναι άμεσα συνδεδεμένοι με τη ψυχοσύνθεση και την κοινωνική ζωή των Κρητικών, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα.
••Η μουσική:Παρελθόν και Παρόν••
Η Κρητική μουσική είναι αμάλγαμα πολλών παραδόσεων. Το νησί της Κρήτης, σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης, επέτρεψε στη μουσική του ν” αγκαλιάσει διάφορα ποικίλα μουσικά ιδιώματα, ενεργητικά όμως έτσι ώστε να είναι μοναδική και ιδιαίτερη.
Στους σκοπούς της κρητικής μουσικής μπορεί κανείς να διακρίνει αρχαία μέτρα και ρυθμούς, ανατολίτικες αλλά ακόμα και αναγεννησιακές επιρροές. Η μουσική στην Κρήτη αποτελεί σημαντικότατο μέρος της ζωής των ανθρώπων που την καλλιεργούν, την ακούν, τη χορεύουν και την τραγουδούν ακόμα και σήμερα.
••Η μουσική στα Μινωικά και στα Αρχαία Χρόνια••
Για τη μουσική στο νησί έχουν μιλήσει πάμπολλοι αρχαίοι μελετητές και καλλιτέχνες αποδεικνύοντας την αξία και τη σημαντικότητά της από τα αρχαία χρόνια κιόλας. Ο Πλάτωνας στους «Νόμους» και στον «Μίνωα», ο Ευριπίδης στους «Κρήτες», ο Σοφοκλής στον «Δαίδαλο», ο Ηρόδοτος στην «Ιστορία» του, ο Αριστοτέλης, ο Ισοκράτης, ο Θουκυδίδης, ο Πλούταρχος, ο Διόδωρος Σικελιώτης που όλοι τους θαυμάζουν τον προελληνικό Μινωϊκό πολιτισμό.
Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός που κληρονόμησε κι ακολούθησε το πολιτισμό της Μινωϊκής Κρήτης και κατόπιν αποτέλεσε τη βάση για το πνευματικό κυρίως θαύμα της κλασσικής αρχαιότητα, χρησιμοποίησε μεταξύ άλλων και τα μουσικά στοιχεία της Μινωϊκής μουσικής παράδοσης. Αποδείξεις μπορεί να βρει κανείς στα μουσικοχορευτικά στοιχεία που διασώθηκαν απ” ευθείας,ή πλάγια ανάμεσα στους αιώνες και στις περιπέτειες του νησιού στη σύγχρονη μουσική και χορευτική πραγματικότητα.
Η μουσική ιστορία της Κρήτης ξεκινά με τη γέννηση του πατέρα των θεών, του Δία, στα ψηλά και περήφανα βουνά του νησιού. Οι Κουρήτες, αυτοί οι μυθικοί Κρήτες πολεμιστές, κάλυψαν τον ήχο του κλάματος του μωρού για να τον προστατεύσουν από τον πατέρα του Κρόνο, χορεύοντας και χτυπώντας τα όπλα τους δυνατά και με ρυθμό. Αλλά και ο Θησέας φεύγοντας από τη Κρήτη και φτάνοντας στη Δήλο, χόρεψε μαζί με τους συντρόφους του έναν χορό με ιδιαίτερο ρυθμό, ο οποίος αντέγραφε με τα βήματά του τις ελικοειδής στροφές και τα γυρίσματα του λαβυρίνθου της Κνωσού. Ο χορός αυτός ήταν ο περίφημος Γέρανος και συναντάται ακόμη και σήμερα σε πολλά ελληνικά νησιά.
••Η μουσική στον Μεσαίωνα και στη Τουρκοκρατία••
Μεσαίωνας
Η πλουσιότατη μουσική ζωή στο νησί, συνεχίζεται και μετά τα κλασσικά χρόνια και τη Ρωμαϊκή εποχή, στη θρησκευτικό-κεντρική Βυζαντινή εποχή.
Οι ήχοι της μουσικής στο νησί επηρεάζονται όπως είναι φυσικό από τους βυζαντινούς θρησκευτικούς ύμνους και τα βυζαντινά μουσικά μέτρα που σιγά σιγά αρχίζουν να δημιουργούνται. Έτσι η Κρήτη ενώνεται ακόμα πιο πολύ με το μουσικό κόσμο της Ανατολής.
Το 13 αι. μ.Χ. στο νησί εκδηλώνονται και οι επιδράσεις της Δύσης Φράγκοι, Γενοβέζοι και κυρίως Βενετσιάνοι φέρνουν μαζί τους και τις μελωδίες, τις μουσικές, τα μέτρα – όπως η ρίμα – χορούς – όπως ο μπάλος – και μουσικά όργανα όπως το βιολί, το οποίο θα παίξει σημαντικό ρόλο στη κρητική μουσική.
Ξεχωριστή σημασία στη μουσική παράδοση του νησιού θα παίξει η ρίμα με τη μορφή ομοιοκατάληκτων διστίχων τα οποία πρωτοεμφανίστηκαν κατά τα τέλη του 14ου αι. μ.Χ στην έντεχνη ποίηση του νησιού. Ο κρητικός μουσικός νους, πάντα δημιουργικός, ανοιχτός και ανήσυχος ενσωματώνει τη δυτικογενή ρίμα και την συνδυάζει με τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο της αρχαίας Ελλάδας. Ο συνδυασμός αυτός είναι η πασίγνωστη σήμερα κρητική μαντινάδα. Η κρητική μαντινάδα είναι ποιητική φόρμα η οποία ευνοεί σε μεγάλο βαθμό τον μουσικό και ποιητικό αυτοσχεδιασμό.
Σα να μην έφτανε η ήδη πλούσια και πολυσυλλεκτική μουσική ταυτότητα της Κρήτης, μετά την άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς, στο νησί βρίσκουν καταφύγιο πολλοί μουσικοί δάσκαλοι της εκκλησιαστικής μουσικής. Ιδρύουν σχολές και η βυζαντινή μουσική διδάσκεται συστηματικά στο νησί ενώ ταυτόχρονα το επισκέπτονται συχνότατα Ενετοί μουσικοί για να διασκεδάσουν τους Ενετούς αλλά και τους Έλληνες κατοίκους του.
Τουρκοκρατία
Παρόλα αυτά η γόνιμη, για τη Κρήτη και τους κατοίκους της, αυτή περίοδος τερματίζεται με τη κατάκτηση του νησιού από τους Τούρκους.
Η μουσική της όμως συνεχίζει να εξελίσσεται και να εμπλουτίζεται, αφού οι Κρήτες συνεχίζουν να τραγουδούν για τις χαρές και τα πολλά πλέον βάσανά τους.
Η κρητική λύρα που σήμερα είναι το κύριο μουσικό όργανο στη κρητική μουσική, εμφανίζεται περί το 17ο αι. και η παρουσία της γίνεται όλο και πιο έντονη μέχρι και τον 18ο αι. που πλέον η παρουσία της έχει εδραιωθεί στο νησί. Αρχικά η λύρα ήταν αχλαδόσχημη και διακρινόταν σε δύο τύπους: το λυράκι με τον οξύ ήχο και τη μεγάλη βροντόλυρα με το πιο μπάσο ήχο της. Από την εποχή αυτή χρονολογείται και η παρουσία πάνω στο δοξάρι της λύρας, των γερακοκούδουνων, των μικρών κουδουνιών που κρέμαγαν στα κυνηγετικά γεράκια στο Βυζάντιο. Με τη βοήθεια των γερακοκούδουνων ο λυράρης κρατούσε το ρυθμό, αφού μέχρι τότε δεν είχε εμφανιστεί κάποιο συνοδευτικό όργανο για τη λύρα. Με τα χρόνια εμφανίστηκε άλλο ένα είδος λύρας, η βιολόλυρα, η οποία χρησιμοποιήθηκε περισσότερο στη Δυτική και την Ανατολική Κρήτη μέχρι και τη δεκαετία του 1940.
Η επικρατούσα λύρα σήμερα είναι ένας ενδιάμεσος τύπος μεταξύ βροντόλυρας και μικρής λύρας. Πρώτος τη χρησιμοποίησε ο λυράρης και οργανοποιός Μανώλης Σταγάκης και επικράτησε σταδιακά από το 1950 και μετά.
Το δοξάρι της λύρας από τις αρχές του 20ου αι. έπαψε πλέον να έχει πάνω του τα γερακοκούδουνα, αφού πλέον το ρυθμό ανέλαβε να κρατάει το μπουλγαρί (από τη Μικρά Ασία) και λίγο αργότερα το λαούτο.
Το λαούτο υπήρχε στη Κρήτη από την εποχή της Ενετοκρατίας, αλλά στην αναγεννησιακή του μορφή. Με τον καιρό και με τις συνεχής τροποποιήσεις που υπέστη άρχισε να χρησιμοποιείται σα συνοδευτικό όργανο. Στις μέρες μας μπορεί κανείς να ακούσει πολύ ωραίες μελωδίες από σόλο λαούτο, ενώ το μπουλγαρί ως συνοδευτικό όργανο έχει πλέον σχεδόν εκλείψει.
••Νεότερα χρόνια••
Μετά την αποχώρηση των Τούρκων από το νησί ο Κρητικός λαός νιώθει ξανά ελεύθερος και γεμάτος επιθυμία και όρεξη να ξαναπάει μπροστά σε όλους τους τομείς, έτσι και στη μουσική. Κι αυτό δε θα το κάνει από το μηδέν, οι αιώνες που πέρασαν έχουν αφήσει στους κρητικούς τεράστια μουσική κληρονομιά.
Οι μουσικές ρίζες της Μινωϊκής Κρήτης και της κλασσικής αρχαιότητας σε συνδυασμό με τις βυζαντινές και μετέπειτα τις ενετικές επιρροές και βάσεις, και τέλος με τις ανατολίτικες τούρκικες επιρροές, έχουν ήδη δημιουργήσει ζηλευτή μουσική παράδοση στο νησί.
Φυσικά τα ψηλά βουνά της Κρήτης και γενικά το έντονο γεωλογικό της ανάγλυφο που δυσκολεύει την επικοινωνία από τόπο σε τόπο, έχει βοηθήσει τη κάθε περιοχή να αναπτύξει τη δικό της μουσικό χαρακτήρα. Οι διαφορές και οι ιδιαιτερότητες από περιοχή σε περιοχή είναι χαρακτηριστικές στο νησί, παρότι φυσικά οι βάσεις είναι κοινές.
Κατά τις αρχές του 20ου αιώνα η Κρήτη είναι από τις πρώτες περιοχές στην Ελλάδα που δέχεται τα κύματα προσφύγων από τα παράλια της Μικράς Ασίας και τη Πόλη. Οι πρόσφυγες συνεισφέρουν με τα ακούσματα και τις μουσικές τους. Ιδιαίτερα στις περιοχές που εγκαθίστανται οι επιρροές τους είναι έντονες και σε συνδυασμό με τη τοπική μουσική θα δώσουν καινούρια ακούσματα και μουσικές, τα οποία αργότερα θα χαρακτηριστούν ως ρεμπετοκρητικά.
Από τις αρχές του αιώνα οι νέοι μουσικοί που εμφανίζονται στο προσκήνιο της κρητικής μουσικής σκηνής είναι πολλοί και αξιόλογοι αφού η αγάπη των κρητικών για τη μουσική τους είναι μεγάλη. Οι επαγγελματίες είναι λίγοι, αλλά η αγάπη τους και το δημιουργικό τους πνεύμα υπερκαλύπτει την μη επαγγελματική ενασχόληση με τη μουσική.Γλέντια και γιορτές οργανώνονται σε όλη τη Κρήτη και πολλοί από τους μουσικούς αυτούς έχουν ήδη γίνει γνωστοί, παίζουν σε διάφορες περιοχές του νησιού, μεταφέρουν τους δικούς τους ήχους, ενώ αποτυπώνουν και φιλτράρουν τα ακούσματα του κάθε τόπου από τον οποίο περνάνε.
Μέχρι το πρώτο μισό του περασμένου αιώνα βρίσκονται σε πλήρη δράση οι επονομαζόμενοι «πρωτομάστορες» της κρητικής μουσικής. Ανάμεσα τους ορισμένοι οι οποίοι σφράγισαν με την παρουσία τους τις επόμενες γενιές όπως ο Ανδρέας Ροδινός, ο Μπαξεβάνης, ο Καρεκλάς, ο Χαρίλαος, ο Φουσταλιέρης, ο Κουτσουρέλης και άλλοι λιγότερο γνωστοί αλλά σημαντικοί οργανοπαίχτες.
Το βασικό όργανο της κρητικής μουσικής, η λύρα, παίρνει το τελικό αχλαδοειδές της σχήμα μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, εποχή κατά την οποία διαμορφώνονται και τα βασικά ακούσματα της κρητικής μουσικής όπως τη ξέρουμε σήμερα. Τη σκυτάλη παίρνει μια άλλη γενιά μεγάλων καλλιτεχνών όπως ο Ναύτης, ο Σκορδαλός, ο Μουντάκης, ο Λεωνίδας Κλάδος και άλλοι οι οποίοι γίνονται οι δάσκαλοι και εμπνευστές της επόμενης γενιάς που σφραγίστηκε από την παρουσία του Νίκου Ξυλούρη του «Αρχάγγελου» της κρητικής μουσικής, ο οποίος πέθανε πάνω στην ακμή της δημιουργικότητας του.
Ο αδελφός του Νίκου Ξυλούρη, ο Αντώνης Ξυλούρης ή «Ψαραντώνης», συνεχίζει με τον αδερφό του Γιάννη Ξυλούρη και τα παιδιά του Γιώργο, Λάμπη και Νίκη την μεγάλη μουσική παράδοση της οικογένειας Ξυλούρη.
Σήμερα πλέον υπάρχει μια πλειάδα μεγάλων μουσικών πολλών από τους οποίους είναι γνωστοί και εκτός Κρήτης. Είναι σημαντικό ότι στις μέρες μας υπάρχει μια συνέχεια της παραδοσιακής κρητικής μουσικής σε έντεχνες αναζητήσεις σε συνδυασμό με τον δημιουργικό διάλογο με τις μουσικές παραδόσεις της ανατολικής Μεσογείου.
Αρκετά μουσικά σχήματα,με πιο αντιπροσωπευτικό τους «Χαϊνηδες», εκφράζουν αυτή τη σύγχρονη πλευρά της κρητικής μουσικής.
Καταλύτης για τη σύγχρονη μουσική σκηνή της Κρήτης, υπήρξε η παρουσία του Ιρλανδού μουσικού Ρός Ντέιλι ο οποίος έχει πλέον πολιτογραφηθεί Κρητικός και έχει δημιουργήσει στο Χουδέτσι Ηρακλείου ένα πολύ σημαντικό κέντρο έρευνας της κρητικής μουσικής παράδοσης σε συνδυασμό με τη μελέτη και παρουσίαση παραδοσιακών μουσικών από όλο τον κόσμο και κυρίως την ανατολή και την Ασία.
••Τα τραγούδια της Κρήτης••
Η Κρητική μουσική παράδοση θεωρείται η πιο ζωντανή στον ελλαδικό χώρο γιατί, όχι μόνο συνεχίζει να εξελίσσεται και να ενσωματώνει δημιουργικά σύγχρονα μουσικά στοιχεία, αλλά παράλληλα καταφέρνει να εκφράζει και να σχολιάζει με ζωντανό τρόπο την σημερινή πραγματικότητα.
Οι μαντινάδες είναι η πιο συνηθισμένη μορφή λαϊκού τραγουδιού και αποτελούν ποιητικό είδος το οποίο απαντάται σε ολόκληρη την Κρήτη. Είναι δίστιχα τραγούδια, που αποτελούνται από δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους. Ο όρος μαντινάδα προέρχεται από τη βενετσιάνικη λέξη matinada, που μεταφράζεται ως «πρωινή καντάδα» και σημαίνει το ερωτικό τραγούδι που τραγουδιόταν τις πρωινές ώρες κάτω από το παράθυρο της αγαπημένης.
Η σύνθεση των μαντινάδων είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη, αφού μέσα σε ένα αυτοσχέδιο δίστιχο περικλείεται ένα πλήρες νόημα. Οι περισσότερες μαντινάδες αναφέρονται στον έρωτα και την αγάπη. Υπάρχουν, όμως, και πολλές γνωμικές, διδακτικές, φιλοσοφικές, πειραχτικές, σκωπτικές, τολμηρές κ.λπ. Έχουμε ακόμα δίστιχα της βάπτισης, του αρραβώνα, του γάμου, του Κλήδονα, της κλεψιάς, της βεντέτας, της φυλακής κ.λπ. Τραγουδιόνται με ή χωρίς συνοδεία μουσικών οργάνων, πάνω στις μελωδίες των παραδοσιακών κρητικών χορών – χανιώτικου (συρτού), σιγανού, σούστας (Ρεθύμνου), μαλεβιζώτη, αγκαλιαστού κ.λπ. – των σκοπών της ρίμας, του Ερωτόκριτου και άλλων, όμως η πιο συνηθισμένη μελωδία πάνω στην οποία τραγουδιόνται οι κοντυλιές.
Οι κοντυλιές είναι ένα από τα βασικότερα είδη της κρητικής μουσικής, με μακραίωνη παράδοση και ρίζες στην Ανατολική Κρήτη. Στην ουσία πρόκειται για μουσικές φράσεις, από τις οποίες συγκροτούνται οργανικές μελωδίες, τραγούδια ακόμα και χοροί. Περίφημες είναι οι περίτεχνες κοντυλιές από τις επαρχίες Σητείας και Iεράπετρας (που άλλοτε τραγουδιόνται και άλλοτε όχι, με γρήγορη ή αργή ρυθμική αγωγή και οι οποίες ενίοτε χορεύονται). Παίρνουν διάφορες ονομασίες: στειακές κοντυλιές, ιεραπετρίτικες κοντυλιές, κοντυλιές της νύχτας, κοντυλιές Καλογερίδη, κοντυλιές του Αλή, και ανάλογα με την τονικότητά τους κοντυλιές στη φα, κοντυλιές στη ντο, κοντυλιές στη ρε κ.λπ.
Στις μέρες μας, η λέξη κοντυλιά δεν είναι αποκλειστικά ταυτισμένη με τις μελωδίες τις Ανατολικής Κρήτης. Για τους περισσότερους, έχει τη σημασία της μουσικής που αποδίδει η λύρα ή το βιολί, δηλαδή τη δοξαριά, με τον ίδιο τρόπο που η λέξη πενιά σημαίνει τη μουσική του λαγούτου, του μπουζουκιού ή του μαντολίνου. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ονομάζονται κοντυλιές και άλλοι εξαίρετοι σκοποί, που διαμορφώθηκαν στην Κεντρική Κρήτη, στους νομούς Ρεθύμνου και Ηρακλείου, πάνω στις μελωδίες των οποίων αποδίδονται ενίοτε μαντινάδες ή πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια, καθώς και η μουσική του σιγανού χορού, με την πιο αργή ρυθμική αγωγή, όπως αυτός αποδίδεται σε διάφορες περιοχές του νομού Ρεθύμνου.
Οι περισσότερες κοντυλιές θεωρούνται παραδοσιακές, δηλαδή παλαιές, που αγνοούμε το πώς και από ποιον ή ποιους δημιουργήθηκαν. Υπάρχουν, όμως, και αρκετές οι οποίες αποτελούν προσωπικές δημιουργίες ή διασκευές, όπως οι κοντυλιές Kαλογερίδη και οι κοντυλιές του Αλή στο νομό Λασιθίου και οι κοντυλιές του Καραβίτη στην επαρχία Aγ.Bασιλείου Pεθύμνης.
Σύμφωνα με τη γνώμη του μουσικού Γιάννη Nτεληβασίλη, την οποία κατέγραψε η εξαίρετη λαογράφος Μαρία Λιουδάκη, ο όρος κοντυλιά έχει την εξής αρχή: “Στα παλιά τα χρόνια μουσικό όργανο στην Kρήτη ήταν ο αυλός (χαμπιόλι ή μ(π)αντούρα), φτιαγμένος από καλάμι. Στο καλάμι το αναμεταξύ στα γόνατα μέρος λέγεται κόντυλας. Έτσι, μια που η μουσική των μαντινάδων παιζόταν πάνω στον κόντυλα (αφού εκεί ανοίγονται οι τρύπες), πήρε από ’κει τ’ όνομα κοντυλιά.”
Τα Ριζίτικα
Η δεύτερη σημαντική κατηγορία είναι τα «ριζίτικα» που τραγουδιούνται κυρίως στα χωριά της ρίζας (πρόποδες) των Λευκών Ορέων στα Χανιά. Ανάλογα με το θέμα των στίχων τους διακρίνονται σε ακριτικά, ηρωικά, ιστορικά, επαναστατικά, αλληγορικά, της ξενιτιάς και του έρωτα. Αν και προέρχονται κυρίως από τη Δυτική Κρήτη είναι αρκετά δημοφιλή και στην κεντρική Κρήτη.
Τα ριζίτικα είναι συνήθως γραμμένα σε δεκαπεντασύλλαβο αλλά δεν έχουν απαραίτητα ομοιοκαταληξία. Δεν χορεύονται και συνήθως τραγουδιούνται είτε από μία ομάδα, είτε από ένα άτομο που λέει ένα ημιστίχιο το οποίο επαναλαμβάνει η χορωδία. Δύο από τα πιο διάσημα ίσως ριζίτικα είναι το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» και το «Αγρίμια κι αγριμάκια μου>>.
<<Πότε θα κάνει ξαστεριά>>
Πότε θα κάμει ξεστεριά, πότε θα φλεβαρίσει,
να πάρω το ντουφέκι μου, την όμορφη πατρόνα,
να κατεβώ στον Ομαλό, στη στράτα τω Μουσούρω,
να κάμω μάνες δίχως γιους, γυναίκες χωρίς άντρες,
να κάμω και μωρά παιδιά να ‘ναι δίχως μανάδες,
να κλαιν τη νύχτα για νερό και την αυγή για γάλα
και τ’ αποδιαφωτίσματα για την καημένη μάνα.
<<Αγρίμια κι αγριμάκια μου>>
Αγρίμια κι αγριμάκια μου,
λάφια μου μερωμένα,
πέστε μου πού’ναι οι τόποι σας,
πού’ναι τα χειμαδιά σας;
Γκρεμνά’ναι εμάς οι τόποι μας,
λέσκες τα χειμαδιά μας,
τα σπηλιαράκια του βουνού
είναι τα γονικά μας.
Τα ταμπαχανιώτικα
Σημαντικό κομμάτι της αστικής κρητικής μουσικής είναι τα λεγόμενα «ταμπαχανιώτικα» τραγούδια ή μανέδες. Τα ταμπαχανιώτικα γνώρισαν την άνθιση τους κυρίως στον 19ο και 20ο αιώνα, στις αστικές περιοχές της δυτικής Κρήτης. Είναι ουσιαστικά ένα πάντρεμα κρητικής αστικής μουσικής με μουσικές και ήχους της Μικράς Ασίας, ένα είδος κρητικού ρεμπέτικου, και δεν είναι χορευτικά τραγούδια.
Πήραν το όνομα τους από τους ταμπαχανέδες, δηλαδή τα βυρσοδεψεία. Σημαντικότερος εκπρόσωπος τους ήταν ο Φουσταλιέρης, δεξιοτέχνης του μπουλγαρί και κάποια από τα πιο διάσημα ταμπαχανιώτικα είναι ο «Σταφιδιανός σκοπός», το «Όσο βαρούν τα σίδερα», «Σαν είχες άλλον στην καρδιά» κ.ά.
Τα μοιρολόγια
Τα κρητικά μοιρολόγια αξίζουν να αναφερθούν σαν μια ξεχωριστή κατηγορία κρητικού τραγουδιού. Μιλούν για τον θάνατο και την απώλεια, και άλλοτε απευθύνονται στον εκλιπόντα, άλλοτε στον ίδιο τον Χάρο. Οι ρίζες τους βρίσκονται στο πολύ μακρινό παρελθόν, ίσως ακόμη και στα ομηρικά χρόνια. Υπάρχουν τα κοινά μοιρολόγια αλλά και τα αυθόρμητα μοιρολόγια που αυτοσχεδιάζονται εκείνη τη στιγμή από τον συγγενή που θρηνεί. Συνήθως είναι δεκαπεντασύλλαβα, ομοιοκατάληκτα ή μη,αλλά υπάρχουν και μοιρολόγια εντεκασύλλαβα ή και δωδεκασύλλαβα.
ΤΣΙ ΡΙΜΕΣ…,ΤΑ ΡΙΖΙΤΙΚΑ…,
ΚΑΙ ΜΕ ΤΣΙ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ…
ΚΡΗΤΗ ΜΟΥ,ΟΜΟΡΦΟ ΝΗΣΙ,
ΚΡΗΤΗ…ΛΕΒΕΝΤΟΓΕΝΝΑ..
ΕΙΜΑΙ ΠΟΛΥ ΠΕΡΗΦΑΝΗ
ΠΟΥ ΚΑΤΟΙΚΩ ΣΕ ΣΕΝΑ…
ΚΡΗΤΗ ΜΟΥ…ΟΜΟΡΦΟ ΝΗΣΙ,
ΚΑΙ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥΡΗ ΜΑΝΑ…
ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΑΔΕΡΦΗ,
…ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΠΑΡΑΜΑΝΑ…
ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΥΣ ΕΓΕΝΝΗΣΕΣ,
ΚΑΙ ΑΝΤΡΕΣ ΤΩΝ ΑΡΜΑΤΩ..
…ΤΟΝ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ΚΡΗΤΗ ΜΟΥ,
ΑΝΘΡΩΠΟ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩ..
ΓΕΝΝΗΣΕΣ ΤΟ ΔΟΜΗΝΙΚΟ,
ΣΥΝΑΜΑ ΤΟΝ ΚΟΡΝΑΡΟ…
ΘΕ ΜΟΥ ΚΑΙ ΑΞΙΩΣΕ ΜΟΥ ΤΟ,
ΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΝΤΟΣ ΝΑ ΠΑΡΩ…
ΚΡΗΤΗ ΛΕΒΕΝΤΟΓΕΝΝΑ ΜΟΥ,
ΚΡΗΤΗ ΜΟΥ….ΠΟΝΕΜΕΝΗ….
ΑΠ’ ΑΚΡΟΥ ΕΙΣ ΑΚΡΟ ΔΥΝΑΤΗ,
ΚΑΙ…ΑΙΜΑΤΩΒΑΜΕΝΗ…
ΚΡΗΤΗ ΘΑ ΠΕΙ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ,
ΘΑ ΠΕΙ ΑΝΔΡΕΙΟΣΥΝΗ…
ΚΡΗΤΗ…ΘΑ ΠΕΙ ΦΙΛΟΤΙΜΟ,
ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΚΑΛΟΣΥΝΗ…
ΚΡΗΤΗ ΘΑ ΠΕΙ…ΦΙΛΟΤΙΜΟ,
ΘΑΡΡΟΣ….ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ….
…ΤΙΜΗ..,ΑΓΑΠΗ..,ΑΝΘΡΩΠΙΑ..,
ΕΡΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΙΑ…
ΚΡΗΤΗ….ΘΑ ΠΕΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ,
ΨΥΧΗ…..ΓΕΜΑΤΗ ΛΑΥΡΑ…….
ΚΑΙ…ΜΙΑ ΝΤΥΜΕΝΗ ΛΕΒΕΝΤΙΑ,
ΠΑΝΤΑ ΜΕ ΡΟΥΧΑ ΜΑΥΡΑ….
ΑΠΟ ΤΗ ΣΤΕΙΑ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ,
Η ΚΡΗΤΗ ΟΛΗ ΑΞΙΖΕΙ….
ΠΟΙΟ ΚΛΩΝΟ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ,
ΚΟΒΕΙΣ ΚΑΙ ΔΕ ΜΥΡΙΖΕΙ….
ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ,
ΜΕ ΕΥΛΑΒΕΙΑ….ΣΤΗΡΙΖΩ….
ΚΑΙ..ΟΠΟΥ ΣΤΑΘΩ..ΚΙ ΟΠΟΥ ΔΙΑΒΩ,
ΜΙΑ ΚΡΗΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΖΩ…!!!!
Πηγές για:
* Την εισαγωγή: <Μουσική Παράδοση της Κρήτης> ( http://www.destinationcrete.gr/el/home/mousiki-paradosi ).
* Την μουσικη της Κρήτης στο παρελθόν και το παρόν: http://www.destinationcrete.gr/el/mousiki-parelthon-a-paron .
(• Στα Μινωϊκά και Αρχαία χρόνια: http://www.destinationcrete.gr/el/mousiki-parelthon-a-paron/music-ancient-times .
• Στο Μεσαίωνα και την Τουρκοκρατία: http://www.destinationcrete.gr/el/mousiki-parelthon-a-paron/music-medieval-cretan .
• Στα Νεότερα χρόνια: http://www.destinationcrete.gr/el/mousiki-parelthon-a-paron/music-contemporary ).
* Τα τραγούδια της Κρήτης:
http://www.destinationcrete.gr/el/oi-mantinades-a-ta-rizitika .
(• Για τις μαντινάδες και τις κοντυλιές ξεχωριστά: http://www.tsouchlarakis.com/KRITIKATRAGOUDIA.htm ).
* Τα ριζίτικα <Πότε θα κάνει ξαστεριά:
( http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Lyrics&act=mobdetails&song_id=1119) και το <Αγρίμια κι αγριμάκια μου>
( http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Lyrics&act=mobdetails&song_id=6125 ).
* Μαντινάδες: Μερικές είναι προσωπικές,κάποιες από τις ιστοσελίδες: http://www.mantinades.gr/category/kriti/7 , https://mantinadokouventes.blogspot.gr/search/label/ΚΡΗΤΗ?m=1
και απ’το υπέροχο τραγούδι <Ξεφάντωμα στην Κρήτη>
( http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Lyrics&act=mobdetails&song_id=45296 ).
* Φωτογραφικό υλικό:
• Για κοντυλιές:
~>Του Μύρου Σκουλά: https://www.google.gr/search?q=κοντυλιές&client=ms-android-alcatel&prmd=vmin&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwik5KKSk8TRAhWsAJoKHbJpC-IQ_AUICSgD&biw=360&bih=559#tbm=isch&q=%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CF%84%CF%85%CE%BB%CE%B9%CE%AD%CF%82+%CE%BC%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%85+%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%B1 .
~>Του Αντώνη Μαρτσάκη: https://www.google.gr/search?q=κοντυλιές&client=ms-android-alcatel&prmd=vmin&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwik5KKSk8TRAhWsAJoKHbJpC-IQ_AUICSgD&biw=360&bih=559#tbm=isch&q=%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CF%84%CF%85%CE%BB%CE%B9%CE%AD%CF%82+%CE%BC%CE%B1%CF%81%CF%84%CF%83%CE%B1%CE%BA%CE%B7 .
~>Του Αχιλλέα Δραμουντάνη: https://www.google.gr/search?q=κοντυλιές&client=ms-android-alcatel&prmd=vmin&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwik5KKSk8TRAhWsAJoKHbJpC-IQ_AUICSgD&biw=360&bih=559#tbm=isch&q=%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CF%84%CF%85%CE%BB%CE%B9%CE%AD%CF%82+%CE%B4%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CF%85%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%B7 .
