Τα έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στη Λέσβο
Κουβαλάκης Αλέξανδρος

Τα έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς μας φαίνονται σήμερα μακρινά, ξεθωριασμένα. Μπορεί να μας θυμίζουν τα παιδικά χρόνια των γονιών μας πασπαλισμένα με μπόλικη ζάχαρη άχνη απ’ τους κουραμπιέδες της γιαγιάς.
Στο νησί μας οι προετοιμασίες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς ήταν για κάθε καλή νοικοκυρά ολόκληρη ιεροτελεστία. Πολλές μέρες πριν ετοίμαζε το σπίτι. Απ’ τις κασέλες έβγαιναν τα κεντημένα σεντόνια, τα μαξιλάρια, τα εργόχειρα. Έφτιαχναν απίθανα γλυκίσματα όπως μπακλαβάς, πλατζέτα, φοινίκια, κουραμπιέδες, χαλβάς, βασιλόπιτα. Το φαγητό των Χριστουγέννων ήταν σε πολλά χωριά το χοιρινό σελινάτο. Μια δυο μέρες πριν τα Χριστούγεννα ξεχώριζαν το κρέας που θα κατανάλωναν στη διάρκεια των γιορτών. Το υπόλοιπο το κομμάτιαζαν και το έβαζαν στο καζάνι με λίπος χωρίς νερό και το καβούρδιζαν. Έριχναν μπόλικο αλάτι και, αφού ψηνόταν, το έβαζαν σε πήλινα δοχεία. Έτσι μπορούσαν να το συντηρήσουν αφού δεν υπήρχαν ψυγεία.
Οι νοικοκυρές έπαιρναν τις στάχτες απ’ το τζάκι και τις έριχναν γύρω – γύρω απ’ το σπίτι για να φύγουν οι καλικάντζαροι. Αν ένα παιδί γεννιόταν αυτές τις μέρες το έλεγαν «καλικαντζαρέλ» και το βάφτιζαν τα Φώτα. Την παραμονή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς τα παιδιά έλεγαν τα κάλαντα, η ανταμοιβή ήταν σύκα, καρύδια η κάποιο γλύκισμα των ημερών. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς γινόταν και η κοπή της βασιλόπιτας. Όποιος τύχαινε το φλουρί ήταν ο τυχερός της χρονιάς.
Χαράματα η νοικοκυρά, ο νοικοκύρης ή όποιος έβρισκε το νόμισμα πήγαινε αμίλητος στη βρύση της γειτονιάς και άφηνε εκεί ένα φοινίκι ή ένα κομμάτι βασιλόπιτα για να το φάει ο Άγιος Βασίλης όταν περάσει. Έπαιρνε το αμίλητο νερό και γύριζε χωρίς να μιλήσει σε κανέναν. Έμπαινε στο σπίτι με το δεξί πόδι κρατώντας το σταμνί με το αμίλητο νερό, ένα σιδερένιο αντικείμενο, μια πέτρα μαλλιαρή και ένα ρόδι. Έσπαγε το ρόδι και έκανε ευχές για υγεία, πλούτη και ευκαρπία. Τους σπόρους απ’ το ρόδι τους έριχναν στις κότες για να γεννούν πολλά αυγά. Στην πόλη της Μυτιλήνης το «αμίλητο» νερό το έπαιρναν απ’ την Παναγία την Φανερωμένη στην αγορά.
Αυτό το «αμίλητο νερό» είναι το αγίασμα της Παναγιάς την Φανερωμένης στην αγορά. Η μεταφορά του γινόταν στο κουμάρι και όση ώρα περίμενε στην ουρά αυτός που θα μετέφερε το νερό, πριν και κατά την μεταφορά δεν έπρεπε να μιλήσει σε κανέναν, ούτε στον δρόμο! Αυτό το νερό το μοίραζαν στα συγγενικά και φιλικά τους σπίτια και μ’ αυτό ράντιζαν τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού οι νοικοκυράδες για καλή τύχη! Η εκκλησίτσα συνεχίζει να ανοίγει κάθε νέο έτος τις πόρτες της και το αγίασμά της είναι πάντα προσιτό σε όλους
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς κρεμούσαν πάνω στην εξώπορτα ένα κλωνάρι ελιάς για ευκαρπία, ένα κλαδί λισσό (κισσό), «για να λυσσάξουν τα καλά», ένα κλωνάρι βατσ’νιά, «για να κολλούν οι γαμπροί κι οι νύφες», αν το σπίτι έχει ανύπαντρους , κι ένα κλωνάρι συκιάς, όταν το σπίτι έχει ξενιτεμένο. Διάλεγαν κλωνάρια από κτήμα καλού και ευκατάστατου ανθρώπου, για να μπουν τα πλούτη και η καλοσύνη και στο δικό τους σπιτικό. Σημαντικό είναι και το ποδαρικό. Οι νοικοκύρηδες, ακόμα και σήμερα, πιστεύουν ότι αν ένας τυχερός μπει στο σπίτι τους μόλις αλλάξει ο χρόνος και ευχηθεί όλα τα αγαθά, τότε θα πάει καλά όλη η χρονιά, η οικογένεια θα έχει υγεία, ευτυχία, αγάπη και όλες τις οικονομικές ανέσεις.
«Καλημέρα, τσι τ’ Αγιού Βασ’λιού. Γεια χαρά, καλή χρουνιά τσι καλή Προυτουχρουνιά.»