Aπό τον κόσμο των γρίφων
φεύγω ήσυχη.
Δεν έχω βλάψει στη ζωή μου αίνιγμα:
Άφησα να μην ξέρω δεν έλυσα κανένα.
Στις 22 Φεβρουαρίου του 2020 έφυγε από τη ζωή η διακεκριμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκός Κική Δημουλά. «Ποιήτρια εξ ανάγκης», όπως έλεγε η ίδια, γιατί δεν είχε άλλον τρόπο να υπάρξει, μίλησε με μοναδικό τρόπο μέσα από το έργο της για την υπαρξιακή αγωνία, την απουσία, τη φθορά και τη μοναξιά.
Είναι Πέμπτη. Αυτό δεν προσφέρει τίποτα.
Είναι απόγευμα. Αυτό αφαιρεί.
Είναι καιρός βροχερός. Αυτό περιπλέκει.
Είσαι μόνος σου, κι αυτό προσθέτει, αφαιρεί, περιπλέκει
Εκτός σχεδίου
Η σπουδαία ποιήτρια πίστευε πως «ένα βιογραφικό σημείωμα πρέπει, αφού γραφτεί, να μείνει επ’ αρκετόν καιρό κρεμασμένο στον αέρα από ένα τσιγκέλι αυστηρότητας, ώστε να στραγγίξουν καλά τα στερεότυπα, οι ωραιοποιήσεις»
Όταν το 2010 βραβεύτηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του ποιητικού και του πεζού έργου της, επειδή, όπως είπε, «αυτό είναι το υλικό της πεπατημένης», έγραψε το δικό της αυτοβιογραφικό σημείωμα και παρουσίασε τον εαυτό της ως εξής:
Γεννήθηκα στην Αθήνα το 1931. Η παιδική ηλικία πέρασε χωρίς να αναδείξει το «παιδί θαύμα».
Το 1949, τελειώνοντας το Γυμνάσιο, υπέκυψα εύκολα στο “πρέπει να εργαστείς”, και εργάστηκα στην Τράπεζα της Ελλάδος είκοσι πέντε χρόνια.
Ανώτερες σπουδές: η μακρά ζωή μου κοντά στον ποιητή Άθω Δημουλά. Χωρίς εκείνον, είμαι σίγουρη ότι θα είχα αρκεστεί σε μια ρεμβαστική, αμαθή τεμπελιά, προς την οποίαν, ίσως και σοφά, ακόμα ρέπω.
Του οφείλω το λίγο έστω που της ξέφυγα, την ατελή έστω μύησή μου στο τι είναι απλώς φωνήεν στην ποίηση και τι είναι σύμφωνον με την ποίηση, του οφείλω ακόμα την πικρότατη δυνατότητα να μπορώ σήμερα, δημόσια, να τον μνημονεύω εις επήκοον της πολυπληθούς λήθης.
Αυταπαρνητική, παραχωρήθηκα στο ρόλο της μητέρας και με τρυφερή γενναιότητα άκουσα να προσφωνούμαι “γιαγιά”.
Κυλώ τώρα με ψυχραιμία και χωρίς βλέψεις διαιωνίσεως μέσα σ΄ αυτές τις νέες παρακαμπτήριες του αίματός μου.[…]
Φύσει ολιγογράφος, εξέδωσα οκτώ ποιητικές συλλογές μέσα σε σαράντα πέντε χρόνια. Η σημασία τους είναι ακόμα συμβατική. Είναι γραμμένη στη λίστα αναμονής των μεγάλων επερχόμενων κυμάτων του μετα-κριτή χρόνου.»
Η ποίησή της ανθρωποκεντρική με υπερρεαλιστικά στοιχεία διακρίνεται για τη στοχαστική, κάποιες φορές ειρωνική διάθεση και τη μεγάλη εικονοπλαστική δύναμη.
Σήκω μέρα.
Νίψου έτοιμο το πρωινό σου
σερβιρισμένος ο κόσμος
φρέσκος μόλις τον έκοψαν
από το δέντρο του ύπνου.
Πάρε μαζί σου και τ” όνειρό του
για μεσημεριανό σου.
Κράτα λίγο και για το σούρουπο
θα πεινάσεις
θα “ναι τα τρόφιμα
κλειστά.
Και όμως κινείται
Με ευαισθησία και γλωσσική τόλμη, μιλά για τη φθορά του χρόνου και την ανάγκη του ανθρώπου να βρει το νόημα της ζωής.
Κρατώ λουλούδι μάλλον.
Παράξενο.
Φαίνετ᾿ απ᾿ τη ζωή μου
πέρασε κήπος κάποτε[…]
Συ δεν φαίνεσαι.
Όμως για να υπάρχει γκρεμὸς στο τοπίο,
για να ῾χω σταθεί στην άκρη του
κρατώντας λουλούδι
και χαμογελώντας,
θα πει πως όπου να ῾ναι έρχεσαι.
Φαίνετ᾿ απ᾿ τη ζωή μου
ζωὴ πέρασες κάποτε.
Φωτογραφία 1948
Την ποίησή της χαρακτηρίζει το παιχνίδι των λέξεων: λέξεις από την καθαρεύουσα και την απλή καθημερινή μας γλώσσα, ομόηχες και αντίθετες συνδυάζονται με απρόσμενο τρόπο. Εκεί που η εξομολογητική διάθεση κορυφώνεται και εξωτερικεύονται οι βαθύτερες ψυχικές καταστάσεις, εμφανίζονται αναπάντεχα ψυχροί επιστημονικοί όροι και η λογική βάζει φρένο στο συναίσθημα: οι αντιφάσεις της ανθρώπινης ψυχής ξεδιπλώνονται μπροστά μας με απίστευτη καθαρότητα.
Μόνη, εντελώς μόνη,
περπατώ στο δρόμο
και πέφτω πάνω σε μεγάλα γεγονότα:
Ο ήλιος σαν επειγόντως να εκλήθη από τη Δύση
αφήνοντας ημιτελές το δειλινό…
Σε λίγο η νύχτα,
κρατώντας τους αμφορείς του μυστηρίου,
των ιδιοτήτων της επαίρετο,
όταν στο ρεμβώδες μάτι της, το φεγγάρι,
ένα απρόσεχτο, λαθραίο σύννεφο, πάτησε
και την τύφλωσε.
Του ατυχήματος τούτου
επωφελήθηκε
κάποιος παράξενος κατάσκοπος
—το μεσονύχτιο υποπτεύονται—
το σύμπαν πυροβόλησε
και το άφησε ακίνητο…
Μετά από τέτοια γεγονότα,
το γεγονός πως είμαι πάλι μόνη
παρελείφθη
Γεγονότα.
Έχοντας εκδώσει συνολικά 14 ποιητικές συλλογές και έχοντας βραβευτεί επανειλημμένως για το έργο της, η αγαπημένη ποιήτρια αφήνει πίσω της μία σπουδαία παρακαταθήκη και μένει αθάνατη στη μνήμη μας.
Ο μόνος αξιόπιστος μάρτυρας ότι ζήσαμε
είναι η απουσία μας…
Υποκατάστατο
