Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε το 1883 στο Ηράκλειο Κρήτης και πέθανε το 1957 στη Γερμανία. Σπούδασε νομική στην Αθήνα (1902-1906) και μεταπτυχιακά στο Παρίσι (1907-1909). Τιμήθηκε το 1956 με το Βραβείο Ειρήνης και προτάθηκε εννέα φορές ως υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το συγγραφικό του έργο έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 50 χώρες.
«Υπάρχουν πολλοί Καζαντζάκηδες μέσα στον Καζαντζάκη» σημειώνει ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος το φθινόπωρο του 1958, στο περιοδικό ¨Καινούρια Εποχή¨. Ένας απ’ αυτούς είναι ο Καζαντζάκης των ταξιδιών.
Σε μια γαλλική ραδιοφωνική εκπομπή το 1954, ο Γάλλος δημοσιογράφος Ρομπέρ Σαντούλ ρώτησε το Νίκο Καζαντζάκη. «Ποιο πράγμα είχε τη μεγαλύτερη επίδραση στη ζωή σας; »
Κι εκείνος απάντησε : « Τα όνειρα και τα ταξίδια».
Επίσης αναφέρει ο ίδιος : «Το ταξίδι είναι ένα συναρπαστικό κυνήγι, βγαίνεις έξω και δε μπορείς να ξέρεις τι πουλί θα σου λάχει. Το ταξίδι είναι σαν το κρασί, και πίνεις και δεν μπορείς να μαντέψεις τι οράματα θα κατεβούν στο κεφάλι σου. Σίγουρα ταξιδεύοντας, βρίσκεις πάντα ό,τι μέσα σου έχεις. Χωρίς να το θες, από τις αναρίθμητες εντυπώσεις που πλημμυρίζουν τα μάτια σου, κάνεις επιλογές και διαλέγεις ό,τι περισσότερο ανταποκρίνεται στις ανάγκες ή στις περιέργειες της ψυχής σου. «Αντικειμενική» αλήθεια υπάρχει μονάχα στους φωτογραφικούς θαλάμους, στις ψυχές που βλέπουν κρύα, χωρίς συγκίνηση, δηλαδή χωρίς βαθιά επαφή με τον κόσμο. Όσοι πονούν κι αγαπούν συνεργάζονται με μυστική επικοινωνία με το τοπίο που βλέπουν, με τους ανθρώπους που σμίγουν και με τα γεγονότα που διαλέγουν. Γι’ αυτό κάθε άρτιος ταξιδευτής δημιουργεί πάντα τη χώρα όπου ταξιδεύει … ».
Το θέαμα του κόσμου τον μάγευε. Κάτεχε βαθύτατη συνείδηση της ομορφιάς και αγαπούσε όχι το ένα πρόσωπο, τα πολλά πρόσωπα.
Πράγματι οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις του Καζαντζάκη έχουν και βαθύτερο νόημα. Οδοιπορεί και στέκεται και κοιτάζει τους ανθρώπους στα μάτια, και κάνει τον πόνο τους πόνο του, και την αγωνία τους σπαραγμό του. Δεν τον ενδιαφέρει τόσο το μνημείο, που έχουν αφήσει οι εποχές. Συχνά αισθάνεται μοναξιά, σ’ έναν αρχαιολογικό χώρο.
Τον ενδιαφέρει πολύ περισσότερο το περιστατικό, πιο συγκεκριμένα η πράξη και πιο συγκεκριμένα το πρόσωπο που έπραξε : πρόσωπο του μύθου, της ιστορίας ή της συγκαιρινής ζωής.
Ο Καζαντζάκης ταξίδευε πέρα από το χρόνο και έφτανε στην ψυχή της κάθε χώρας.
Ταξιδεύοντας δεν αναζητούσε μόνο τη γνώση ανθρώπων και πραγμάτων, αλλά ακόμα και την Ιθάκη του : Το αόρατο νήμα που δένει τους λαούς, ανεξάρτητα από κράτη, φυλές, θρησκείες και πολιτισμούς. Πίσω από την πολυμορφία των κοινωνιών γύρευε, λοιπόν, τις ομοιομορφίες των ανθρώπινων όντων. Ήθελε μια καλύτερη κατανόηση για να φτάσει σε μια καλύτερη συνεννόηση της ανθρωπότητας.
Αξίζει να επισημανθεί ότι ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε ένας από τους πιο πολυταξιδεμένους συγγραφείς. Από το 1907 μέχρι το τέλος της ζωής του ταξίδεψε στο Άγιο όρος, στη Γαλλία, την Ιταλία, την Ελβετία, τον Καύκασο, τη Γερμανία, την Αυστρία, τη Σοβιετική Ένωση, την Παλαιστίνη και τη Μέση Ανατολή, την Κύπρο, την Πελοπόννησο, την Ισπανία, την Αίγυπτο και το Σινά, την Τσεχοσλοβακία, την Ιαπωνία και την Κίνα, την Ολλανδία, την Αγγλία και αλλού.
Τα πρώτα του ταξίδια τα πραγματοποίησε με την ιδιότητα του ανταποκριτή αθηναϊκών εφημερίδων, και τα κείμενα των ανταποκρίσεών του σε αυτές τις χώρες αποτέλεσαν το υλικό για πέντε τόμους με το γενικό τίτλο «Ταξιδεύοντας».
Θα αναφέρω τα σημαντικότερα από αυτά:
1) ΝΑΞΟΣ (1897)
Το πρώτο του ταξίδι το έκανε αναγκαστικά το 1897 στη Νάξο ως μαθητής, λόγω της επανάστασης στην Κρήτη. Εγγράφεται σε σχολείο Γάλλων Μοναχών , ριζώνει μέσα του η αγάπη για τη γαλλική γλώσσα και γι’ αυτό ολοκληρώνει τις σπουδές του αργότερα στο Παρίσι.
2) ΙΤΑΛΙΑ (1907, 1924, 1952)
Από την Ιταλία ο Καζαντζάκης θυμάται την Πομπηία, τη Ρώμη, το Μουσολίνι και τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης , που θα τον ακολουθεί σε όλη του τη ζωή.
3) ΙΣΠΑΝΙΑ (1926 – 1936)
Στο διάστημα αυτό ταξίδεψε τρείς φορές στην Ισπανία. Τα κείμενά του δημοσιεύονται στις εφημερίδες «Ελεύθερος Τύπος» και «Καθημερινή», μεταφράζει την ισπανική ποίηση και καλύπτει για την «Καθημερινή» τον ισπανικό εμφύλιο και ο Φράνκο του παραχωρεί συνέντευξη.
4) ΡΩΣΙΑ ( 1925 – 1927- 1929)
Η γνωριμία του αυτή με τη Ρωσία έφερε τους λογοτεχνικούς καρπούς : «Τόντα –Ράμπα», «Ιστορία της Ρωσικής Λογοτεχνίας»
Και το «Ταξιδεύοντας :Ρουσία» , το οποίο αποτελεί ένα ημερολόγιο που σκιαγραφεί τη φύση της πιο κοσμογονικής ανακατάταξης της εποχής μας – της Μπολσεβικής Επανάστασης – και τον αντίκτυπό της στην κοινωνική και πνευματική εξέλιξη της ανθρωπότητας.
Αίγυπτο βρίσκει ο συγγραφέας μια διπλή αντίθεση, του Ισλαμισμού και του Χριστιανισμού, της Ανατολής και της Δύσης. Συγκλονιστική παραμένει και η συνάντησή του με τον ποιητή Καβάφη.
Στην Παλαιστίνη, το όραμα του Σινά επιβάλλει στον Καζαντζάκη την αντίθεση του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού.
6) ΙΑΠΩΝΙΑ – ΚΙΝΑ (1935 & 1957)
Ο Καζαντζάκης ταξιδεύει στην Ιαπωνία και στην Κίνα για πρώτη φορά ως δημοσιογράφος και γράφει το βιβλίο «Ταξιδεύοντας : ιαπωνία –Κίνα» από τις εκδόσεις Πυρσός.
Το ταξίδι στην Άπω Ανατολή έδειξε στον Καζαντζάκη δύο πράγματα :
Πρώτα το πόσο διαφέρουν μεταξύ τους η άπω ανατολική σκέψη και η ελληνική.
Έπειτα ο Καζαντζάκης παρατήρησε πόσο διαφέρει η Ιαπωνία από την Κίνα.
Στην Άπω Ανατολή κατά τον συγγραφέα, η Ιαπωνία έπαιξε τον ίδιο ρόλο με την Αρχαία Ελλάδα απέναντι στην Ανατολή : Κληρονόμησε φιλοσοφίες και θρησκείες, που τις προσάρμοσε στον άνθρωπο. Απεναντίας, η Κίνα ζει περισσότερο με τις δικές της αντιλήψεις παρά με εισαγόμενες θεωρίες.
7) ΑΓΓΛΙΑ (1939)
Στις αρχές του β΄ παγκοσμίου πολέμου γράφει το βιβλίο «Ταξιδεύοντας : Αγγλία».
Στην Αγγλία εξετάζει κάτι που αισθάνεται ξένο, μια κοινωνία που τον συναρπάζει με την αυστηρή της ταξική δομή και αίσθηση της ιστορίας, αλλά και που ταυτόχρονα τον απωθεί, με την έλλειψη αυθορμητισμού της και το φόβο της για συγκινήσεις.
Ο Καζαντζάκης αξιοποίησε σε παγκόσμιες διαστάσεις το νεοελληνικό λόγο και έκαμε σάρκα και οστά τ’ όνειρο των προηγούμενων λογοτεχνικών μας γενεών, που ήταν να ξεπεράσουμε τα ελληνικά σύνορα.
Ο Νίκος Καζαντζάκης μας κληροδότησε ένα σημαντικό μήνυμα : « Διψάτε για ζωή ! Αγαπάτε τη ζωή »
Κώστας Τσιαλαφούτας, Εκπαιδευτικός