Tag: Εκπαιδευτικά θέματα

H ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Χωρίς αμφιβολία το έργο των μεγάλων ιστορικών της αρχαιότητας (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Πολύβιος, Διόδωρος Σικελιώτης) έχει ως κέντρο του μία πολεμική σύγκρουση. Αυτή άλλωστε αποτελεί και την αφορμή  της συγγραφής, κάτι που άλλωστε δηλώνεται και στον πρόλογό τους. Ακόμη και σε κείμενα, όπως αυτό του Ευσέβιου Καισαρείας, στο οποίο καταγράφεται η ιστορική πορεία της χριστιανικής εκκλησίας, κατά τους τρεις πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες παρουσιάζεται στην ουσία μία σύγκρουση –ανεξάρτητα αν αυτή έχει το μέγεθος με το οποίο παραδοσιακά παρουσιάζεται: των χριστιανών με τη ρωμαϊκή εξουσία.

Αυτό σημαίνει πως η πρώτιστη μέριμνα των ιστορικών είναι η προβολή της  πολιτικής διάστασης των ανθρώπινων πράξεων. Όπως είναι γνωστό αυτή η αντίληψη συνεχίζεται και σε έργα σύγχρονων ιστορικών, στα οποία θεωρείται αυτονόητη η καταγραφή πρακτικών που σχετίζονται με την πολιτική και των προσώπων που πρωταγωνιστούν σε αυτή. Έτσι, άλλες διαστάσεις του ανθρώπινου βίου, όπως για παράδειγμα η τέχνη ή η θρησκεία εμφανίζονται σε ειδικά κεφάλαια ή δεν γίνεται καθόλου αναφορά σε αυτές.

Αν όμως ζούσε σήμερα ο Ηρόδοτος, αυτό το μοντέλο ιστορίας μάλλον δε θα τον ενδιέφερε ιδιαίτερα, αν σκεφτεί κάποιος πως για να ασχοληθεί με το κεντρικό του θέμα που ήταν οι πόλεμοι των Ελλήνων εναντίον  των Περσών καταπιάστηκε προηγουμένως με πολλά διαφορετικά αντικείμενα τα οποία τα εξιστορούσε με λεπτομέρειες στο έργο του. Έτσι λοιπόν έχουν έρθει στην κατοχή μας πολλές χρήσιμες πληροφορίες για το κλίμα, τα έθιμα των ανθρώπων της εποχής του, τη θρησκεία κ.α.

Ο πατέρας λοιπόν της ιστορίας μάλλον είχε σκεφτεί ότι για να κατανοήσουν ολοκληρωμένα οι αναγνώστες του την εποχή που περιέγραφε δε θα έπρεπε να περιοριστεί μόνο στην καταγραφή των πολεμικών αναμετρήσεων και στα στρατηγικά σχέδια των ηγετών των αντιπάλων στρατοπέδων, αλλά έπρεπε να κάνει γνωστή και την καθημερινότητα την οποία βίωναν οι πρωταγωνιστές του έργου του.

Σίγουρα είναι ζητούμενο αν αυτή η πρακτική του είναι η ενδεδειγμένη. Πολλοί πιθανόν να διαφωνήσουν και να υπενθυμίσουν τη θουκυδίδεια φράση με την οποία ο ιστορικός κατηγορηματικά αποφαίνεται πως «Qoukud…dhj “Aqhna‹oj xunšgraye tÕn pÒlemon tîn Peloponnhs…wn kaˆ “Aqhna…wn»[1], αποκλείοντας με αυτό τον τρόπο την παρουσίαση άλλων γεγονότων που δεν βοηθούσαν στην κατανόηση του πολιτικού σχεδιασμού των Σπαρτιατών και των Αθηναίων. Όμως τα σημερινά ιστορικά ρεύματα φαίνεται να δικαιώνουν τις επιλογές του Ηρόδοτου. Αρκεί να θυμηθούμε τη θέση της σχολής του  εισηγητή της «Μακράς Διάρκειας» Φερνάν Μπρωντέλ που διδάσκει πως μία επιστημονική ιστορία μπορεί να βασίζεται σε μελέτες γύρω από τη γεωγραφία και το κλίμα (να θυμηθούμε εδώ το μεγαλειώδες έργο του για τη Μεσόγειο την εποχή του Φίλιππου Β΄).

Οπότε κάτω από αυτή την προοπτική ακόμη και οι βίοι των Αγίων μπορούν να αποτελέσουν μία πρώτης τάξεως ιστορική πηγή για τη διδασκαλία της Βυζαντινής ιστορίας. Πριν παρεξηγηθώ σπεύδω να διευκρινίσω πως είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι αυτοί βοηθούν σημαντικά, ως πρωτογενές υλικό, στην κατανόηση τρόπων ζωής ή νοοτροπιών[2], αν ληφθεί υπόψη ότι οι συγγραφείς τους, στην προσπάθεια να αποδώσουν τα κατορθώματα του πρωταγωνιστή τους, δίνουν «άθελά τους» σημαντικές πληροφορίες για το περιβάλλον στο οποίο αυτός δρα ή για το δικό τους. Θεωρούνται έτσι αξιόλογο υλικό, σε κάθε περίπτωση,  για το σύγχρονο ιστορικό αφού σε αυτούς υπάρχουν στοιχεία για την κατάσταση της κοινωνίας, της οικονομία κοκ[3].

Στη συνέχεια χρησιμοποιώντας μία ενότητα του μαθήματος της Ιστορίας της Β΄ Γυμνασίου θα προσπαθήσω να τεκμηριώσω τα λεγόμενά μου και να δώσω τρόπους χρήσης των πηγών για την παρουσίαση της Βυζαντινής ιστορίας, έχοντας πάντα ως βάση την ηροδότεια πρακτική.  Αυτή είναι η «ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» που περιλαμβάνεται στις σελίδες 48-49 του σχολικού εγχειριδίου. Η πορεία θα είναι η εξής:

ΣΕΝΑΡΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΤΑΞΗ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ: ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
(σ. 48-49 του διδ. εγχειριδίου)
Ο σκοπός της διδακτικής ενότητας είναι να γνωρίσουν οι μαθητές την κοινωνική και οικονομική κατάσταση των κατοίκων της βυζαντινής αυτοκρατορίας, κυρίως κατά τη Μέση Βυζαντινή Περίοδο (επειδή όμως οι συνθήκες δε διαφέρουν αισθητά, για την καλύτερη παρουσίαση θα χρησιμοποιηθούν και κείμενα παλαιότερων εποχών).
Όσον αφορά την παρουσίαση του μαθήματος επιλέχτηκε η επεξεργασία του από ομάδες. Πιο συγκεκριμένα οι μαθητές θα χωριστούν σε τρεις ομάδες. Στη κάθε μία θα δοθούν διαφορετικά κείμενα/πηγές που θα αναφέρονται στις κοινωνικές διαφοροποιήσεις , στην οικονομία των πόλεων και στο βυζαντινό εμπόριο.
Για την πρώτη ομάδα επιλέχτηκαν αποσπάσματα από το Βίο του Αγίου Φιλάρετου του Ελεήμονα. Σε αυτά αντικατοπτρίζεται ανάγλυφα η κοινωνική ανισότητα και οι διαφοροποιήσεις στον γενικότερο τρόπο ζωής των ανθρώπων που ανήκαν σε διαφορετικές τάξεις.
Kείμενα της δεύτερης και της τρίτης ομάδας υπάρχουν και στον κόμβο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/index.html).  Σε αυτά αναδεικνύονται πτυχές της βυζαντινής οικονομίας και του βυζαντινού εμπορίου. Μαζί με τα κείμενα δίνονται και οι ερωτήσεις επεξεργασίας, που θα διευκολύνουν τους μαθητές στην κατανόηση των πηγών και δε θα τους απομακρύνουν από το στόχο τους.
Η πορεία της διδασκαλίας θα μπορούσε να έχει την εξής μορφή:
Χρησιμοποιώντας μία εφαρμογή της σουίτας Office (στην προκειμένη περίπτωση είναι το Power Point της Microsoft Office) παρουσιάζονται διάφορα στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων της Μέσης Βυζαντινής Εποχής. Όλα αυτά συνδέονται με τους όρους-κλειδιά της ενότητας που περιέχει το σχολικό εγχειρίδιο. Δίνονται έτσι και οι κατάλληλες επεξηγήσεις  γι’ αυτούς.
Κατόπιν οι μαθητές χωρίζονται , όπως έχει τονιστεί, σε τρεις ομάδες. Κάθε μία αναλαμβάνει να διαβάσει και να επεξεργαστεί τα κείμενα που τους έχουν δοθεί.
Αφού ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία παρουσιάζονται τα συμπεράσματα στην ολομέλεια της τάξης και βγαίνουν τα τελικά συμπεράσματα.
Για να ελεγχθεί αν πράγματι αποκτήθηκαν οι γνώσεις, στη συνέχεια, επιλέγονται μαθητές για να παίξουν ένα παιχνίδι ρόλων. Υποδύονται κάποιοι μέσα από την τάξη τον Δυνατό, τον Πένητα, τον Έμπορο κοκ. Μέσα από αυτή τη διασκεδαστική ενέργεια ο διδάσκων βλέπει πως κινήθηκε η τάξη και αν απέκτησε τα διδακτικά αγαθά.
Τέλος, για να υπάρξει η σύνθεση, ο καθηγητής της τάξης προβαίνει σε σύντομη ανακεφαλαίωση η οποία θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα παρακάτω:
« Στη Μέση Βυζαντινή Εποχή οι Αριστοκράτες, οι Δυνατοί, αποτελούνταν από την αριστοκρατία των αξιωμάτων και από την αριστοκρατία της γης. Είναι οι διαχειριστές της εξουσίας και μεγάλου μέρους της οικονομίας. Οι αγρότες είναι δεμένοι με τη γη τους. Πάντως η αγροτική παραγωγή  μένει στάσιμη.
Η αγροτική, όπως και η αστική οικονομία ήταν εκχρηματισμένες. Στις πόλεις οι έμποροι και οι βιοτέχνες είναι οργανωμένοι σε «συστήματα» και τη λειτουργία τους καθόριζε το «Επαρχικόν Βιβλίον». Τέλος το βυζαντινό εμπόριο γνωρίζει άνθηση και η ακτίνα δράσης των εμπόρων διαρκώς μεγάλωνε».    

 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
 
Όλα τα κείμενα είναι από το έργο «Βίος Αγίου Φιλάρετου του Ελεήμονα»
ed. M. Fourmy-Leroy, Byzantion 9 (1934), 113-167.
1.«Στην  χώρα των Παφλαγόνων κατοικούσε ένας άνθρωπος που ονομάζονταν Φιλάρετος, ευγενής….Ήταν πολύ πλούσιος. Είχε στην κατοχή του πολλά ζώα: εξακόσια βόδια, ζεύγη βοοειδών εκατό,  οκτακόσια δυνατά άλογα, ογδόντα άλογα και μουλάρια για δουλειές, δώδεκα χιλιάδες πρόβατα, πολλά στρέμματα γης καλλιεργημένης… πολύ ωραία και πανάκριβα. Απέναντι από αυτά ανέβλυζε πηγή που τα άρδευε….Είχε στη δούλεψή του πολλούς δούλους και πολλά κτήματα» (113-115)
2.«Ο (πλούσιος Φιλάρετος) οδηγήθηκε σε μεγάλη φτώχια, και του απέμειναν μόνο ένα ζευγάρι βόδια , ένα άλογο, ένα γαϊδούρι  μία αγελάδα με το μοσχάρι της, ένας εργάτης και μία δούλη. Όλα τα κτήματά του αρπάχτηκαν από τους πλούσιους γείτονες και τους γεωργούς. Όταν τον είδαν να φτάνει στα όρια της φτώχειας και να μη μπορεί να κατέχει και να  καλλιεργεί τη γη του. άλλοι με τη βία και άλλοι με παρακάλια (πήραν την περιουσία του), και την χώρισαν…(116-117)
3.«Κάποιου φτωχού γεωργού, ενώ καλλιεργούσε το κτήμα του, ξαφνικά ψόφησε το βόδι του. Μη μπορώντας να αντέξει τη ζημιά, άρχισε να κλαίει, να οδύρεται και να λέει στο Θεό: “Κύριε, δεν είχα τίποτα άλλο από αυτό το ζευγάρι βόδια και μου το στέρησες .Τώρα πως θα θρέψω τη γυναίκα μου και τα εννιά μικρά παιδιά μου, πως θα δώσω φόρους στον βασιλιά και θα πληρώσω τα χρέη μου; Εσύ Κύριε γνωρίζεις ότι ακόμη και το βόδι μου που ψόφησε το είχα αγοράσει με δανεικά. Τώρα δε ξέρω τι να κάνω. Θα εγκαταλείψω λοιπόν το σπίτι μου και θα ξενιτευτώ σε χώρα μακρινή, πριν το μάθουν οι δανειστές μου και πέσουν πάνω μου σαν άγρια σκυλιά”» (118-119)
4.«(Μία φτωχή γυναίκα) κάθονταν νηστική με τα παιδιά της, και δεν είχε αλεύρι να ζυμώσει ψωμί και να τα θρέψει. Μην αντέχοντας να τα βλέπει πεινασμένα σηκώθηκε και πήγε στη γειτονιά ζητώντας δανεικό ψωμί. Βρήκε ένα, και αφού μάζεψε και άγρια λάχανα πήγε στα παιδιά της, και αφού έφαγαν κοιμήθηκαν» (133)
5.«…και να οι άρχοντες του χωριού έφεραν (για φαγητό) κριάρια, αρνιά, κοτόπουλα, περιστέρια και διαλεκτό κρασί….Όλα αυτά μαγειρεύτηκαν  με  τον καλύτερο τρόπο. Αφού στολίστηκε το τραπέζι στο μεγάλο πολυτελές δωμάτιο (:τρίκλινο), εμφανίστηκαν οι βασιλικοί απεσταλμένοι και το βρήκαν πολύ ωραίο. Το αρχαίο τραπέζι στο κέντρο ήταν κατασκευασμένο από ελεφαντόδοντο με χρυσή επένδυση, στρογγυλόσχημο, και πολύ μεγάλο. Κάθισαν σε αυτό τριάντα έξι άνδρες που είδαν  σερβιρισμένα  φαγητά που ταίριαζαν σε αυτοκράτορες» (138).
6« (Κατά τη διάρκεια γάμου ο βασιλιάς έδωσε) κτήματα και πολυτελή ρούχα, χρυσάφι και ασήμι, και έργα πολύτιμα από πολύτιμους λίθους, σμαράγδια και ρουμπίνια και μαργαριτάρια και μεγάλα σπίτια» (145)

 

ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ 

1.Νόμος του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α” για εγγραφή σε συστήματα(μεταξύ 379-392)

«Kανένας να μην γράφεται στα δημόσια σωματεία, αν δεν είναι από τέτοια γενιά και κατάλληλος στην ηλικία και την τέχνη, γιατί γίνεται πράξη για τον λόγο αυτό από τον άρχοντα της επαρχίας και κατάθεση του σωματείου, ότι είναι δηλαδή κατάλληλος. Και όσα γίνονται να αναφέρονται σε εμάς. Αν παραβεί κάποιος αυτά, θα πάψει να συμμετέχει στο σωματείο και αφού βασανισθεί θα εξοριστεί για πάντα και όποιος τον βοηθήσει θα υποβληθεί στα ίδια επιτίμια». (Ι. Καραγιαννόπουλος, Η βυζαντινή ιστορία από τις πηγές, β” ανατύπωση, Θεσσαλονίκη 1996, 218)
2.Η κατάργηση του χρυσάργυρου από τον Αναστάσιο Α” (498)
«Την ίδια χρονιά εκδόθηκε διάταγμα του αυτοκράτορα Αναστάσιου Α” ότι οι χειροτέχνες θα απαλλάσσονταν από το χρυσάργυρο που έπρεπε να πληρώνουν κάθε τέσσερα χρόνια. Aυτό το διάταγμα δεν αφορούσε μόνο στην Έδεσσα, αλλά σε όλες τις πόλεις της αυτοκρατορίας. Οι κάτοικοι της Έδεσσας πλήρωναν κάθε τέσσερα χρόνια 140 λίτρες χρυσού. Όλη η πόλη πανηγύρισε, μικροί και μεγάλοι, φόρεσαν άσπρα ρούχα και κράτησαν αναμμένες λαμπάδες και θυμιατήρια γεμάτα καμένο λιβάνι, και προχώρησαν με ψαλμούς και ύμνους, ευχαριστώντας το Θεό και επαινώντας τον αυτοκράτορα, προς την εκκλησία του Αγίου Σεργίου και του Αγίου Συμεών, όπου τέλεσαν την ευχαριστία. Έπειτα για μια εβδομάδα οργάνωσαν πανηγύρι και όρισαν ότι θα γιόρταζαν αυτό το πανηγύρι κάθε χρόνο. Όλοι οι χειροτέχνες αναπαύθηκαν και έκαναν πλούσιο τραπέζι στο προαύλιο της εκκλησίας».
D. Geanakoplos, Byzantium. Church, Society, and Civilization Seen through Contemporary Eyes, Chicago 1986, 59.

 

3.Ο Μιχαήλ Ψελλός για την αυτοκράτειρα Ζωή (1042): μια αρωματοποιός του Βυζαντίου.
«Τις γυναικείες δουλειές η Ζωή τις απέφευγε συστηματικά: ούτε το αδράχτι έπιασε ποτέ στα χέρια της, ούτε βέβαια κάθισε να υφάνει, ούτε κάποιο άλλο γυναικείο έργο. Αδιαφορούσε μάλιστα εντελώς ακόμη και για τους καλλωπισμούς που ταίριαζαν σε αυτοκράτειρα-δεν ξέρω αν το έκανε αυτό και στα νιάτα της, πάντως στα γεράματά της απέβαλε εντελώς κάθε φιλαρέσκεια. Το μόνο που την ενδιέφερε και το μόνο για το οποίο ξόδευε όλη της την ενεργητικότητα ήταν πώς να μεταλλάξει τις φύσεις των αρωμάτων, να φτιάχνει αρώματα, να τα επινοεί, να τα βελτιώνει και να τα επεξεργάζεται. Έτσι ο ιδιαίτερος κοιτώνας της δεν είχε καλύτερη εμφάνιση από τα εργαστήρια της αγοράς, όπου χειρώνακτες και οι σιδεράδες δουλεύουν τη φωτιά, γιατί και στο δωμάτιό της έκαιγαν γύρω -γύρω πολλά μαγκάλια, και από τις υπηρέτριες η μια μετρούσε τις ποσότητες των αρωμάτων, η άλλη τα ανακάτευε, και όλες έκαναν κάτι σχετικό».  (Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Από Kazhdan, A.P.-Wharton Epstein, Α., Αλλαγές στον Βυζαντινό πολιτισμόκατά τον 11ο και 12ο αιώνα,Αθήνα 1997, σ. 420-1 (μετάφραση Δ.Τσουγκαράκης).
4.Η περιγραφή ενός τεμπέλη εμπόρου από το Συμεών το Νέο Θεολόγο(949-1022)
«Αν όλοι οι έμποροι τρέχουν στην πανήγυρη για να εμπορευτούν και να κερδίσουν από την πραγμάτεια τους, αυτός μόνο [...]κάθεται μπροστά στο σπίτι του και τους κοιτάζει να περνούν και να σπεύδουν προς την πανήγυρη, ενώ ο ίδιος διακατέχεται από τεμπελιά, ραθυμία και μέθη. Ασχολείται με την καλοπέραση …και δεν πηγαίνει να εμπορευτεί, αλλά το αναβάλλει από μέρα σε μέρα… Κι αν έρθει στην πανήγυρη φέρνοντας χρήματα, αντί να αρχίσει να συναλλάσσεται με σοβαρότητα, τριγυρνάει στις σκηνές των Ταβερνιάρηδων και των μαγείρων κι αυτών που πουλάνε τα διάφορα φαγώσιμα και τρώει και πίνει πότε από τον ένα και πότε από τον άλλο, κι όχι μόνο αυτό, αλλά καταξοδεύει το χρυσάφι του στα μεθύσια…»  (Kazhdan, A.P.-Wharton Epstein, Α., Αλλαγές στονΒυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αιώνα, Αθήνα 1997, σ.411-2 (μετάφραση Δ. Τσουγκαράκης).

 

ΤΡΙΤΗ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
1.Περιγραφή της πανήγυρης της Θεσσαλονίκης το 12ο αιώνα

 

«Συρρέουν εκεί όχι μόνο όλοι οι αυτόχθονες και ο ντόπιος πληθυσμός, αλλά κάθε είδους άνθρωποι από παντού [...] τόσο μεγάλη είναι η δόξα του σε ολόκληρη την Ευρώπη.
[...] Είχαν στηθεί σκηνές των εμπόρων σε δύο παράλληλες γραμμές αντικριστά, οι γραμμές τραβούσαν μακριά, αφήνοντας ανάμεσά τους να ανοίγεται ένας πλατύς διάδρομος, ώστε να υπάρχει δίοδος για το ορμητικό πλήθος [...] υπήρχαν κάθε είδος ρούχα ανδρών και γυναικών, από τη Βοιωτία και την Πελοπόννησο, και όσα φέρνουν τα εμπορικά καράβια από την Ιταλία στους Έλληνες. Αλλά και η Φοινίκη στέλνει πολλά και η Αίγυπτος, όπως και η Ισπανία και οι Ηράκλειες Στήλες, που φτιάχνουν τα ωραιότερα έπιπλα.[...] Αλλά και ο Εύξεινος Πόντος στέλνει τα δικά του προς το Βυζάντιο». (Ψευδο-Λουκιανός, Τιμαρίων,
Kazhdan, A.P.-WhartonEpstein, Α., Αλλαγές στον Βυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11ο και 12οαιώνα, Αθήνα 1997, σ. 410-411 (μετάφραση Δ. Τσουγκαράκης).
2.Tο βυζαντινό νόμισμα στην “Απω Ανατολή
 «Ένας (βυζαντινός) έμπορος, ο Σώπατρος, πήγε κάποτε στο νησί της Ταπροβάνης για δουλειές και συμπτωματικά το πλοίο του μπήκε στο λιμάνι μαζί με ένα περσικό. Ο Σώπατρος και ένας σεβάσμιος Πέρσης οδηγήθηκαν στον βασιλιά της χώρας. Ο βασιλιάς τους ρώτησε σε τι κατάσταση ήταν οι χώρες τους και ποιας χώρας ο βασιλιάς ήταν ισχυρότερος. Ο Πέρσης είπε ότι ο δικός του βασιλιάς ήταν ο πιο ισχυρός, πιο σπουδαίος και πλούσιος, ο βασιλεύς των βασιλέων και ό,τι επιθυμούσε μπορούσε να το κάνει. Όταν ρωτήθηκε ο Σώπατρος απάντησε: «Αν θέλεις να μάθεις την αλήθεια έχεις τους δύο βασιλιάδες μπροστά σου. Εξέτασε τον καθένα και θα διαπιστώσεις ποιος είναι σπουδαιότερος και ισχυρότερος». «Πώς λες ότι έχω τους δύο βασιλείς εδώ;» ρώτησε κατάπληκτος ο βασιλιάς και ο Σώπατρος του απάντησε: «Έχεις τα χρήματά τους, το «νόμισμα» του ενός και τη «δραχμή» του άλλου. Εξέτασέ τα και θα δεις την αλήθεια». Τότε ο βασιλιάς διέταξε να παρουσιαστούν τα δύο νομίσματα. Το ρωμαϊκό «νόμισμα» ήταν καλά στρογγυλεμένο, από αστραφτερό μέταλλο και με τέλειο σχήμα, καθώς κομμάτια αυτού του είδους επιλέγονταν για εξαγωγή στο νησί. Ενώ η «δραχμή» ήταν ασημένια και δεν συγκρινόταν με το χρυσό νόμισμα. Έτσι ο βασιλιάς αφού τα εξέτασε προσεκτικά επιδοκίμασε το «νόμισμα», λέγοντας ότι οι Ρωμαίοι ήταν σίγουρα ένας εξαιρετικός και ισχυρός λαός. Και διέταξε να αποδοθούν μεγάλες τιμές στον Σώπατρο…»  (D. Geanakoplos, Byzantium. Church, Society, and Civilization Seen through Contemporary Eyes, Chicago 1986, 298).
 
3.Βυζαντινό εμπόριο με την “Απω Ανατολή
Στο νησί (Κεϋλάνη), καθώς βρίσκεται σε κεντρική θέση, συχνάζουν πλοία από όλα τα μέρη της Ινδίας, της Περσίας και της Αιθιοπίας, και παρομοίως φεύγουν πολλά δικά του. Και από τις πιο μακρυνές χώρες, εννοώ την Τζινίτζα (Κίνα) και άλλους εμπορικούς τόπους, παίρνει μετάξι, μπαχαρικά, σανδαλόξυλο, και άλλα προϊόντα και αυτά πάλι μεταβιβάζονται σε άλλες αγορές.  (D. Geanakoplos,Byzantium. Church, Society, and Civilization Seen through Contemporary Eyes,Chicago 1986, 277).
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717-1025)

Είναι μία εποχή κατά την οποία κυβερνούν σημαντικές δυναστείες, όπως οι  Ίσαυροι και οι Μακεδόνες. Το κράτος ισχυροποιείται μετά την απόκρουση εξωτερικών εχθρών, ενώ άνθηση γνωρίζουν τα γράμματα και οι επιστήμες. Οι πόλεις γνωρίζουν ανάπτυξη, όπως και το εμπόριο. Εντούτοις τα κοινωνικά προβλήματα και οι ανισότητες εμφανίζονται συνεχώς.

Α΄ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
  1. Με βάση τα κείμενα 1,5,6 περιγράψτε τον τρόπο ζωής των Δυνατών (αριστοκράτες γης και αριστοκράτες αξιωμάτων).Που στηρίζονταν η ισχύς και το κύρος που είχαν;
  2. Χρησιμοποιώντας τα κείμενα 3,4 να κάνετε τις διαπιστώσεις σας για τη ζωή των πενήτων.
  3. Να συνθέσετε τα συμπεράσματά σας και να παρουσιάσετε την κοινωνία της βυζαντινής υπαίθρου
Β΄ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
  1. Ποια χαρακτηριστικά είχαν τα βυζαντινά «συστήματα» (κείμενο 1)
  2. Να περιγράψετε τη ζωή ενός εμπόρου (κείμενα 3,4)
  3. Γιατί οι κάτοικοι της Έδεσσας αισθάνθηκαν μεγάλη χαρά που καταργήθηκε το «χρυσάργυρον» (κείμενο 2)
  4. Με βάση τα κείμενα να αναπτύξετε τις θέσεις σας για την ανάπτυξη του εμπορίου κατά τη Μέση Βυζαντινή Εποχή.
Γ΄ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
  1. Τι προϊόντα εμπορεύονταν συνήθως οι Βυζαντινοί (κείμενα 1,3) ;
  2. Να αναφέρετε ένα πολύ σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη του βυζαντινού εμπορίου. Να αιτιολογήσετε τη γνώμη σας (κείμενο 2)
  3. Πως γίνονταν οι εμπορικές συναλλαγές τη βυζαντινή εποχή (κείμενο 1);
  4. Να συνθέσετε την γενική εικόνα του βυζαντινού εμπορίου με βάση όλα τα κείμενα.

 


[1] Θουκυδίδου Ιστοριών 1,1
[2] Βλ. Peter Brown, Η κοινωνία και το Άγιο στην ύστερη αρχαιότητα…σ. 115: « Όπως σήμερα οι βίοι των αγίων θεωρούνται από τους κοινωνικούς ιστορικούς πολύτιμη πηγή στοιχείων για τη ζωή του απλού ανθρώπου…)
[3] Όπως τονίζει ο Δημήτρης Ι. Κυρτάτας (Πόλεμος και θρησκεία. Από τον Ηρόδοτο στον Γίββωνα, Δελτίο Βιβλικών Μελετών 21-22/2002-2003. Τιμητικό αφιέρωμα στον καθηγητή Σάββα Αγουρίδη, σσ. 395-408) «Πολλά σοβαρά εγχειρίδια αρχαίας ιστορίας έχουν σήμερα ειδικά κεφάλαια γύρω από την κοινωνία, την οικονομία, τον πολιτισμό και τη θρησκεία των αρχαίων»(σ.406-407) και «το καταλληλότερο πρότυπο που διαθέτει σήμερα ο ιστορικός για να ξανασκεφτεί την ιστορία της αρχαιότητας με τρόπο σφαιρικό είναι αυτό που κατασκεύασε ο Ηρόδοτος. Για να περιγράψει τις συγκλονιστικές μάχες μεταξύ Ελλήνων και Περσών, ο “πατέρας της ιστορίας”  θεώρησε αναγκαίο να επεκταθεί σε όλα τα όρια του γνωστού κόσμου και να ασχοληθεί με τα ήθη, τα έθιμα και τις θρησκευτικές συνήθειες όλων των γνωστών λαών» (Δημήτρης Ι. Κυρτάτας, Κατακτώντας την Αρχαιότητα, Αθήνα 2002, σ. 61-89).
Νίκος Παύλου
(Θεολόγος- Ιστορικός, PhD, MA, MTh) 

 

Ο νέος ρόλος του σχολείου και του εκπαιδευτικού στην κοινωνία της πληροφορίας και των επικοινωνιών.

Στις τελευταίες δεκαετίες έχουν συντελεστεί τρομακτικές αλλαγές στις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών. Είναι επιτακτική, επομένως, ανάγκη της εποχής μας το σχολείο μας – κεντρικός θεσμός της κοινωνίας μας – να εναρμονιστεί και να συμβαδίσει με τις εξελίξεις στις ΤΠΕ, αλλά και να αποτελέσει φυτώριο καλλιέργειας και ανάπτυξης νέων γνώσεων από τους εκπαιδευτικούς και νέων δεξιοτήτων στη μεθόδευση της διδασκαλίας. Εκπαιδευτικών, δηλαδή, ψηφιακά ‘’ εγγράμματων ’’, ικανών να ανταποκριθούν αποτελεσματικά και να δραστηριοποιηθούν δημιουργικά στο μέλλον, παρακολουθώντας και ακολουθώντας τις νέες συνθήκες και γιατί όχι διαμορφώνοντας νέα δεδομένα αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες σε ένα ομολογουμένως αυστηρά συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Έχοντας αυτά υπόψη τους, όλο και περισσότερες χώρες στην Ευρώπη αλλά και στον κόσμο ασχολούνται με την εισαγωγή των ΤΠΕ στο εκπαιδευτικό τους σύστημα. Προς αυτή την κατεύθυνση προσανατολίζεται και το δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα και πραγματικά έχουν γίνει σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια. Η προσπάθεια αυτή ξεκίνησε στη δεκαετία του ‘80 με την ανάπτυξη δεξιοτήτων σε τεχνικό, αρχικά, επίπεδο σε σχέση με τον Η/Υ ( χειρισμός, προγραμματισμός κ.α.) και συνεχίζεται με την προσπάθεια αναμόρφωσης των υπαρχουσών δομών, καθώς η εισαγωγή των Η/Υ σηματοδοτεί μια σειρά αλλαγών στο σχολείο που αφορούν τόσο στον τρόπο διδασκαλίας και στο ρόλο που καλείται να παίξει ο εκπαιδευτικός σε αυτό το νέο πλαίσιο, όσο και στα αναλυτικά προγράμματα τα οποία θα πρέπει να αναδιαμορφωθούν, ώστε να συμβαδίζουν με τα νέα δεδομένα.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας μέχρι το Συμβούλιο της Στοκχόλμης, τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν πάρει σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον της Ευρώπης στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και ο μετασχηματισμός των εκπαιδευτικών τους δομών με απώτερο στόχο τη διαμόρφωση κοινής ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής.
Στο πλαίσιο αυτών των αλλαγών, ο σύγχρονος εκπαιδευτικός καλείται
  • να ακολουθήσει νέους τρόπους δουλειάς που θα λαμβάνει χώρα στην τάξη, λόγω της εισαγωγής της τεχνολογίας,
  • να είναι ικανός να αναλαμβάνει δράσεις με έντονο το διερευνητικό στοιχείο,
  • να μπορεί να αξιοποιεί αποτελεσματικά τις Νέες Τεχνολογίες στη διδασκαλία του αντικειμένου του,
  • να έχει την ικανότητα να οργανώνει δυναμικά περιβάλλοντα μάθησης,
  • να συντελεί στην οργάνωση του σχολικού προγράμματος και να το προσαρμόζει, όταν απαιτείται, στις συγκεκριμένες ανάγκες των μαθητών του,
  • να μπορεί να συνεργάζεται με τους άλλους εκπαιδευτικούς της ίδιας σχολικής μονάδας, αλλά και να μπορεί να συνεργάζεται και να επικοινωνεί με εκπαιδευτικούς άλλων σχολικών μονάδων ανταλλάσσοντας ιδέες και εμπειρίες.
  • Και βέβαια, αν θέλουμε να μιλάμε για ουσιαστική εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση, πρέπει ο εκπαιδευτικός να καταστεί ικανός να παρακολουθεί τα τεκταινόμενα στο χώρο των τεχνολογικών εξελίξεων και στη συνέχεια να μπορεί να τις προσαρμόζει και να τις ενσωματώνει σύμφωνα με τις διδακτικές του προθέσεις, στις ανάγκες των μαθημάτων ή των μαθητών του.
         Κλείνοντας, λοιπόν, επισημαίνω επιγραμματικά τις απαιτούμενες δεξιότητες του σύγχρονου εκπαιδευτικού σε σχέση με τις ΤΠΕ:
  • Να αντιλαμβάνεται εκείνους τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να αξιοποιηθούν οι ΤΠΕ προκειμένου να εξυπηρετήσουν τις διδακτικές του προθέσεις και κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί να γίνει αυτή η αξιοποίηση.
  • Να είναι σε θέση να εμπλέκει ενεργητικά τους μαθητές στη διαδικασία της μάθησης με τη χρήση της τεχνολογίας.
  • Να μπορεί να παρακολουθεί τις εξελίξεις στο χώρο των λογισμικών της ειδικότητάς του που προσφέρονται για εκπαιδευτική χρήση και να μπορεί να τα αξιοποιεί αποτελεσματικά.
  • Να μπορεί να εφαρμόζει συγκεκριμένες αρχές που διέπουν το σχεδιασμό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, ώστε αυτές να αξιοποιούν κατά παιδαγωγικά ορθό τρόπο τις ΤΠΕ στην τάξη.
 Ευαγγελία Αργυρούλη

Zεύς και Ερμής στους μύθους του Αισώπου

     Ο άνθρωπος, σύμφωνα με την αριστοτέλεια ρήση «φύσει ορέγεται του ειδέναι». Πάντα θέλει να ερευνάει, να ψάχνει να ερμηνεύει. Απλά τα εργαλεία που χρησιμοποιεί σε κάθε εποχή είναι διαφορετικά. Για παράδειγμα, στην εποχή του μύθου, για να θυμηθούμε το γνωστό χωρισμό της ανθρώπινης σκέψης του Comte, ο μυθικός λόγος χρησιμοποιούνταν ως μέσο κατανόησης, γνωριμίας και ερμηνείας της πραγματικότητας με την οποία ερχόταν σε επαφή ο άνθρωπος.

Ο μύθος δεν έχει σαν σκοπό του να αφηγηθεί κάτι ψεύτικο για να εντυπωσιάσει ή να μεγαλοποιήσει καταστάσεις. Ενδιαφέρεται μόνο να ερμηνεύει με τα μέσα και τα δεδομένα της εποχής του (τα οποία άλλωστε είναι και τα μόνα που διαθέτει). Σε αυτή του την προσπάθεια σύμμαχός του είναι ο ποιητικός λόγος, που είναι το κατεξοχήν μέσο έκφρασης του. Κάτω από αυτή την προοπτική ο μύθος και η ποίηση συνυπάρχουν. Είναι μέσα έκφρασης και ερμηνείας, ενώ η φαινομενική απλότητά τους βοηθάει ώστε τα νοήματά τους να γίνονται κατανοητά από όλους.

Επομένως βασικός στόχος του μύθου είναι η ερμηνεία της πραγματικότητας, με τον τρόπο που αυτή γίνεται αντιληπτή από το συντάκτη του. Σκοπός του όμως είναι και να διδάξει. Χρησιμοποιώντας ένα «αξιοσημείωτο αφηγηματικό μέρος» προχωράει στην ηθική διαπαιδαγώγηση, ελέγχει και κρίνει. Το κάνει μάλιστα και με τρόπο που είναι επιφανειακά αθώος: Πολλές φορές όπλο του, εκτός από την ποίηση, είναι και εξωπραγματικές καταστάσεις: Ο κόσμος των ζώων ή ακόμη και ο κόσμος των θεοτήτων, που γίνονται έτσι προσιτοί και χρησιμεύουν για να κατανοήσουν οι άνθρωποι πως πρέπει να είναι ο ιδανικός τρόπος με τον οποίο πρέπει να ζουν. Μάλιστα, χρησιμοποιώντας αυτές τις εξωπραγματικές καταστάσεις, που η αφήγησή τους γίνεται ευχάριστα δεκτή, μπορεί ο μυθοποιός να περάσει μηνύματα που πολλές φορές είναι δυσάρεστα για τους αποδέκτες τους, μιας και αποσκοπούν στη διόρθωσή χαρακτήρων ή και στην επισήμανση αρνητικών καταστάσεων, για τις οποίες μπορεί να ευθύνονται οι ίδιοι οι αποδέκτες.

Γίνεται με αυτό τον τρόπο ο μύθος ένα συντηρητικό είδος γραφής που αποβλέπει να αποτρέψει την «εισβολή» της καινοτομίας, που σε κάποιους δεν αρέσει καθόλου, ή και να «διορθώσει» τα κακώς κείμενα; Κατά κάποιον τρόπο μία πρώτη απάντηση μπορεί να είναι θετική. Εντούτοις, δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι άλλο πράγμα είναι ο διδακτισμός και άλλο η παραίνεση, που απαραίτητα πρέπει να εμπεριέχει και την έμπνευση, για να γίνει δεκτή. Οπότε ο μύθος αφορά το δεύτερο, μιας και για να μπορέσει να διδάξει, θα πρέπει πρώτα να εμπνεύσει. Στο κάτω-κάτω ο ηθικιστής δε χρειάζεται το μυθικό λόγο για να μιλήσει. Έχει ξερό λόγο, γιατί θέλει να επιβάλλει την αυθεντία του και χρησιμοποιεί τον αυταρχισμό για να πείσει. Ενώ ο μύθος είναι χαριτωμένος λόγος που θέλει να είναι αρεστός και όχι επι-βλητικός.

Ειδικά οι μύθοι του Αισώπου φαίνονται να κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση. Οι πολλαπλές εκδόσεις του φανερώνουν τη δημοτικότητά τους και την απήχηση που είχαν. Οι ιστορίες του άσχημου και καμπούρη –όπως πιστεύεται- δούλου, τον έκαναν να θεωρείται πατέρας της μυθογραφίας. Διατύπωνε, με τρόπο προσιτό στα λαϊκά στρώματα ηθικές, πολιτικές και κοινωνικές αξίες. Τους ρόλους των πρωταγωνιστών του παίζουν κυρίως ζώα που θεωρούνταν ότι είχαν λαλιά και νοημοσύνη.

Ο αισώπειος μύθος είναι μία σύντομη αφήγηση παραδειγματικού χαρακτήρα, με στοιχεία από τη λαϊκή σοφία, αλλά και με δείγματα φιλοσοφικής αντίληψης για τη ζωή. Τα περιστατικά που χρησιμοποιεί, με πρωταγωνιστές συνήθως ζώα, αλλά και ανθρώπους ή θεούς, χρησιμεύουν για να εξάρουν ή να στηλιτεύσουν χαρακτήρες και συμπεριφορές. Δοσμένα με αριστοτεχνικό τρόπο, πάντα τραβούσαν την προσοχή και το ενδιαφέρον.

……………………………………………………………………………………………………

Ο Δίας και ο Ερμής πρωταγωνιστούν σε μύθους του Αισώπου. Ο πρώτος είναι ο βασιλιάς των θεών και των ανθρώπων, ενώ ο δεύτερος έχει πολλαπλούς ρόλους: Αγγελιοφόρος των θεών, εμφανίζεται ταυτόχρονα σαν «κερδώος» και «λόγιος».

Για τον Αίσωπο οι ιδιότητες των δύο θεών χρησιμεύουν για να αναδείξει τα μηνύματά του. Κινούμενος μέσα στο πλαίσιο της απόδοσης σε αυτούς ανθρωπίνων ιδιοτήτων και αδυναμιών, δε διστάζει να τους χρησιμοποιήσει για να κάνει την αφήγησή του πιο δυνατή και να της αποδώσει το νόημα που θέλει. Στα κείμενά του οι δύο θεότητες έχουν την ίδια αξία που έχει και το τελευταίο ζώο που χρησιμοποιεί για να μιλήσει στους ακροατές του έργου του. Με αυτό τον τρόπο φανερώνει αυτό που θεωρεί ύψιστη και απόλυτη αξία: Την αυτογνωσία του ανθρώπου, που φαίνεται να τη θεωρεί υπέρτατη αρετή.

Ενδεικτικό είναι το περιεχόμενο των μύθων, στους οποίους αυτοί πρωταγωνιστούν: Έτσι ο Δίας στον μύθο «Βάτραχοι απούντες βασιλέα» περιγελάει τους βατράχους και τους δίνει για βασιλιά ένα ξύλο, κατόπιν ένα χέλι και στο τέλος αγανακτισμένος μια νεροφίδα που τους έτρωγε, αφού δε δέχτηκαν τους άλλους δύο. Φυσικά το δίδαγμα του μύθου δεν έχει καμία σχέση με την ιστορία -που είναι, όπως και σε όλους τους μύθους, το «σημαινόμενο», με το οποίο δηλώνεται το «σημαίνον»- που φανέρωνε ότι καλύτεροι κυβερνήτες είναι οι νωθροί παρά οι ταραχοποιοί.

Στο μύθο «Ερμής και αγαλματοποιός» ο θεός Ερμής θέλοντας να μάθει πόσο τον εκτιμούν οι άνθρωποι πήγε στο εργαστήριο ενός γλύπτη. Ρωτάει την τιμή για τα αγάλματα του Δία και της Ήρας. Μαθαίνοντας ότι της θεάς είναι πιο ακριβό από του Δία, θεώρησε ότι το δικό του άγαλμα θα άξιζε περισσότερα. Δυστυχώς γι’ αυτόν ο γλύπτης του είπε ότι αν αγόραζε τα άλλα δύο αγάλματα θα το έδινε δωρεάν. Το συμπέρασμα είναι πως τον κενόδοξο άνθρωπο οι άλλοι δεν τον εκτιμούν καθόλου.

Στο μύθο «Ζεύς, Προμηθεύς, Αθηνά, Μώμος» οι τρεις πρώτοι φτιάχνουν αντίστοιχα έναν ταύρο, έναν άνθρωπο και ένα σπίτι. Ο κριτής Μώμος, επειδή ζηλεύει τα κατηγορεί. Τότε ο Δίας αγανακτεί και τον διώχνει από τον Όλυμπο. Το δίδαγμα είναι πως τίποτα δεν είναι τέλειο, ώστε να μην επιδέχεται κριτική.

Στο μύθο «Ερμής και Γη» ο Δίας προστάζει τον Ερμή να δείξει στους ανθρώπους που έχει πλάσει, πώς να σκάβουν για να φτιάξουν μία σπηλιά. Η γη τους εμπόδιζε και όταν ο Ερμής την ανάγκασε να υπακούσει τη διαταγή του Δία αυτή είπε πως οι άνθρωποι θα πληρώσουν για την πράξη τους με στεναγμούς και δάκρυα. Το νόημα εδώ αφορά αυτούς που εύκολα δανείζονται, αλλά επιστρέφουν τα δανεικά με δυσκολία.

Στο μύθο «Ερμής» ο Δίας προστάζει τον Ερμή να σταλάξει σε όλους τους τεχνίτες το δηλητήριο της ψευτιάς. Όσο περισσεύει, το δίνει στους τσαγκάρηδες που λένε τα περισσότερα ψέματα. Ο μύθος, όπως τονίζεται, ταιριάζει σε αυτούς που λένε ψέματα.

Στο μύθο «Ζευς και Απόλλων» οι δύο θεοί διαγωνίζονται για να αποδείξουν ποιος είναι καλύτερος τοξότης. Οπότε ρίχνει ο Απόλλων το βέλος, αλλά ο Δίας έφτασε στο μέρος που αυτό είχε πάει με μία δρασκελιά. Το συμπέρασμα είναι πως ο συναγωνισμός κατώτερων με ανώτερους προκαλεί γέλιο.

Στο μύθο «Ζευς και χελώνη»   ο αρχηγός των θεών καλεί τη χελώνα στο γάμο του, αυτή όμως δεν πηγαίνει. Σε ερώτηση γιατί έγινε αυτό, εκείνη απάντησε ότι το καλύτερο σπίτι για τον καθένα είναι το δικό του. Τότε ο Δίας αγανάκτησε και την καταδίκασε να κουβαλάει το σπίτι της στην πλάτη της. Το δίδαγμα εδώ είναι πως πολλοί προτιμούν να περνούν λιτά, παρά να τους προσφέρουν οι άλλοι πολυτελή τραπέζια.

Στο μύθο «Ζευς και αλώπηξ» ο Δίας έκανε την αλεπού βασίλισσα των ζώων. Θέλοντας να δοκιμάσει αν άλλαξε και η μικροπρέπειά της, της άφησε εμπρός της ένα σκαθάρι. Αυτή όρμησε να το πιάσει και ο Δίας αγανάκτησε και την καθαίρεσε. Ο μύθος σημαίνει ότι ο χαρακτήρας των φαύλων ανθρώπων δεν αλλάζει.

Στο μύθο «Κάμηλος και Ζευς»   μία καμήλα ζητάει από το Δία να της προσθέσει κέρατα. Αυτός αγανακτεί και της κόβει λίγο και τα αυτιά. Το δίδαγμα τονίζει ότι οι πλεονέκτες χάνουν και αυτά που έχουν.

Στο μύθο «Μέλισσαι και Ζευς» οι μέλισσες ζητούν από το Δία να σκοτώνουν όποιον πάει να πάρει το μέλι τους. Αυτός τότε αγανακτεί μαζί τους και από τότε, όταν τσιμπούν κάποιον, μαζί με το κεντρί, χάνουν και τη ζωή τους.

Στο μύθο «Ξυλευόμενος και Ερμής» ένας ξυλοκόπος, αν και χάνει το τσεκούρι του στο ποτάμι, χάρις στην τιμιότητά του, του το δίνει ο Ερμής, ενώ του χαρίζει και ένα χρυσό και ένα ασημένιο. Ένας συνάδελφός του χάνει επίτηδες το δικό του, αλλά επειδή είπε ψέματα πως δικό του είναι ένα χρυσό, ο θεός δεν του έδωσε ούτε το δικό του τσεκούρι. Το νόημα είναι πως ο θεός βοηθάει τους δίκαιους και εναντιώνεται στους άδικους.

Στο μύθο «Οδοιπόρος και Ερμής» ένας ταξιδιώτης ευχήθηκε ότι το μισό από αυτά που θα βρει θα τα αφιερώσει στον Ερμή. Βρίσκει ένα ταγάρι με χουρμάδες και αμύγδαλα. Τα τρώει και «αφιερώνει» στο θεό τα τσόφλια και τα κουκούτσια. Το νόημα του μύθου είναι πως ο φιλάργυρος θέλει να εξαπατήσει ακόμη και τους θεούς.

Σε όλους τους μύθους που παρατέθηκαν ο Δίας φαίνεται να κρατάει το ρόλο του ως βασιλιάς των θεών. Κανένας σε μπορεί να τον συναγωνιστεί, γιατί ξεπερνάει τους πάντες, όπως κάνει με το βέλος του Απόλλωνα. Από αυτόν ζητάνε τα ζώα χάρες, επειδή γνωρίζουν ότι μόνο αυτός μπορεί να τις εκπληρώσει. Αυτό όμως δε γίνεται πάντα. Ιδίως όταν ζητάνε κάτι παράλογο, τότε το αίτημά τους όχι μόνο δεν ικανοποιείται, αλλά επικρατεί και μία ιδιότυπη δικαιοσύνη του θεού: παθαίνουν κάτι χειρότερο, ώστε να εκτιμήσουν αυτό που έχουν και το έχασαν εξαιτίας της πλεονεξίας ή της απερισκεψίας τους. Έτσι οι βάτραχοι αποκτούν για βασιλιά το νερόφιδο, μη ικανοποιημένοι από το ξύλο ή το χέλι, που αρχίζει να τους τρώει, ενώ η καμήλα που ήθελε να αποκτήσει τα κέρατα του ταύρου βλέπει να μικραίνουν και τα’ αυτιά της. Παράλληλα, όλοι είναι υποχρεωμένοι να μην είναι αντίθετοι με τις επιθυμίες του Δία, γιατί αλλιώς τους περιμένει τιμωρία: η χελώνα που δεν πηγαίνει στο γάμο του αρχηγού των θεών τιμωρείται να κουβαλάει μαζί της το σπίτι της, ενώ ο Μώμος, που κατηγορεί το δημιούργημά του, επιστρέφει πίσω στη γη, χάνοντας προφανώς τον Όλυμπο. Δοκιμάζει όμως και τα δημιουργήματά του, όταν μάλιστα πρόκειται να τα ανταμείψει. Έτσι, ενώ κάνει την αλεπού βασιλιά, τη δοκιμάζει με το σκαθάρι. Και όταν παρατηρεί ότι αυτή δεν έχει ξεχάσει τις παλιές της συνήθειες την επαναφέρει στην προηγούμενη κατάστασή της.

Ο Αίσωπος λοιπόν επιφυλάσσει για το Δία ένα ρόλο ανώτερο. Σε καμία περίπτωση δεν τον υποβαθμίζει και δεν τον χρησιμοποιεί με τρόπο που θα ήταν υποτιμητικός για τον αρχηγό των θεών και των ανθρώπων. Εντούτοις, όπως τονίστηκε, έχει και ο θεός τις αδυναμίες του και τα πάθη του, που τα χρησιμοποιεί όπως θέλει ο Αίσωπος. Δε συγχωρεί λοιπόν, και η δικαιοσύνη που επιφυλάσσει στα πλάσματα είναι όπως θα την ήθελε ο μυθοποιός. Αυτό βέβαια είναι απόλυτα φυσικό: ο δημιουργός έχει την ελευθερία να χρησιμοποιεί τους ήρωές του όπως αυτός θέλει. Δεν ήταν άλλωστε ο μοναδικός. Στην πραγματικότητα, με αυτό ο Αίσωπος φαίνεται να ακολουθεί μία μεγάλη παράδοση ποιητών και λογογράφων, που ερμήνευσαν τους θεούς τους με τον τρόπο που αυτοί θεώρησαν ότι είναι ο προσφορότερος.

Ο Ερμής φαίνεται να έχει περισσότερες ανθρώπινες αδυναμίες και πάθη. Είναι άλλωστε φυσικό: Αυτός πλησίαζε περισσότερο τους ανθρώπους, μιας και ήταν αγγελιοφόρος που μετέφερε τα μηνύματα των θεών, και φαίνεται να είχε αποκτήσει και αδυναμίες τους. Είναι λοιπόν ματαιόδοξος, αφού θέλει το άγαλμά του να κοστίζει περισσότερο από τα αγάλματα του Δία και της Ήρας, ενώ η δικαιοσύνη του φαίνεται να είναι ίδια με αυτή του Δία. Ανταμείβει λοιπόν την τιμιότητα του ξυλοκόπου που λέει την αλήθεια για το τσεκούρι του, ενώ τιμωρεί με την απώλεια του τσεκουριού του το ξυλοκόπο που προσπαθεί να τον ξεγελάσει, ώστε να κάνει δικό του το χρυσό εργαλείο. Παράλληλα, υπακούει πάντα στις εντολές του αρχηγού των θεών, παίρνει όμως και πρωτοβουλίες: ρίχνει περισσότερο δηλητήριο της ψευτιάς στους τσαγκάρηδες και αναγκάζει τη γη να υπακούσει στις εντολές του Δία. Τέλος, ενώ οι άνθρωποι του κάνουν τάματα, θέλουν να τον ξεγελάσουν και να μην εκπληρώσουν αυτά που του είχαν υποσχεθεί.

Ο Αίσωπος λοιπόν επιφυλάσσει στον Ερμή ένα ρόλο περισσότερο γήινο. Είναι άλλωστε αυτό πιο εύκολο: ο αγγελιοφόρος των θεών είναι πιο ευάλωτος από το Δία και βρίσκεται πιο κοντά στους ανθρώπους. Η δικαιοσύνη του όμως είναι ίδια με αυτή του πατέρα των θεών: Ανταμείβει το δίκαιο ενώ δε συγχωρεί το ψέμα και τιμωρεί τον άδικο που θέλει να οικειοποιηθεί κάτι που δεν του ανήκει.

Βεβαίως οι μύθοι για τους δύο θεούς χρησιμοποιούνται για να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς του Αισώπου: να αναδείξουν τα συμπεράσματα που θέλει να βγάλει, τα οποία αποβλέπουν να διδάξουν. Οι ιστορίες των θεών ψυχαγωγούν και ακούγονται ευχάριστα. Δε φαίνεται όμως αυτός να είναι ο λόγος της αφήγησης. Ο Αίσωπος ενδιαφέρεται για το τελικό αποτέλεσμα, που θέλει να είναι αυτό που θα μείνει ως «εμπειρία» στους ανθρώπους που θα μελετήσουν το έργο του.

Παύλου Νικόλαος

 

Βιβλιογραφία
  • Αίσωπος μύθοι (1993), μετάφραση Αγνή Λάππα, Αθήνα
  • Mueller K. O. (1858): A History of the Literature of Ancient Greece, London, Parker
  • Townsend George Fyler (1882): Three hundred and fifty Aesop’s fables, Literally translated from the Greek, Chicago

 

 

 

Η αξία των μορφωτικών επισκέψεων

     Ο Βαλέριο Μάσιμο Μανφρέντι είναι σίγουρα από τους πλέον ενδιαφέροντες σύγχρονους συγγραφείς. Καθηγητής αρχαιολογίας, εκτός των άλλων, έχει το άφθαστο ταλέντο να φέρνει το παρελθόν τόσο κοντά στο σήμερα, ώστε ο αναγνώστης των μυθιστορημάτων του να νομίζει ότι καταστάσεις που έχουν συμβεί στον αρχαίο κόσμο αγγίζουν την πραγματικότητα του σύγχρονου ανθρώπου και την επηρεάζουν. Και βέβαια οι πωλήσεις των βιβλίων του φανερώνουν την προσοχή του αναγνωστικού κοινού για τις καταστάσεις που περιγράφει.
     Το συμπέρασμα που βγαίνει από την παραπάνω αναφορά στο σπουδαίο συγγραφέα είναι πως το παρελθόν ενδιαφέρει. Άλλωστε η μνεία σε αυτό πολλές φορές χρησιμεύει ως μέσον ερμηνείας της σύγχρονης πραγματικότητας, αλλά και για την εξαγωγή συμπερασμάτων, που μπορεί να θεωρηθούν ακόμη και οδηγίες για την αντιμετώπιση διαχρονικών καταστάσεων.
     Οι χώροι όπου κατεξοχήν εκτίθεται το παρελθόν είναι τα μουσεία. Σε αυτά μπορεί να βρει κανείς –όσο κι αν ακούγεται υπερβολικό- τα πάντα: από ταπεινά αντικείμενα καθημερινής χρήσης και σύμβολα κύρους -που μπορεί να είναι περίτεχνα χρυσά στεφάνια και θώρακες με πολύπλοκες διακοσμήσεις- μέχρι υλικά καλλωπισμού που δείχνουν ματαιοδοξία και φιλαρέσκεια, καθώς και μικροί θησαυροί νομισμάτων που μάταια περίμεναν για αιώνες τον ιδιοκτήτη τους για να τα αξιοποιήσει.
     Γίνεται λοιπόν εύκολα αντιληπτό ότι μία επίσκεψη σε μουσείο είναι πολλαπλά χρήσιμη. Αυτοί μάλιστα που θα ωφεληθούν περισσότερο είναι οι μαθητές. Θα έχουν την ευκαιρία να περιεργασθούν ιδίοις όμμασιν όλα αυτά που τους γίνονται γνωστά μέσω των εγχειριδίων, και θα κατανοήσουν ότι οι πρωταγωνιστές της ιστορίας δεν έζησαν σε έναν κόσμο που κινούνταν στη σφαίρα του φαντασιακού, αλλά σε μία κοινωνία που είχε ανάγκες και ενδιαφέροντα όπως και η σημερινή.
     Βέβαια είναι σημαντικό να τονιστεί ότι μία μορφωτική επίσκεψη απαιτεί και την κατάλληλη προετοιμασία. Εδώ βεβαίως σημαντικός είναι ο ρόλος των παιδαγωγών, των δασκάλων δηλαδή των παιδιών, που θα τα συνοδέψουν. Θα πρέπει να τα προετοιμάσουν κατάλληλα, να φροντίσουν να γνωρίζουν πως θα κινηθούν στους χώρους του μουσείου, να έχουν τις στοιχειώδεις γνώσεις για να αντιληφθούν τη δομή που έχει η έκθεση. Ταυτόχρονα θα επωμιστούν και το ρόλο να ερμηνεύσουν τα εκθέματα, ώστε να γνωρίσουν οι μαθητές τη σημασία τους και τον πολιτιστικό τους ρόλο. Κάτω λοιπόν από αυτό το πρίσμα γίνεται αντιληπτός ο παιδαγωγικός/επιστημονικός ρόλος των συνοδών.
     Εννοείται ότι μία μορφωτική επίσκεψη μπορεί να γίνει και σε άλλους χώρους. Για παράδειγμα θα παρουσίαζε μεγάλο ενδιαφέρον η επίσκεψη στους αρχαιολογικούς χώρους στους οποίους βρέθηκαν τα αντικείμενα του μουσείου. Είναι γνωστό άλλωστε ότι οι τόποι που συνδέονται με μεγάλα ιστορικά γεγονότα έχουν μία ειδική φόρτιση που δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο. Τέλος, σήμερα με την ανάπτυξη της βιομηχανικής αρχαιολογίας (που έχει ως πεδίο έρευνάς της τους βιομηχανικούς χώρους του 19ου και του 20ου αι.), της ενάλιας αρχαιολογίας (που εξετάζει τα υπολείμματα των ναυαγίων του αρχαίου κόσμου) κοκ. θα ήταν πολύ σημαντική και ωφέλιμη η επίσκεψη σε χώρους που φυλάσσονται τα σχετικά ευρήματα.
     Οι μορφωτικές επισκέψεις λοιπόν αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της προσπάθειας για καλύτερη μόρφωση της νέας γενιάς. Είναι το μέρος που συμπληρώνει τις θεωρητικές γνώσεις, και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την κατανόηση εποχών και νοοτροπιών. Είναι δηλαδή απαραίτητες και πολλαπλά ωφέλιμες, αρκεί να γίνεται η σωστή αξιοποίησή τους.
Παύλου Νικόλαος

 

Mind Mosaic

Μια ομάδα παιδιών της δευτέρας γυμνασίου περιγράφουν, αναλύουν και αξιολογούν τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα Mind Mosaic. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε το σχολικό έτος 2009 -2010, μετά από προτροπή των εκπαιδευτικών Κακκάβα Σ. και Χατζηπανταζή Μ., καθηγήτριες Εικαστικών και Οικιακής Οικονομίας αντίστοιχα.

«Τα δικαιώματα των ανθρώπων είναι ένα θέμα πολύ σημαντικό, που μας αφορά όλους και μας απασχολεί όλο και περισσότερο στις μέρες μας. Γι” αυτό και όταν μας προτάθηκε να συμμετέχουμε στο πρόγραμμα Mind Mosaic, δεχθήκαμε όλοι με μεγάλο ενθουσιασμό. Το πρόγραμμα αφορούσε σε ευαίσθητα θέματα όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία, την ισότητα.

Σαν ομάδα έπρεπε να δημιουργήσουμε μικρά κείμενα ή ζωγραφιές σχετικά με την ισότητα – ένα θέμα που επιλέχθηκε μετά από ψηφοφορία από την πλειοψηφία των μαθητών/τριών.

    Το κάθε παιδί επέλεξε μια καρτέλα με κάποια υποκατηγορία της ισότητας όπως για παράδειγμα οι φυλετικές διαφορές, η διαφορετικότητα ανάμεσα στους λαούς και τα έθνη κ.α. Πάνω στις καρτέλες ο κάθε μαθητής/τρια εξέφρασε τη γνώμη του για το συγκεκριμένο θέμα, είτε με ένα σύντομο κείμενο, είτε με μια συμβολική ζωγραφιά. Όλες οι καρτέλες τοποθετήθηκαν στο χάρτη Mind Mosaic – το χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – για να σταλεί στους διοργανωτές του διαγωνισμού.

Παράλληλα, και με αφορμή το πρόγραμμα, η ομάδα μας επισκέφθηκε τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας και θαύμασε την υπέροχη έκθεση του γιατρού Ι. Κατσίγρα, όπως και την έκθεση φωτογραφίας του μεγάλου φωτογράφου της πόλης, Τάκη Τλούπα. Μέσω αυτής της επίσκεψης μπορέσαμε να θαυμάσουμε μερικούς από τους ωραιότερους πίνακες της συλλογής και να γνωρίσουμε από κοντά την τέχνη της φωτογραφίας με ξεναγό την Βάνια Τλούπα, κόρη του γνωστού καλλιτέχνη -φωτογράφου.

Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα έπρεπε απλά να περιμένουμε την έγκριση της εργασίας μας που με τόσο ενθουσιασμό προσπαθήσαμε να είναι όσο το δυνατόν αρτιότερη. Δυστυχώς δεν προκριθήκαμε. Το γεγονός αυτό όμως πέρα από την αρχική αναπόφευκτη απογοήτευση δεν μας άφησε καμία πικρία. Είχαμε δει και είχαμε μάθει τόσα πολλά, είχαμε γελάσει, είχαμε συνεργαστεί, είχαμε δημιουργήσει…! Ήταν τελικά μια πολύ όμορφη εμπειρία!

Κατερίνα Δάσιου, Ματίνα Γκουκγουλιά,
Κατερίνα Ζέππου, Μαρία Εξάρχου,
Σταυριάννα Δεδικούση.

 

Θέλουμε να ευχαριστήσουμε την κα Κακάβα Σ. και την κα Χατζηπανταζή Μ. για την υποστήριξη και τη βοήθειά τους.

 

Θεολογία, Πολυπολιτισμικότητα και εκπαίδευση: ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ Ή ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ;

 

      Πολυπολιτισμικότητα είναι η κατάσταση συνύπαρξης και διατήρησης διαφορετικών πολιτισμών στον ίδιο χώρο. Τα αίτιά της είναι οικονομικά (άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να μεταναστεύσουν σε άλλους τόπους, ελπίζοντας να γνωρίσουν ευημερία), κοινωνικά (ανισότητες κάθε είδους, που οδηγούν κατοίκους του τρίτου, κυρίως, κόσμου σε ευρωπαϊκά κράτη με δημοκρατική παράδοση και πρακτικές), πολιτικά (διαφυγή από τυραννικά και ανελεύθερα καθεστώτα που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα σε χώρες της Ευρώπης).

Η ανοχή, η έλλειψη φοβικότητας  και η κατανόηση του Άλλου θα πρέπει να αποτελούν συστατικά της, ενώ δε λείπουν οι αντιδράσεις και οι ανησυχίες για τυχόν προβλήματα που αυτή μπορεί να δημιουργήσει σε έναν εθνικό ιστό. Βέβαια για το τελευταίο θα μπορούσε κάποιος να χρησιμοποιήσει τα επιχειρήματα του καθηγητή της Φιλοσοφίας του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου. Όπως τονίζει « Ένα μέρος της ταυτότητάς μας δεν είναι διαπραγματεύσιμο. Κάποιες από τις ιδιότητές μας ως μελών μιας εθνικής κοινότητας είναι ιστορικά προκαθορισμένες και αυτό μας δεσμεύει στο βαθμό που είμαστε κομμάτι της κοινότητας αυτής. Το φαινόμενο αυτό μπορούμε να το ονομάσουμε «κατηγορική εμπέδωση της ταυτότητας». Δεν είναι όμως τυραννικό να μην μπορούμε να ελέγξουμε κάποια στοιχεία της ταυτότητάς μας; Όχι απαραίτητα, αν διαθέτουμε συλλογικά την ψυχική δύναμη και την πνευματική ενάργεια να αναστοχαζόμαστε πάνω στην ταυτότητά μας με ειλικρίνεια και ελευθερία. Η ειλικρινής ανάλυση και ανασύνθεση των ιστορικών προκαθορισμών της εθνικής μας ταυτότητας είναι ένα επαρκές αντιστάθμισμα της κατηγορικής της εμπέδωσης. Αντίθετα ασφαλίζοντας την εθνοπολιτισμική μας ταυτότητα έναντι κάθε δυνατότητας μετάλλαξης, “προστατεύοντας” την από τον κίνδυνο πολιτισμικής μόλυνσης δεν σφραγίζουμε απλώς κάποια παράθυρα που βλέπουν στο μέλλον, αλλά αφαιρούμε την νομιμοποιητική βάση της ίδιας μας της ταυτότητας. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, όταν ρίχνουμε ένα πέπλο λήθης στον “άλλο”, όχι απλώς δεν προστατεύουμε, αλλά παγιδεύουμε τον εθνοπολιτισμικό “εαυτό”  μας» [1] 

Δεν αμφιβάλλει κανένας πως η πολυπολιτισμικότητα δίνει ερεθίσματα και στη θεολογία. Βέβαια ο σεβασμός του συνανθρώπου και των αναγκών του πρέπει να αποτελεί βασική φροντίδα  της τελευταίας. Πάντως είναι καλό να υπάρχουν ασφαλείς βάσεις για την άρθρωση λόγου από μέρους της. Γι’ αυτό στη συνέχεια θα αναλυθούν  περιστατικά από το βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων που αναφέρονται στη συνάντηση του Πέτρου με το Ρωμαίο εκατόνταρχο Κορνήλιο[2]. Σε αυτήν περιλαμβάνονται αρκετά στοιχεία που μπορούν να δώσουν έναν οδοδείκτη για τη στάση που πρέπει να τηρείται σε ανθρώπους που έχουν ως αφετηρία τους διαφορετικές, από τις δικές μας, πολιτισμικές παραδόσεις.

Σύμφωνα λοιπόν με την αφήγηση του βιβλίου των Πράξεων ο εκατόνταρχος Κορνήλιος ζούσε στην Καισάρεια και είχε προσχωρήσει στον ιουδαϊσμό. Είδε πως πρέπει να καλέσει τον Πέτρο που βρίσκονταν στην Ιόππη.

Στο μεταξύ,  ο Πέτρος,  ενώ προσεύχονταν, είδε σε όραμα διάφορα ζώα, ενώ μία φωνή τον καλούσε να σφάξει και να φάει. Αρνείται θεωρώντας πως αυτά είναι ακάθαρτα. Η φωνή τότε του λέει «Αυτά που ο Θεός καθάρισε, εσύ μην τα θεωρείς ακάθαρτα».

Φεύγει στη συνέχεια με τους ανθρώπους του Κορνήλιου για την Καισάρεια. Εκεί μιλώντας, υπογραμμίζει πως για το Θεό κανένας άνθρωπος δεν είναι μολυσμένος ή ακάθαρτος. Δεν κάνει διακρίσεις, αρκεί να τον σέβονται οι άνθρωποι και να ζουν σύμφωνα με το θέλημά του. Το Άγιο Πνεύμα κατεβαίνει τότε σε όσους άκουγαν το κήρυγμα του Απόστολου. Οι Ιουδαίοι μένουν κατάπληκτοι βλέποντας να δίνεται και στους εθνικούς πλούσια η Αγιοπνευματική δωρεά. Βαπτίζονται λοιπόν όλοι στο όνομα του Κυρίου.

Στη συνάντηση Πέτρου-Κορνήλιου συναντώνται λοιπόν δύο κόσμοι με τελείως διαφορετική νοοτροπία και αντίληψη για την πραγματικότητα. Αιχμή του δόρατος της διαφορετικότητας είναι η διάκριση καθαρών και ακάθαρτων τροφών. Στο βιβλίο του Λευιτικού[3] αναγράφονται με λεπτομέρεια ποιες πρέπει να αποφεύγει ο ευσεβής Ισραηλίτης. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η καμήλα, ο λαγός και ο χοίρος. Αντίθετα για τους ανθρώπους του ελληνορωμαϊκού κόσμου οι εκλεπτυσμένες λιχουδιές που προέρχονταν από όλα τα είδη του ζωικού και του φυτικού βασιλείου ήταν καθημερινά εδέσματα του τραπεζιού τους. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που περιγράφει ο Πετρώνιος στο «Σατυρικόν», το μέρος ενός δείπνου: «…Ωστόσο, μας είχανε για πρώτο πιάτο ένα γουρούνι με αιματηρά λουκάνικα και άλλα λουκάνικα ύστερα και γούσες πολύ νόστιμα μαγειρεμένες και δεν έλειψαν βεβαίως και τα σέσκουλα και το χωριάτικο ψωμί…Το επόμενο πιάτο ήταν μια κρύα πίτα, περιχυμένη με μέλι και σπανιόλικο κρασί… Ύστερα είχανε στραγάλια και λούπινα και καρύδια και ένα μήλο… Τέλος μας είχανε και μαλακό τυρί, περιχυμένο με φετινό κρασί, και μια καραβίδα του καθενός και πατσές και συκωτάκια και ρέβες και μουστάρδα. Φέρανε και κυμινόσπορους τουρσί, και βρεθήκανε άνθρωποι τόσο κακομαθημένοι που πήρανε μέχρι τρεις χούφτες»[4].

Οι αντιδράσεις των χριστιανών που προέρχονταν από τους Ιουδαίους –για τις οποίες έγινε λόγος- όταν βλέπουν να δέχονται και οι εθνικοί το Άγιο Πνεύμα, αποτυπώνουν παγιωμένες νοοτροπίες διαφορετικότητας. Θεωρώντας πως δικαιωματικά μόνο αυτοί μπορούν να δεχτούν τις δωρεές του Πνεύματος αρνούνται το αξίωση και των υπόλοιπων να θεωρούνται παιδιά του Θεού. Χρειάζεται λοιπόν ο λόγος του Πέτρου, που προτρέπει να οδηγηθούν στη Βάπτιση όλοι ανεξάρτητα από την εθνική καταγωγή.

Πάντως οι λόγοι που απευθύνει ο Πέτρος στον Κορνήλιο αναδεικνύουν και τη χριστιανική στάση απέναντι στη διαφορετικότητα. Η πρότασή του «Αλήθεια, τώρα καταλαβαίνω ότι ο Θεός δεν κάνει διακρίσεις, αλλά δέχεται τον καθένα, σ’ όποιον λαό κι αν ανήκει, αρκεί να τον σέβεται και να ζει σύμφωνα με το θέλημά Του» [5] υποδεικνύει πως για το Θεό όλοι οι άνθρωποι είναι παιδιά του και έχουν ως υποχρέωση να ζουν σύμφωνα με το νόμο του. Αυτό άλλωστε αποδέχονται και στη συνέχεια τα μέλη της χριστιανικής κοινότητας των Ιεροσολύμων, όταν ακούνε την αφήγηση του Πέτρου για τη μεταστροφή του Κορνήλιου. Δοξάζουν το Θεό και λένε: «Άρα, λοιπόν, και στους εθνικούς έδωσε ο Θεός τη δυνατότητα να μετανοήσουν και να κερδίσουν την αληθινή ζωή».

Αυτή η συγκατάβαση προς τον Άλλο αποτελούσε, εκτός των άλλων, και αδήριτη ανάγκη για τα μέλη του ελληνορωμαϊκού κόσμου, γιατί κατανοούσαν πως διαφορετικά θα ήταν αδύνατο να επιβιώσουν μέσα στον κοσμοπολιτισμό του 1ου αι. μ.Χ. Βεβαίως για τους χριστιανούς σήμαινε και υπακοή στο θέλημα του Θεού. Άλλωστε η αφήγηση των Πράξεων δεν αφήνει περιθώρια, όπως συμβαίνει ίσως με άλλα καινοδιαθηκικά κείμενα, να διαφανούν διαφωνίες γύρω από αυτό το ζήτημα. Ο Θεός λοιπόν όλους τους θεωρεί παιδιά του και θέλει τη σωτηρία τους.

***

Σήμερα η πολυπολιτισμικότητα οδηγεί σε έναν αναστοχασμό που αφορά εκπαιδευτικές πολιτικές της  Ευρώπης και ειδικότερα της Ελλάδας [6]Η συνεχής μετακίνηση και εγκατάσταση ανθρώπων στη χώρα μας αναδεικνύει καινούριες προκλήσεις που συνδέονται με το σεβασμό αξιών και ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η διδασκαλία τους πρέπει να αποτελεί βασικό συστατικό κάθε σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος.

Η πολυπολιτισμικότητα λοιπόν, με βάση την υπάρχουσα κατάσταση, φαίνεται πως θα αποτελέσει κεντρικό άξονα για τη χάραξη εκπαιδευτικών πολιτικών. Αυτή η διαπίστωση αφορά και το μάθημα των Θρησκευτικών. Το κυρίαρχο θέμα που πρέπει να απασχολήσει στο άμεσο μέλλον όλους τους ενδιαφερόμενους γι’ αυτό,  είναι η θέση που θα έχουν τα Θρησκευτικά  σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα αφορά όλα τα παιδιά και θα παρέχει ισότιμες ευκαιρίες μάθησης ανεξάρτητα από τη  φυλετική, εθνική, κοινωνική και πολιτισμική ομάδα προέλευσης[7]Αποτελεί συνεπώς πρόκληση η εξεύρεση στοιχείων που θα είναι ενταγμένα σε αυτό και θα βοηθούν τους μαθητές να αποκτήσουν μία θρησκευτικά παιδεία που θα είναι ικανή να βοηθήσει στην ερμηνεία της σύγχρονης πραγματικότητας .

Μάλιστα, θα πρέπει αυτά τα στοιχεία να αποτελούν βασικό συστατικό των Θρησκευτικών και για θεολογικούς λόγους. Ο Ιησούς αγκάλιασε τους «εσκυλμένους και ερριμένους»[8]  της Ιουδαϊκής κοινωνίας της εποχής του, ενώ είναι γνωστός ο Επιτάφιος ύμνος της Εκκλησίας που παρουσιάζει τον Κύριο ως ξένο[9]Το μάθημα χρειάζεται λοιπόν μία επικαιροποίηση η οποία θα στηρίζεται στο αυθεντικό δεδομένο της αγάπης για τον πλησίον.`

Εδώ πρέπει να τονιστεί πως βασικά στοιχεία που περιέχει και σήμερα το μάθημα των Θρησκευτικών μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά μία προσπάθεια για ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων που προέρχονται από διαφορετικές πολιτισμικές αφετηρίες και νοοτροπίες. Άλλωστε περιλαμβάνει, όπως είναι γνωστό, διδακτικές ενότητες που αναφέρονται στις αξίες της βοήθειας για το συνάνθρωπο, της συναδέλφωσης και στο σεβασμό της διαφορετικότητας[10].

Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα από το Αναλυτικό Πρόγραμμα της Β΄ Γυμνασίου. Σε αυτό, εκτός των άλλων, μπορεί να αντληθεί σχετικό υλικό από την παραβολή του σπλαχνικού Σαμαρείτη[11] και την παραβολή της Τελικής Κρίσης[12]Ακόμη και τα στοιχεία που δίνονται για την ευσπλαχνία που έδειχνε ο Ιησούς στις γυναίκες και τα παιδιά[13] μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μία προσπάθεια κατανόησης της πολυπολιτισμικότητας.

Έτσι, στην Παραβολή της Τελικής Κρίσης –για να γίνει μία συγκεκριμένη αναφορά σε μία «δύσκολη» ενότητα- ο στόχος του ευαγγελιστή δεν είναι να παρουσιάσει στοιχεία για τον τρόπο που θα γίνει η Τελική Κρίση, αν και συνδέεται για πολλούς με μία περιγραφή της. Είναι καταρχήν απαραίτητο για την ερμηνεία της να τοποθετηθεί μέσα στη γενικότερη συνάφεια του κειμένου του Ματθαίου που περιλαμβάνει αποκαλυπτικές αναφορές στο τέλος του κόσμου[14]  (άλλωστε οι συμβολικές εικόνες που χρησιμοποιούνται σε αυτή προέρχονται από το μεσογειακό περιβάλλον του 1ου αι. μ.Χ. και αποσκοπούσαν στην κατανόηση της παραβολής από τον περίγυρο στο οποίο απευθύνονταν[15]). Στόχος της είναι να αναδείξει ποιοι είναι οι «φίλοι» του Θεού[16]Το κριτήριο ένταξης σε αυτούς είναι η αγάπη για το συνάνθρωπο που εκδηλώνεται εδώ με συγκεκριμένες πράξεις. Αυτές είναι η βοήθεια σε ανθρώπους που υποφέρουν από πείνα, δίψα, είναι ξένοι, γυμνοί, άρρωστοι και φυλακισμένοι.

Οι παραπάνω καταστάσεις αναβιώνουν στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες και αποτελούν παθολογίες του σύγχρονου κόσμου. Βέβαια είναι γνωστό πως οι ατομικές πρωτοβουλίες δε λύνουν το πρόβλημα. Αντίθετα κάποιες φορές το επιδεινώνουν αφού καθησυχάζουν συνειδήσεις, οπότε δε λαμβάνονται δραστικά μέτρα για την αντιμετώπισή τους.

Τα παραπάνω είναι απαραίτητο να αναφερθούν κατά τη διδασκαλία της σχετικής ενότητας. Το ζήτημα δηλαδή είναι να μη δοθεί μία ηθικιστική διάσταση που θα αναδεικνύει την «καλή πράξη» της βοήθειας στο συνάνθρωπο ως μέσον ανταπόδοσης από το Θεό. Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι η αποδοχή της διαφορετικότητας και η κατανόηση των αναγκών που έχουν συνάνθρωποι που βρίσκονται στη δεινή θέση να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και τον τρόπο ζωής τους, ως μία θετική παράμετρος της πολυπολιτισμικότητας.

Το τελικό συμπέρασμα –που θα μείνει και στη μνήμη των μαθητών- είναι πως η πολυπολιτισμικότητα –πέρα από πολιτιστικό μέγεθος- αναδεικνύει και την ανάγκη για πλησίασμα του Άλλου. Ταυτόχρονα θα κατανοήσουν πως,  μέσα από τις διδακτικές ενότητες των Θρησκευτικών, μπορούν να αποκτήσουν γνώσεις που θα τους φανούν χρήσιμες για την ερμηνεία της σύγχρονης πραγματικότητας.

***

Τελειώνοντας θα πρέπει να τονιστεί πως η θεολογική σκέψη δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από την πολυπολιτισμικότητα. Αντίθετα αποτελεί μία πρόκληση για να εφαρμοστούν βασικές χριστιανικές αρχές. Ταυτόχρονα, όπως αποδείχτηκε, υπάρχουν οι προϋποθέσεις ώστε το μάθημα των Θρησκευτικών να έχει έναν σημαντικό ρόλο στο σύγχρονο σχολείο , αφού αποτελεί και ένα εργαλείο ερμηνείας της πολυπολιτισμικότητας. Βεβαίως απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να ανοιχτεί στην κοινωνία και να πείσει όλους για την αξία του και την προσφορά του στη σημερινή νεολαία.

 


[1] Το απόσπασμα είναι μέρος του προλογικού σημειώματος Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου στο έργο: Τσαρλς Ταίηλορ, Πολυπολιτισμικότητα, μετ. Φιλήμων Παιονίδης, Αθήνα 19973, σ. 15-16.

[2] Πρ. 10,1-43

[3]Λευιτ. 11

[4] Πετρώνιος Σατυρικόν, μετ. Άρης Αλεξάνδρου, Αθήνα 2009, σ. 105-106

[5] Πρ. 10,34-35

[6] Βλ. το άρθρο του Φίλιππου Σαββίδη στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ (26-9-2007) με τίτλο «Ανάγκη για πολυπολιτισμική εκπαίδευση», όπου, μεταξύ άλλων τονίζει πως «Οι σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία δημιουργούν νέα κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα που δεν μπορούν να αγνοούνται. Αυτά τα νέα χαρακτηριστικά επηρεάζουν τη μορφή της εκπαιδευτικής πολιτικής ενός μοντέρνου ευρωπαϊκού κράτους. Η σημερινή Ελλάδα όπως και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες είναι κράτη πολυπολιτισμικά. Αυτή η πολυπολιτισμικότητα εδραιώνεται καθημερινά με την εισροή νέων μεταναστών, προσωρινών επισκεπτών και τη συνεχή μετακίνηση ανθρώπινου δυναμικού που επιβάλλει η σημερινή παγκοσμιοποιημένη κοινωνία μας».

[7] Βλ. και Banks, C. A. M. & Banks, J. A., Equity pedagogy: An essential component of multicultural education, Theory Into Practice, 34(3) /1995. 152-158

[8] Μτθ. 9,36

[9] «Τον ήλιον κρύψαντα τας ιδίας ακτίνας
και το καταπέτασμα του ναού διαρραγέν
τω του Σωτήρος θανάτω, ο Ιωσήφ θεασάμενος
προσήλθε των Πιλάτω και καθικετεύει λέγων:
«Δος μοι τούτον τον ξένον,
Τον εκ βρέφους ως ξένον ξενωθέντα εν κόσμω.
Δος μοι τούτον τον ξένον,
ον ομόφυλοι, μισούντες θανατούσιν ως ξένον.
Δος μοι τούτον τον ξένον,
ον ξενίζομαι βλέπειν του θανάτου τον ξένον.
Δος μοι τούτον τον ξένον,
όστις οίδε ξενίζειν τους πτωχούς και τους ξένους….»

[10] Βλ. σχετικά παραδείγματα πολυπολιτισμικότητας από τη βιβλική και πατερική γραμματεία στο Γκίτση Αναστασία, «Πολυπολιτισμικότητα και θεολογικές προσεγγίσεις», Καθ’Οδόν, 16/2000, σ. 99-110.

[11] Βλ. Τσανανάς Γεώργιος-Μπάρλος Απόστολος, Θρησκευτικά Β΄ Γυμνασίου. Καινή Διαθήκη. Ο Ιησούς Χριστός και το έργο του, Αθήνα 2008Γ, σ. 67-69

[12] Όπ. παρ. σ. 70-72

[13] Όπ. παρ. σ. 73-76

[14] Βλ. Hultgren Arland J., The Parables of Jesus: A Commentary, Grand Rapids, MI, 2000, σ. 310

[15] Βλ. Court, John M. «Right and Left: The Implications for Matthew 25.31-46.» NTS 31 (1985): 223-33

[16] Bλ. και Ιωαν. 15,14

 

 

Η διδασκαλία των ξένων γλωσσών στη δημόσια εκπαίδευση

 

 Εκπαιδευτικές ανησυχίες…

Με αφορμή τις πρόσφατες εξελίξεις στη Δημόσια Ξενόγλωσση Εκπαίδευση, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό κυρίως από την ηγεσία του ΥΠΕΠΘ η σημασία των ξένων γλωσσών, ως βασική δεξιότητα σε μια προοπτική δια βίου μάθησης. Αν και τα τελευταία χρόνια οι μαθητές διδάσκονται δύο ξένες γλώσσες από την αρχή της εκπαίδευσής τους, πολλοί είναι οι τομείς στους οποίους θα πρέπει ακόμη να γίνουν πολλά. Για παράδειγμα η διδασκαλία των ήδη προσφερόμενων και διδασκόμενων ξένων γλωσσών δεν καλύπτει όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες και εκεί που το κάνει, δεν ευνοεί την εκμάθηση των γλωσσών. Αποτέλεσμα; Η δημόσια ξενόγλωσση εκπαίδευση να είναι ανεπαρκής και οι μαθητές να μην μπορούν να αξιοποιήσουν δημιουργικά την εξοικείωσή τους με το νέο γλωσσικό και πολιτισμικό κώδικα, αλλά κυρίως να μην μπορούν στο τέλος της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης τους, να αποκτήσουν ένα ικανοποιητικό και πιστοποιήσιμο επίπεδο γλωσσομάθειας. Το γεγονός αυτό όχι μόνο δε συμβάλει στην αναβάθμιση της ποιότητας της παρεχόμενης ξενόγλωσσης εκπαίδευσης στο δημόσιο σχολείο, θα λέγαμε αντίθετα ότι οξύνει τις εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανισότητες που παρατηρούνται και σαφώς δικαιολογεί την ύπαρξη χιλιάδων κέντρων ξένων γλωσσών στη χώρα μας.

     Οι στρατηγικοί τομείς παρέμβασης για άμεση βελτίωση της κατάστασης είναι η αλλαγή στον τρόπο διδασκαλίας των ξένων γλωσσών καθώς και η δημιουργία ενός περιβάλλοντος πιο φιλικού προς τις γλώσσες.
     Η βασική αρχή που υιοθετείται μέχρι σήμερα για τη διδασκαλία της ξένης γλώσσας στο δημόσιο σχολείο είναι ο «δασκαλοκεντρισμός», άποψη εντελώς αντίθετη με το «μαθητοκεντρισμό». Πράγματι κέντρο του ενδιαφέροντος θα πρέπει να είναι ο μαθητής (αφού γι’ αυτόν υπάρχει η εκπαίδευση)  και η ικανοποίηση των ενδιαφερόντων του.
     Για να επιτευχτεί αυτό, απαιτείται η ενεργός συμμετοχή του μαθητή σε όλες τις εκπαιδευτικές διαδικασίες και δυστυχώς αυτό, τουλάχιστον στο χώρο της δημόσιας ξενόγλωσσης εκπαίδευσης δε γίνεται.  Άλλωστε δε θα πρέπει να ξεχνάμε πως στόχος της εκπαίδευσης, είναι η προετοιμασία του ατόμου για την ομαλή ένταξή του στο κοινωνικό σύνολο και τη δημιουργική και παραγωγική του πορεία σ’ αυτό.
     Η τελευταία μείωση των διδακτικών ωρών στη δεύτερη ξένη γλώσσα (από 3 σε 2 την εβδομάδα) πριν από μερικά χρόνια, είναι άλλη μια κατάφορη απόδειξη των αποσπασματικών παρεμβάσεων και της εκπαιδευτικής πολιτικής χωρίς σαφείς στόχους που υιοθετήθηκε τουλάχιστον μέχρι σήμερα.  Ο μεγάλος αριθμός μαθητών ανά τμήμα και η ταυτόχρονη μείωση των ωρών διδασκαλίας περιορίζουν ακόμη περισσότερο το διαθέσιμο χρόνο που έχει ο μαθητής για να εκφραστεί και να μιλήσει στην ξένη γλώσσα.
     Ο μαθητής δε θα πρέπει να αντιμετωπίζεται μόνο σαν δέκτης (να ακούει και να διαβάζει) αλλά κυρίως σαν πομπός (να μιλάει και να γράφει) γιατί είναι αυτονόητο πως ό,τι μπορεί να κάνει σαν πομπός μπορεί να το κάνει και σανδέκτης, ενώ το αντίθετο δεν ισχύει. Μάλλον μας διαφεύγει ότι η γλώσσα είναι κυρίως προφορική, η γραφή είναι ανθρώπινη επινόηση.
     Σε μια Ενωμένη Ευρώπη, όπου η διακίνηση ανθρώπων και εμπορευμάτων είναι ελεύθερη, η γνώση ξένων γλωσσών και υπολογιστών αποτελούν τα«όπλα» για την αντιμετώπιση του διεθνούς ανταγωνισμού και δυστυχώς όσοι θα βρίσκονται εκτός ανταγωνισμού θα είναι οι αγράμματοι του μέλλοντος.
Ευχαριστώ για την προσοχή
Γιώργος Αρμένης
Dott. InRedagogia
καθηγητής Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ.
master στη Γλωσσοδιδακτική

Οι «διαφυλικές σχέσεις» στο σύγχρονο σχολείο

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και η επιμόρφωση γύρω από την αναπαραγωγική υγεία είναι στοιχεία που έχουν καταστεί απαραίτητα στη μόρφωση των ατόμων. Όμως, για θρησκευτικούς, πολιτικοοικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς λόγους, η σεξουαλική ενημέρωση είχε μέχρι τώρα καλυφθεί από ένα πέπλο μυστηρίου και μύθου.

Παρόλο που διεθνείς έρευνες αναφέρουν πως οι έφηβοι που έχουν λάβει συστηματική σεξουαλική αγωγή στα πλαίσια της σχολικής δράσης είναι πιο πιθανό να καθυστερήσουν την έναρξη των σεξουαλικών τους σχέσεων αλλά κι όταν δραστηριοποιηθούν σεξουαλικά να παίρνουν τις κατάλληλες προφυλάξεις, η «σεξουαλική αγωγή» είναι μία από τις θεματικές ενότητες που καλύπτεται μόνο από προγράμματα Αγωγής Υγείας στην εκπαίδευση. Έτσι ένας μικρός αριθμός μαθητών/τριών έχει τη «τύχη» να ενημερωθεί πάνω σ” αυτά τα καίριας σημασίας θέματα.

Βέβαια το να αποτελέσει η σεξουαλική αγωγή άλλο ένα μάθημα ενταγμένο στο ωρολόγιο πρόγραμμα εγκυμονεί πολλούς κινδύνους. Βασική προϋπόθεση για την επίτευξη των στόχων είναι η πολύ καλή επικοινωνία μαθητών -δασκάλου (επιμορφωμένου σωστά δασκάλου!) και η δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης και ασφάλειας στην τάξη ώστε ο κάθε μαθητής να νιώθει άνετα να εκφραστεί χωρίς το φόβο της ειρωνείας ή της απόρριψης!

Σενάριο μαθήματος Ιστορίας «Οι εξελίξεις στην οικονομία και στην κοινωνία»

(σ. 48-49 του διδ. εγχειριδίου)
ΤΑΞΗ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
      Ο σκοπός της διδακτικής ενότητας είναι να γνωρίσουν οι μαθητές την κοινωνική και οικονομική κατάσταση των κατοίκων της βυζαντινής αυτοκρατορίας, κυρίως κατά τη Μέση Βυζαντινή Περίοδο (επειδή όμως οι συνθήκες δε διαφέρουν αισθητά, για την καλύτερη παρουσίαση θα χρησιμοποιηθούν και κείμενα παλαιότερων εποχών).
      Όσον αφορά την παρουσίαση του μαθήματος επιλέχτηκε η επεξεργασία του από ομάδες. Πιο συγκεκριμένα οι μαθητές θα χωριστούν σε τρεις ομάδες. Στη κάθε μία θα δοθούν διαφορετικά κείμενα/πηγές που θα αναφέρονται στις κοινωνικές διαφοροποιήσεις, στην οικονομία των πόλεων και στο βυζαντινό εμπόριο.
      Για την πρώτη ομάδα επιλέχτηκαν αποσπάσματα από το Βίο του Αγίου Φιλάρετου του Ελεήμονα. Σε αυτά αντικατοπτρίζεται ανάγλυφα η κοινωνική ανισότητα και οι διαφοροποιήσεις στον γενικότερο τρόπο ζωής των ανθρώπων που ανήκαν σε διαφορετικές τάξεις.

     Τα κείμενα της δεύτερης και της τρίτης ομάδας βρίσκονται στον κόμβο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/index.html). Σε αυτά αναδεικνύονται πτυχές της βυζαντινής οικονομίας και του βυζαντινού εμπορίου. Μαζί με τα κείμενα δίνονται και οι ερωτήσεις επεξεργασίας, που θα διευκολύνουν τους μαθητές στην κατανόηση των πηγών και δε θα τους απομακρύνουν από το στόχο τους.
     Η πορεία της διδασκαλίας θα μπορούσε να έχει την εξής μορφή:
     Χρησιμοποιώντας την εφαρμογή των ΤΠΕ Power Point παρουσιάζονται διάφορα στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων της Μέσης Βυζαντινής Εποχής. Όλα αυτά συνδέονται με τους όρους-κλειδιά της ενότητας που περιέχει το σχολικό εγχειρίδιο. Δίνονται έτσι και οι κατάλληλες επεξηγήσεις γι’ αυτούς.
     Κατόπιν οι μαθητές χωρίζονται , όπως έχει τονιστεί, σε τρεις ομάδες. Κάθε μία αναλαμβάνει να διαβάσει και να επεξεργαστεί τα κείμενα που τους έχουν δοθεί.
     Αφού ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία παρουσιάζονται τα συμπεράσματα στην ολομέλεια της τάξης και βγαίνουν τα τελικά συμπεράσματα.
     Για να ελεγχθεί αν πράγματι αποκτήθηκαν οι γνώσεις, στη συνέχεια, επιλέγονται μαθητές για να παίξουν ένα παιχνίδι ρόλων. Υποδύονται κάποιοι μέσα από την τάξη τον Δυνατό, τον Πένητα, τον Έμπορο κοκ. Μέσα από αυτή τη διασκεδαστική ενέργεια ο διδάσκων βλέπει πως κινήθηκε η τάξη και αν απέκτησε τα διδακτικά αγαθά.
     Τέλος, για να υπάρξει η σύνθεση, ο καθηγητής της τάξης προβαίνει σε σύντομη ανακεφαλαίωση η οποία θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα παρακάτω:
« Στη Μέση Βυζαντινή Εποχή οι Αριστοκράτες, οι Δυνατοί αποτελούνταν από την αριστοκρατία των αξιωμάτων και από την αριστοκρατία της γης. Είναι οι διαχειριστές της εξουσίας και μεγάλου μέρους της οικονομίας. Οι αγρότες είναι δεμένοι με τη γη τους. Πάντως η αγροτική παραγωγή μένει στάσιμη.
Η αγροτική, όπως και η αστική οικονομία ήταν εκχρηματισμένες. Στις πόλεις οι έμποροι και οι βιοτέχνες είναι οργανωμένοι σε «συστήματα και τη λειτουργία τους καθόριζε το «Επαρχικόν Βιβλίον». Τέλος το βυζαντινό εμπόριο γνωρίζει άνθηση και η ακτίνα δράσης των εμπόρων διαρκώς μεγάλωνε».  
 
ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
 
Όλα τα κείμενα είναι από το έργο «Βίος Αγίου Φιλάρετου του Ελεήμονα»
ed. M. Fourmy-Leroy, Byzantion 9 (1934), 113-167.
(Η μετάφραση είναι του συντάκτη του άρθρου)
1.«Στην χώρα των Παφλαγόνων κατοικούσε ένας άνθρωπος που ονομάζονταν Φιλάρετος, ευγενής….Ήταν πολύ πλούσιος. Είχε στην κατοχή του πολλά ζώα: εξακόσια βόδια, ζεύγη βοοειδών εκατό, οκτακόσια δυνατά άλογα, ογδόντα άλογα και μουλάρια για δουλειές, δώδεκα χιλιάδες πρόβατα, πολλά στρέμματα γης καλλιεργημένης… πολύ ωραία και πανάκριβα. Απέναντι από αυτά ανέβλυζε πηγή που τα άρδευε….Είχε στη δούλεψή του πολλούς δούλους και πολλά κτήματα» (113-115)
2.«Ο (πλούσιος Φιλάρετος) οδηγήθηκε σε μεγάλη φτώχια, και του απέμειναν μόνο ένα ζευγάρι βόδια , ένα άλογο, ένα γαϊδούρι μία αγελάδα με το μοσχάρι της, ένας εργάτης και μία δούλη. Όλα τα κτήματά του αρπάχτηκαν από τους πλούσιους γείτονες και τους γεωργούς. Όταν τον είδαν να φτάνει στα όρια της φτώχειας και να μη μπορεί να κατέχει και να καλλιεργεί τη γη του. άλλοι με τη βία και άλλοι με παρακάλια (πήραν την περιουσία του), και την χώρισαν…(116-117)
3.«Κάποιου φτωχού γεωργού, ενώ καλλιεργούσε το κτήμα του, ξαφνικά ψόφησε το βόδι του. Μη μπορώντας να αντέξει τη ζημιά, άρχισε να κλαίει, να οδύρεται και να λέει στο Θεό: “Κύριες, δεν είχα τίποτα άλλο από αυτό το ζευγάρι βόδια και μου το στέρησες .Τώρα πως θα θρέψω τη γυναίκα μου και τα εννιά μικρά παιδιά μου, πως θα δώσω φόρους στον βασιλιά και θα πληρώσω τα χρέη μου; Εσύ Κύριε γνωρίζεις ότι ακόμη και το βόδι μου που ψόφησε το είχα αγοράσει με δανεικά. Τώρα δε ξέρω τι να κάνω. Θα εγκαταλείψω λοιπόν το σπίτι μου και θα ξενιτευτώ σε χώρα μακρινή, πριν το μάθουν οι δανειστές μου και πέσουν πάνω μου σαν άγρια σκυλιά”» (118-119)
4.«(Μία φτωχή γυναίκα) κάθονταν νηστική με τα παιδιά της, και δεν είχε αλεύρι να ζυμώσει ψωμί και να τα θρέψει. Μην αντέχοντας να τα βλέπει πεινασμένα σηκώθηκε και πήγε στη γειτονιά ζητώντας δανεικό ψωμί. Βρήκε ένα, και αφού μάζεψε και άγρια λάχανα πήγε στα παιδιά της και αφού έφαγαν κοιμήθηκαν» (133)
5.«και να οι άρχοντες του χωριού έφεραν (για φαγητό) κριάρια, αρνιά, κοτόπουλα, περιστέρια και διαλεκτό κρασί….Όλα αυτά μαγειρεύτηκαν με τον καλύτερο τρόπο. Αφού στολίστηκε το τραπέζι στο μεγάλο πολυτελές δωμάτιο (:τρίκλινο), εμφανίστηκαν οι βασιλικοί απεσταλμένοι και το βρήκαν πολύ ωραίο. Το αρχαίο τραπέζι στο κέντρο ήταν κατασκευασμένο από ελεφαντόδοντο με χρυσή επένδυση, στρογγυλόσχημο, και πολύ μεγάλο. Κάθισαν σε αυτό τριάντα έξι άνδρες που είδαν σερβιρισμένα φαγητά που ταίριαζαν σε αυτοκράτορες» (138).
6.« (Κατά τη διάρκεια γάμου ο βασιλιάς έδωσε) κτήματα και πολυτελή ρούχα, χρυσάφι και ασήμι, και έργα πολύτιμα από πολύτιμους λίθους, σμαράγδια και ρουμπίνια και μαργαριτάρια και μεγάλα σπίτια» (145)
Νικόλαος Παύλου

Ο σύγχρονος λόγος της Θεολογίας

ΑΝΟΙΓΜΑ ΣΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

*Με άρθρα ποικίλης ύλης κυκλοφόρησε το νέο τεύχος του επιστημονικού περιοδικού «ΘΕΟΛΟΓΙΑ», που εκδίδεται από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος
Tου Χάρη Ανδρεόπουλου *
 xaan@theo.auth.gr
      Ανανεωμένο ποιοτικά, βελτιωμένο αισθητικά και με εμφανή το στόχο για το άνοιγμά του στην ευρύτερη επιστημονική κοινότητα και τη κοινωνία, κυκλοφορεί  το επιστημονικό περιοδικό «Θεολογία», στο νέο του – από τη περασμένη άνοιξη – ξεκίνημα, υπό την διεύθυνση του Συμβούλου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, δρ. Θεολογίας, Σταύρου Γιαγκάζογλου. Η «Θεολογία», ένα περιοδικό με ιστορική διαδρομή άνω των 80 ετών, εκδίδεται, με την πρόνοια του Αρχιεπισκόπου, από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, με τη μορφή της επιστημονικής επετηρίδας.
      O κ. Γιαγκάζογλου διαδέχθηκε στη θέση του Διευθυντού Συντάξεως του επιστημονικού περιοδικού της Εκκλησίας της Ελλάδος, τον αποχωρήσαντα, μετά από πολυετή (26ετή) θητεία στη θέση αυτή, ομότιμο καθηγητή του πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ευαγ. Θεοδώρου, επιχειρώντας να χαράξει μια νέα πορεία που να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις των καιρών για ένα περιοδικό το οποίο χωρίς να αποβάλει τον ακαδημαϊκό του χαρακτήρα μπορεί να γίνει πιο δυναμικό, αισθητικά πιο ελκυστικό και, κυρίως, πιο ενδιαφέρον για περισσοτέρους ανθρώπους. Να συνεχίσει να απευθύνεται, ως επιστημονική επετηρίδα, στους εξειδικευμένους επιστήμονες και ερευνητές, αλλά, εφεξής, να είναι προσιτό και στο χώρο πέραν των ειδικών, κυρίως, δε να διακονεί και να υποστηρίζει θεολογικά και ποιμαντικά το έργο της Εκκλησίας στο σύγχρονο κόσμο. Νομίζουμε ότι το πρώτο δείγμα αυτής της προσπάθειας, έτσι όπως σαρκώνεται στα τρία τεύχη της νέας πορείας, είναι πολύ ελπιδοφόρο.
ΜΕΛΕΤΕΣ
      Η «Θεολογία» θα κυκλοφορεί εφεξής σε τέσσερα (αντί των δύο μέχρι πρότινος) τεύχη ανά έτος. Από αυτά τα δύο θα είναι ποικίλης θεολογικής ύλης και τα άλλα δύο θα αναφέρονται σε συγκεκριμένα κάθε φορά θεολογικά αφιερώματα, ενδιαφέροντα και προσβάσιμα και από τον μέσο αναγνώστη. Σε κάθε τεύχος πέραν του αφιερώματος θα δημοσιεύονται: στη στήλη «Ιδιόμελα», ανεξάρτητες θεματικά θεολογικές μελέτες ή δοκίμια. Στη στήλη «Θεολογικά Χρονικά», αναφορά σε σημαντικά γεγονότα από τον διορθόδοξο και διαχριστανικό κόσμο, όπως συνοδικές συνδιασκέψεις, συνέδρια, επίσημοι διαχριστιανικοί διάλογοι, κ.α. Στη στήλη «Περιοδικά Ανάλεκτα» σύντομη επισκόπηση των ελληνικών και ξένων θεολογικών περιοδικών, στη στήλη «Βιβλιοστάσιον», βιβλιοκριτικά δοκίμια και παρουσιάσεις θεολογικών μονογραφιών, βιβλίων και λοιπών εκδόσεων. Τέλος, στη στήλη «Αναλόγιον», ενημερωτικό δελτίο πρόσφατων θεολογικών εκδόσεων.
      Μέχρι στιγμής, για το 2009, κυκλοφόρησαν τρία τεύχη, εκ των οποίων τα δύο (1ο και 3ο) ήταν ποικίλης ύλης και το 2ο θεματικό (για τον Συνοδικό θεσμό), ενώ το 4ο θα έχει αφιέρωμα με θέμα «Θεία Ευχαριστία και Εκκλησία» και θα κυκλοφορήσει τον προσεχή Φεβρουάριο. Στα τεύχη του 2010 θα υπάρχουν, επίσης, αφιερώματα σε ζητήματα «Ποιμαντικής Θεολογίας» (όπως κατήχηση, κήρυγμα, μετάφραση κειμένων, γλώσσα της λατρείας, κ.λ.π.), σε ζητήματα για τη Κοινωνία των Πολιτών, τη Πολυπολιτισμικότητα, τη Βιοηθική, την Χρήση του διαδικτύου, την Οικολογία, κ.λ.π.
ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ
      Επίσης, ένα από τα τεύχη του 2010 θα είναι αφιερωμένο σε μια μεγάλη θεολογική προσωπικότητα του 20ου αιώνα, τον π. Γεώργιο Φλωρόφσκι, έναν φωτεινό θεολόγο, που δεν μπορούσε να κατανοήσει τη θεολογική του εργασία, ως πανεπιστημιακός, χωρίς τη σύνδεσή της με την Εκκλησία και θεωρούσε ότι θα πρέπει να παραμένει άρρηκτη η σχέση της (ακαδημαϊκής) θεολογίας με την Εκκλησία. Για την αξία αυτής της σχέσης, ο Διευθυντής του περιοδικού και Σύμβουλος του Π.Ι, δρ. Σταύρος Γιαγκάζογλου, μιλώντας (18/01/2010) στο Ρ/Σ της Ι. Μητρόπολης Λάρισας παραδέχθηκε ότι – και – στη χώρα μας υπήρξαν περίοδοι «υπερτροφίας» της ακαδημαϊκής θεολογίας, υπό την έννοια της λειτουργίας της ως ιστορικοφιλολογικής επιστήμης χωρίς σύνδεση με τη ζωή της Εκκλησίας. Στο ερώτημα «εάν μπορεί η Θεολογία να λειτουργήσει αυτόνομα ως ιστορικοφιλολογική επιστήμη» ο κ. Γιαγκάζογλου απάντησε θετικά, τόνισε, όμως, ότι «δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πηγή της Ορθόδοξης θεολογίας είναι η ζωντανή εκκλησιαστική παράδοση, από την οποία αν πάρει «διαζύγιο» η Θεολογία τότε θα καταντήσει μια μουσειακή – αρχαιολογική επιστήμη, η δε Εκκλησία θα απωλέσει την κριτική συνείδησή της, διότι η Θεολογία υπηρετεί την Εκκλησία αλλά και η Εκκλησία δίχως την Θεολογία καταντά ένα ιεροκρατικός οργανισμός, ο οποίος στο τέλος δεν θα έχει τι να πεί πέρα από την επιτέλεση κάποιων τελετουργιών εν πολλοίς ακατανοήτων για τον μέσο άνθρωπο. Αρα», κατέληξε συμπερασματικά ο κ. Γιαγκάζογλου, «η Θεολογία και η Εκκλησία είναι από τη φύση τους συνδεδεμένες έτσι ώστε η μία να τροφοδοτεί την άλλη και αυτόν τον άξονα, αυτής της ζωτικής σχέσης θέλει να διακονήσει το περιοδικό «Θεολογία».
ΣΥΝΕΔΡΙΑ
      Το περιοδικό «Θεολογία» από την ερχόμενη άνοιξη θα ξεκινήσει σειρά θεματικών επιστημονικών σεμιναρίων κατ’ αρχήν στην Αθήνα και εν συνεχεία και στη Θεσσαλονίκη, τα οποία θα λειτουργούν με τη συμμετοχή 40 – 50 ατόμων ως θεολογικά εργαστήρια και ως forum θεολογίας. Επίσης, σε συνεργασία με την Ακαδημία Αθηνών, τις Θεολογικές Σχολές του ΕΚΠΑ και του ΑΠΘ, και τους φορείς των θεολόγων, ανέλαβε να διοργανώσει το 3ο διεθνές Συνέδριο Ορθόδοξης Θεολογίας, στην Αθήνα. Υπενθυμίζεται ότι το 1οΣυνέδριο είχε πραγματοποιηθεί στην Αθήνα το 1936, με τη συμμετοχή του π. Γ. Φλωρόφσκι, ο οποίος μάλιστα είχε καθιερώσει το σύνθημα «Επιστροφή στους Πατέρες» και το Β’ Συνέδριο είχε πραγματοποιηθεί το 1976 υπό την εποπτεία του αειμνήστου καθηγητού που θεμελίωσε στη χώρα μας τις Βιβλικές σπουδές, του Σάββα Αγουρίδη. Το 3ο Συνέδριο, σύμφωνα με τον σχεδιασμό προγραμματίζεται να πραγματοποιηθεί μετά από τρία χρόνια (2013) αποσκοπώντας σε καιρούς όπου έχουν επικρατήσει νέες κοινωνικές και ιδεολογικές συνθήκες να δώσει στην Ορθόδοξη Θεολογία την ευκαιρία να κάνει τις διαπιστώσεις της, να εκφράσει τη προφητική φωνή της παίρνοντας θέση απέναντι στα προβλήματα του ανθρώπου και του κόσμου και να χαράξει γραμμές για το παρόν και το μέλλον, να σαρκώσει την προφητική της φωνή στο σήμερα..
ΤΟ 3ο ΤΕΥΧΟΣ
      Το τελευταίο τεύχος του περιοδικού που κυκλοφόρησε είναι το 3ο και φιλοξενούνται σ’ αυτό λίαν ενδιαφέροντα άρθρα ποικίλης ὕλης. Στο προλογικὸ σημείωμά του, με τίτλο «Τὸ λειτούργημα του πρώτου στὴν Εκκλησία» ὁ Σταύρος Γιαγκάζογλου εξετάζει συνοπτικὰ τη φύση, τὸν χαρακτήρα καὶ τη σημασία του λειτουργήματος του πρώτου για τη ζωὴ της Εκκλησίας. Οι Χρήστος Τερέζης καὶ Σπύρος Παναγόπουλος στη μελέτη τους «Αγάπη καὶ εκκλησιαστικὴ ιεραρχία στον Διονύσιο Αρεοπαγίτη», η οποία ακολουθεί, εξετάζουν τις ποικίλες σημασίες που προσλαμβάνει η χριστιανικὴ έννοια της «αγάπης» στὸ έργο του Διονυσίου «Περὶ Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας».
      Στο κείμενο με τίτλο «Η περὶ της αναγνώσεως των ευχών της θείας Λειτουργίας παράδοση και οι σχετικὲς απόψεις του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου» ο Παναγιώτης Σκαλτσής ασχολείται με τον τρόπο (εκφώνως ή μυστικώς) της ανάγνωσης των λειτουργικών ευχών με βάση τις σχετικὲς απόψεις του αγίου Νικοδήμου Αγιορείτη. Ο Παντελής Καλαϊτζίδης (συντονιστής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών της Ιεράς Μητρόπολης Δημητριάδος) στο λίαν επίκαιρο άρθρο του «Πολυπολιτισμικὴ πολυθρησκευτικὴ κοινωνία και το κατηχητικὸ έργο της Εκκλησίας» διερευνά την ανάγκη προσαρμογής του κατηχητικού καὶ ποιμαντικού έργου της Εκκλησίας, προκειμένου αυτό νὰ μπορέσει να ανταποκριθεί στις διαφορετικὲς απαιτήσεις των συγχρόνων πλουραλιστικών κοινωνιών.
      Ο Χαράλαμπος Βέντης στο δοκίμιό του «The Eloquent Sounds of Silence: Contrasting Intimations of the Ineffable» (“Oι εύγλωττοι ήχοι της σιωπής: Αντικρουόμενοι υπαινιγμοί του ανείπωτου») προσφέρει μιὰ κριτικὴ ἀνάγνωση τῆς σημασίας τοῦ Wittgenstein γιὰ τον τρόπο διατύπωσης του θεολογικού λόγου, συζητώντας παράλληλα μὲ σύγχρονους ερμηνευτὲς του έργου του Αυστριακού φιλοσόφου. Ο Γεώργιος Ανανιάδης στο άρθρο του «Το πρόσωπο στὸν Ν. Μπερντιάεφ. Μιὰ προσέγγιση της έννοιας του προσώπου στο στοχασμὸ του Ν. Μπερντιάεφ» επιχειρεί μια παρουσίαση του τρόπου που αντιλαμβάνεται ο Μπερντιάεφ την έννοια του προσώπου. Ο Γεώργιος Βαρβατσούλιας στη μελέτη του «Η θεώρηση της μελαγχολίας στον William James και η έννοια της θλίψης στον Ποιμένα του Ερμά. Διαπραγμάτευση στὸ πλαίσιο της ψυχολογίας της θρησκείας», εξετάζει με βάση τους δύο αυτοὺς συγγραφείς τη μελαγχολία και τη θλίψη, δύο διαχρονικὰ ανθρωπολογικὰ ζητήματα του δυτικού πολιτισμού. Η Ιωάννα Στουφή – Πουλημένου εξετάζει στο άρθρο της «Χριστιανισμὸς και αρχαία τέχνη. Ρήξη ή σχέση διαλεκτική;» τη στάση των χριστιανών απέναντι στα αρχαία μνημεία, αλλὰ καὶ τὶς επιρροὲς που δέχθηκε η παλαιοχριστιανικὴ τέχνη ἀπὸ τὴν αρχαία.
      Στο μελέτημα «Μάξιμος Brankovic (1462-1516) Σέρβος Δεσπότης, Μητροπολίτης Οὑγγροβλαχίας, Αγιος», ο Γεώργιος Στυλιαράς ασχολείται με το έργο ενὸς σημαντικου αγίου τῆς Ορθόδοξης Εκκλησίας στὴ Σερβία. Τέλος, ο Δημήτριος Πάντος στὸ άρθρο «Ο Βλάσιος Σκορδέλης (1835-1900) και το Βουλγαρικὸ εκκλησιαστικό ζήτημα» εξετάζει τη συμβολὴ του Σκορδέλη στὴν πορεία του βουλγαρικού εκκλησιαστικού ζητήματος στὴ Φιλιππούπολη (σημερινὸ Plovdiv της Βουλγαρίας).
      Τὸ επόμενο (4ο) τεῦχος θα είναι αφιερωματικὸ με θέμα «Θεία Ευχαριστία καὶ Εκκλησία» και θα κυκλοφορήσει τὸν προσεχή Φεβρουάριο.
* Σημειώνεται ότι η ετήσια συνδρομή της «Θεολογίας» είναι για το εσωτερικό 40 ευρώ. Οι φοιτητές των Τμημάτων Θεολογίας και οι θεολόγοι εκπαιδευτικοί καταβάλλουν το ήμισυ της ετήσιας συνδρομής (20 €). Για περισσότερες πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στα τηλ. 210 – 7273313 και στο e-mail: theologia@ecclesia.gr
 
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι δημοσιογράφος – θεολόγος (),http://religiousnet.blogspot.comM.Sc. Eκκλησιαστικής Iστορίας και υπ. δρ. ΑΠΘ (http://www.auth.gr/theo), συνεργάτης του Ρ/Σ της Ιεράς Μητρόπολης Λάρισας (96,3 FM, http://www.imlarisis.gr/live.php ), της πύλης εκκλησιαστικών ειδήσεων «amen.gr» (http://www.amen.gr), αρθρογράφος της εφημερίδας «Ελευθερία» (http://www.eleftheria.gr). Υπηρετεί στο Γυμνάσιο Αρμενίου ν. Λάρισας ( ).http://gym-armen.blogspot.com
Top