ΑΝ ΜΕ ΕΒΛΕΠΕΣ ΑΛΛΙΩΣ (Άγγελος Τζαλαλής)

ΑΝ ΜΕ ΕΒΛΕΠΕΣ ΑΛΛΙΩΣ

    Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτόν τον τίτλο που είχε γράψει σε μια έκθεσή της για τα άτομα με ειδικές ανάγκες η Λουκία*, μαθήτρια του Γυμνασίου της Ερεσού στη Λέσβο, την οποία είχα την τύχη να γνωρίσω ως φιλόλογός της,  το 2013. Μπορεί να μην έχω συγκρατήσει στη μνήμη μου όλο το υπόλοιπο περιεχόμενο της έκθεσής της – που ωστόσο θυμάμαι ότι ήταν εξίσου ιδιαίτερο όσο κι ο τίτλος που εμπεριέχει την κεντρική ιδέα – αλλά θεωρώ μέχρι και σήμερα, που αποφάσισα να γράψω ένα άρθρο πάνω στο ίδιο θέμα, πως ήταν τόσο εύστοχα διατυπωμένος και τόσο πλήρης νοήματος αυτός ο τίτλος, ώστε, πέρα από το γεγονός ότι δηλοί την ευφυΐα και την υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη τής μαθήτριας που τον εμπνεύστηκε συνδυάζοντας το αρκτικόλεξο (Α.Μ.Ε.Α.) με μια ουσιαστική προσέγγιση στο κοινωνικό αυτό ζήτημα, κάλλιστα θα μπορούσε να σταθεί από μόνος του ως βασική προϋπόθεση και πρόταση, προκειμένου να εγκολπωθούν αρμονικά τα άτομα με αναπηρία – και γενικά τα άτομα με κάθε είδους διαφορετικότητα – σε μια σύγχρονη και λιγότερο απάνθρωπη κοινωνία. Αυτό, εξάλλου, αποτελεί και προσωπική μου βαθιά πεποίθηση, ότι δηλαδή η στάση μας κι οι επιλογές μας – ατομικά και κοινωνικά – είναι καθαρά θέμα οπτικής, κι αυτό θα αναπτύξω περαιτέρω στο πρώτο μου άρθρο για το νεοσύστατο σχολικό μας περιοδικό, με αφορμή και την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία που έχει καθιερωθεί από το 1992 με απόφαση της γενικής συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και τιμάται κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου.

disability-702x425

    Προηγουμένως, βέβαια, να καταστήσω σαφές ότι δεν υποστηρίζω πως στην επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα Α.Μ.Ε.Α. δεν απαιτείται μεθοδική και συνεχής κρατική πρόνοια και μέριμνα με νομοθετικές πρωτοβουλίες, εξασφάλιση οικονομικών πόρων για περίθαλψη και κατάλληλες υποδομές, αλλά και φροντίδα για επαγγελματική αποκατάσταση. Απλά, θεωρώ ότι πρωτίστως χρειάζεται να αλλάξουμε νοοτροπία απέναντι στα άτομα αυτά. Μ’ άλλα λόγια, να αλλάξουμε τον τρόπο που τα «βλέπουμε» και τα αντιμετωπίζουμε. Αν γίνει κάτι τέτοιο, είμαι βέβαιος ότι θα ακολουθήσουν έπειτα και τα σωστά βήματα για τη διευκόλυνση της ζωής τους και την πλήρη κοινωνική τους ενσωμάτωσή, ως κάτι το αυτονόητο. Για παράδειγμα, όταν κατασκευάζεται ένα πολυώροφο κτήριο, δεν τίθεται θέμα αν θα πρέπει να υπάρχει κι ένας ανελκυστήρας, αλλά τίθεται θέμα αν πρέπει να έχουμε παντού μπάρες ή κεκλιμένα επίπεδα για την απρόσκοπτη πρόσβαση ατόμων με κινητικά προβλήματα. Γιατί, όμως, τίθεται και γιατί ως τώρα δεν αποτελούσε κάτι εκ των ων ουκ άνευ;

rampa-amea-votsalakia-485x360

    Ο ποιητής Επίχαρμος από την Κω (530-440π.Χ.) έλεγε πως «νους ορά και νους ακούει» για να προστεθεί μετά και η συνέχεια «τάλλα πάντα κωφά και τυφλά». Η ρήση αυτή φαίνεται άκρως ποιητική, όμως είναι άκρως επιστημονική. Σίγουρα, ο οφθαλμός είναι το ανθρώπινο όργανο όρασης που συλλαμβάνει σαν φωτογραφική μηχανή τις εικόνες γύρω του, και μάλιστα, ως είδωλα ανεστραμμένα. Ωστόσο, το οπτικό νεύρο διαβιβάζει το ανεστραμμένο είδωλο στον εγκέφαλο κι εκεί «αποκαθίσταται η τάξη» και, φυσικά, δεν τα βλέπουμε όλα ανάποδα. Ανάλογα, ο ανθρώπινος εγκέφαλος, ο νους, είναι υπεύθυνος για την επεξεργασία κάθε αισθητηριακής μας πρόσληψης, κι άλλοτε εξασφαλίζει τη λογική κι αρμονική λειτουργία μας, άλλοτε προκαλεί σύγχυση στην αντίληψή μας. Αυτό αναμφισβήτητα εξαρτάται, όπως έχει αποδειχθεί, από την παιδεία που έχουμε λάβει. Επομένως, ο νους μας δεν θα επαναφέρει ορθά μόνο το είδωλο που πέφτει στον φακό του ματιού μας, αλλά θα επεξεργαστεί περαιτέρω και την «πληροφορία» επιλέγοντας τη στάση μας απέναντι σε καθετί, κι εν προκειμένω απέναντι στα άτομα με ειδικές ανάγκες. Προφανώς, ο απαίδευτος άνθρωπος θα τα βλέπει όλα διαστρεβλωμένα, αν κρίνουμε από την αρνητική του στάση απέναντι σε συνανθρώπους με αναπηρία. Αν η στάση μας, λοιπόν, χαρακτηρίζεται από αμηχανία, οίκτο κι αδιαφορία ή από ειλικρινές ενδιαφέρον, αγάπη και κατανόηση, είναι σίγουρα θέμα οπτικής αντίληψης κι αισθητικής, η οποία καλλιεργείται, όπως όλες οι αρετές άλλωστε, από πολύ μικρή ηλικία.

ΕΣΑΜΕΑ-696x520

    «Πρώτιστον μάθημα, το απομαθείν τα κακά». Τι έχουμε, δηλαδή, ως τώρα στο μυαλό μας; Ότι οποιαδήποτε αναπηρία ή αποκλίνουσα σωματική λειτουργία είναι a priori κάτι φρικτό, ένα τερατώδες κι αξεπέραστο εμπόδιο, μια κατάρα βαριά· η όποια διαφορετικότητα είναι μια ανωμαλία κατακριτέα, που – στην καλύτερη – πρέπει να εξοβελιστεί, να φυλακιστεί σε ένα «ευγενές» ίδρυμα και να μπει στο κοινωνικό περιθώριο, για να μη μας χαλάει τη μέρα και λυπηθούμε (καθότι υπερευαίσθητοι) διότι αν συναπαντήσουμε κάποιον τυφλό ή αυτιστικό θα μας «μαυρίσει» η ψυχή κι οίκτος θα ξεχειλίσει από κάθε μας πόρο… Μήπως, όμως, το μόνο «μαύρο» στην όλη αντίδραση δεν είναι η αναπηρία καθαυτή, αλλά η δική μας οπτική και η δική μας σκέψη που έχει προδικάσει ότι, αν δεν είναι όλοι σαν κι εμάς πνευματικά και αρτιμελείς σωματικά, είναι καταδικασμένοι σε δυστυχία κι ως εκ τούτου ανίκανοι να προσφέρουν έργο ή να βιώσουν και να μεταδώσουν χαρά κι ευτυχία; Την οπτική του γράφοντος (η οποία, δυστυχώς, δεν διέφερε για πολλά χρόνια από αυτή που τώρα στηλιτεύω) άλλαξε μια για πάντα η επαφή με άτομα που έχουν αναπηρίες ή παρουσιάζουν αυτισμό, καθώς τότε μόνο μπόρεσα και «είδα» πόσο στρεβλά έβλεπα τα άτομα αυτά, όταν δηλαδή μπόρεσα και «οίδα» το μεγαλείο του Ανθρώπου σε προσωπικότητες που μέχρι τότε θεωρούσα «δυστυχείς υπάρξεις»… (Το βίντεο που παραθέτω στο τέλος του άρθρου είναι από έναν τυφλό κιθαρίστα που θαυμάζω και με κάνει να σαστίζω κάθε φορά που τον βλέπω, αναλογιζόμενος τις ανθρώπινες δυνατότητες. Επίσης, ο πρώτος από τους δύο συνδέσμους που επισυνάπτω, οδηγεί στη συνέντευξη του Steven Hawking, του διάσημου φυσικού και κοσμολόγου, που το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε ως τετραπληγικός…)

Ο Τριαντάφυλλος Ηλιάδης τη στιμή που ζωγραφίζει με το στόμα...

Ο Τριαντάφυλλος Ηλιάδης σε στιγμιότυπο που ζωγραφίζει με το στόμα…***

    Όπως, λοιπόν, έγραψε κι η Λουκία, μ’ αυτή τη σοφία που μόνο σε παιδί επιτρέπεται να προσεγγίσει (ή έστω σε όποιον μάθει το μυστικό να διατηρεί την παιδικότητά του) ας αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Ας αρχίσουμε να τα αντιμετωπίζουμε όπως όλα τα πλάσματα, χωρίς προκατάληψη. Ο William Blake** έγραφε: «Αν οι πύλες της αντίληψης αποκαθαίρονταν, τότε μόνο ο Άνθρωπος θα μπορούσε να δει τα πράγματα όπως αληθινά είναι, απεριόριστα!». Έτσι απεριόριστα είναι κι αυτά που θα κερδίσουμε, αν ενσωματωθούν αρμονικά στους κόλπους της κοινωνίας μας τα άτομα «με ιδιαίτερες ικανότητες». Κι ως άτομα με ιδιαίτερες ικανότητες πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε και -γιατί όχι;- να τα αποκαλούμε. Μη ξεχνάμε, άλλωστε, ότι κι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε στον καθημερινό μας λόγο, δεν αποτελούν έναν συμβατικό κώδικα επικοινωνίας ούτε είναι απογυμνωμένες εννοιών. Το αντίθετο. Είναι διαβιβαστές αντίληψης και συμπεριφοράς, φορείς νοημάτων που ορίζουν τη ζωή και τη δράση μας. Επομένως, αν επαναλαμβάνουμε και λεκτικά την ιδιαίτερη αξία των ατόμων με αναπηρία, θα καθοριστεί κι η προδιάθεσή μας απέναντί τους, η οποία θα είναι αναμφίβολα πιο ανθρώπινη και πιο λυτρωτική και για εμάς τους ίδιους και για το κοινωνικό σύνολο.

*Λουκία Αβραμέλου είναι το ονοματεπώνυμο της μαθήτριας η οποία έγραψε τον τίτλο που χρησιμοποίησα κι εγώ στο άρθρο μου ως αφόρμηση κι ως έμπνευση για τη στάση μας απέναντι στα άτομα «με ιδιαίτερες ικανότητες».

**William Blake, Οι Γάμοι Του Ουρανού Και Της Κόλασης, μτφ. Χάρης Βλαβιανός, Εκδόσεις Νεφέλη

https://avant-garde.com.cy/kosmos/ena-apo-ta-spoudaiotera-arthra-tou-stephen-hawking

***Τριάντα καλλιτέχνες που άφησαν άφωνο τον κόσμο με τις ικανότητές τους. Γνωρίστε τους:

https://www.tilestwra.com/30-fores-pou-anapiri-kallitechnes-afisan-afono-ton-kosmo-tis-ikanotites-tous/

Μία υπέροχη ταινία μικρού μήκους για το νόημα της ζωής…

ΤΖΑΛΑΛΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ
Περί ΤΖΑΛΑΛΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 68 Άρθρα
INGIRUMIMUSNOCTEETCONSUMIMURIGNI

6 Σχόλια

  1. Το άρθρο και η ταινία μού φέρνουν στο νου μια αγαπημένη φίλη με προχωρημένη σκλήρυνση κατά πλάκας, που κατοικεί στην Κρήτη. Έχει κινητικά προβλήματα σε σημείο που χρειάζεται τη μητέρα της να τη σηκώσει από το κρεβάτι και να την ταίσει, αλλά η ίδια ζει έντονα κοινωνική ζωή! Πώς; Προτίμησε από την αυτολύπηση, το ενδιαφέρον για τα προβληματα των άλλων, με συνέπεια να την επισκέπτονται ή να της τηλεφωνούν πλήθος ανθρώπων για να ζητήσουν τη δική της στήριξη στα θέματα που τους απασχολούν. Με διδάσκει συνεχώς πως είναι άλλο πράγμα η κοσμική και άλλο η κοινωνική ζωή που δε γνωρίζει περιορισμούς…

  2. Κι εγώ θεωρώ πολύ εύστοχο τον τίτλο – αρκτικόλεξο για τα άτομα με ειδικές ικανότητες, καθώς μας καλεί να διευρύνουμε την οπτική μας για τη ζωή και τον τρόπο που βλέπουμε τους «άλλους», τους «διαφορετικούς». Είναι πραγματικά πολύ συγκινητική η δύναμη ψυχής που διαθέτουν πολλά άτομα με αναπηρία (μεταξύ των οποίων και ο τυφλός κιθαρίστας και ένας συνάδελφός μας φιλόλογος, συγγραφέας – ποιητής με τετραπληγία)· καταφέρνουν να υπερνικούν τα “εμπόδια” στέλνοντας ένα ηχηρό μήνυμα ζωής, που μας υπενθυμίζει να ζούμε την κάθε στιγμή ως μοναδική…

    Πιστεύω ότι η εκπαίδευση πρέπει να στοχεύει στην ενσυναίσθηση και στη διαπολιτισμικότητα έχοντας ως βάση την ισότητα και τον σεβασμό και προβάλλοντας τη διαφορετικότητα ως ευκαιρία για γόνιμη αλληλεπίδραση. Ελπίζω ότι θα εφαρμοστεί και στην Ελλάδα κάποια στιγμή η συμπεριληπτική εκπαίδευση, που προσφέρει το δικαίωμα σε κάθε παιδί με αδυναμίες που χρήζει ειδικής αγωγής να βρίσκεται στο “κανονικό σχολείο”. Θεωρώ ότι αυτό θα ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα για την εξάλειψη των ανισοτήτων και την καταπολέμηση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων για τα άτομα με ειδικές ανάγκες.

Υποβολή απάντησης