Πρόοδος δεν μπορεί να είναι η καταστροφή του περιβάλλοντος, του κλίματος, των φυσικών πόρων. Ανάπτυξη δεν μπορεί να νοηθεί έξω από τα όρια της φύσης. Οι άνθρωποι σήμερα ροκανίζουμε το δέντρο που καθόμαστε.

Οι Αθηναίοι το 1962 έφταναν αισίως τους 1.852.709 κατοίκους. Και ενώ τα προγράμματα για την εξερεύνηση του διαστήματος αποτελούν τότε καταπληκτικές ειδήσεις, η ραγδαία αύξηση των στεγαστικών δανείων δίνει ευκαιρίες για κερδοσκοπική οικοδόμηση της Αθήνας, ένας νέος όρος μάλιστα εισάγεται στο Ελληνικό λεξιλόγιο: ΤΣΙΜΕΝΤΟΥΠΟΛΗ. Στην μεταπολεμική Αθήνα η πολυκατοικία έγινε η ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ. Με τις αναρίθμητες παραλλαγές, και το ευέλικτο δομικό της σύστημα, η πολυκατοικία, έγινε κατοικίες, γραφεία, υπουργεία, καταστήματα, αποθήκες, μπαρ ή συνεργείο αυτοκινήτων. Η συνεχής επανάληψη της είχε ως αποτέλεσμα την ανοικοδόμηση μιας «ιδιωτικής πόλης» από πολυκατοικίες. Μόνο κάποια υπολείμματα του φυσικού περιβάλλοντος διακόπτουν τη συνέχεια του τεχνητού περιβάλλοντος όπως: μεγάλοι βράχοι, λόφοι και βουνά, αποξηραμένοι χείμαρροι και ρέματα, αρχαιολογικοί χώροι και εκκλησάκια, και κάποια ξεχασμένα χέρσα οικόπεδα.

Στην ελληνική πόλη δεν υπάρχουν σχεδιασμένοι δημόσιοι χώροι με ελάχιστες εξαιρέσεις. Χώροι παράξενοι, ασχεδίαστοι, ακατάλληλοι για κοινωνική χρήση, υπολείμματα των χτισμένων, χρησιμεύουν ως πλατείες, αστικές παραλίες, λαϊκές αγορές. Στην πόλη των πολυκατοικιών επικρατεί η ομοιογένεια στη μορφή. Διαφοροποιήσεις υπάρχουν μόνο στη όψη και στην ποιότητα κατασκευής των κτηρίων και των διαμερισμάτων, ανάλογα με τη διαφορετική κοινωνική και οικονομική σύσταση της πόλης. Αυτή η αμορφία προκαλεί στους περισσότερους άγχος και αποστροφή. Η οικοδομική ανάπτυξη αυτού του είδους, όμως, δημιούργησε μια σειρά από σοβαρά προβλήματα: Η κάλυψη μεγάλου μέρους του φυσικού εδάφους από κτήρια και σκληρές αδιάβροχες επιφάνειες στους δημόσιους χώρους αλλά και στους ακάλυπτους χώρους των οικοδομών, έχει όπως είναι φυσικό, πολλές παρενέργειες.

• Στις νεροποντές, μεγάλες ποσότητες υδάτων συσσωρευονται και πλημμυρίζουν.
• Οι φυσικές δίοδοι των υδάτων προς τη θάλασσα δεν υπάρχουν πια: έχουν επιχωματωθεί και οικοδομηθεί.  Έτσι οι χαμηλότερες συνοικίες πλημμυρίζουν στις έντονες νεροποντές.
• Η θερμοκρασία του αέρα στις οικοδομημένες περιοχές αυξάνεται και δημιουργεί το «φαινόμενο της θερμικής νησίδας» επειδή ο θερμαινόμενος χώρος μοιάζει με νησίδα μέσα στον ευρύτερο χώρο που οι θερμοκρασίες είναι χαμηλότερες.
• Η κατάχρηση του τσιμέντου και άλλων υλικών που συσσωρεύουν και εκπέμπουν τη θερμότητα όπως κι οι πλακοστρώσεις με τσιμεντόπλακες στους δημόσιους χώρους και τα μεταλλικά στέγαστρα στις στάσεις των λεωφορείων κάνουν τη ζωή αφόρητη τους θερινούς μήνες.

Έτσι μια ζεστή μέρα όταν η θερμοκρασία του αέρα είναι 38^ο C, οι τσιμεντόπλακες της πλατείας μπορούν να φθάσουν τους 55^ο έως 60^ο βαθμούς C. Στην Αττική η ανάπτυξη χωρίς μέτρο συνοδεύεται και με ρύπανση του αέρα, από δηλητηριώδη αέρια και αιωρούμενα σωματίδια.  Επίσης με ρύπανση του εδάφους και του υπεδάφους.

Οι ολυμπιακοί αγώνες του 2004, έδρασαν ως ρήξη στην αργή ισοπεδωτική μεταπολεμική εξέλιξη της Αθήνας.Τα έργα για τους αγώνες μετασχημάτισαν τη σύσταση της πόλης:  Για πρώτη φορά, μετά τον πόλεμο η αρχιτεκτονική στην Αθήνα απέκτησε αναπαραστατική διάσταση, δηλαδή, απέκτησε ταυτότητα και παρήγαγε σύμβολα που θυμίζουν σημαντικά γεγονότα. Η κλίμακα του σχεδιασμού μετατοπίστηκε από την αρχιτεκτονική στην αστική κλίμακα, ΔΗΛΑΔΗ δόθηκε βάρος στο σχεδιασμό της πλατείας, του πάρκου, του θαλάσσιου μετώπου, του δικτύου κυκλοφορίας… Το νέο δίκτυο «περιέδεσε» την πόλη σε όλες τις κατευθύνσεις και την συνέδεσε με το αεροδρόμιο. Ήταν μια ανθρώπινη τομή στη συνεχή επίστρωση του τοπίου με πολυκατοικίες.  Τα νέα δίκτυα δημιούργησαν μια νέα μη γραμμική γεωγραφία που δε βασίζεται στο χώρο, αλλά στο χρόνο, για παράδειγμα, τώρα μπορεί κανείς να φτάσει πιο γρήγορα από το νότιο θαλάσσιο μέτωπο στο κέντρο της πόλης αν πάει γύρω από την πόλη και εισέλθει από βόρεια ή ανατολικά. Οι νέες γραμμές κυκλοφορίας ενσωμάτωσαν και άλλες, μέχρι τότε «κρυμμένες» περιοχές που απολάμβαναν οι φυσιολάτρες του Σαββατοκύριακου. 

Η πόλη, που για τους αρχαίους Έλληνες ήταν μια πολιτική, πολιτιστική οντότητα, σήμερα έχει γίνει πεδίο υπερεκμετάλλευσης και συνδέεται με συνωστισμό, κυριαρχία του τσιμέντου και περιβαλλοντική υποβάθμιση. Ο απεγκλωβισμός από το τσιμέντο και η επανένταξη της Φύσης  στην σύγχρονη πόλη είναι ανάγκη να γίνει ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΗΚΟΝ μας!  

Είναι θέμα πολιτισμού και  επιβίωσης!

Γιώργος Σκεπάρνης

Υπεύθυνος ταινίας

Απόσπασμα συνέντευξης Γ. Αίσωπου

Η σύγχρονη Αθήνα είναι ένα προϊόν της μεταπολεμικής αστικοποίησης κυρίως των δεκαετιών του ’50 και του ’60.  Σ’αυτές τις  δεκαετίες χτίστηκαν χιλιάδες πολυκατοικίες οι οποίες στην συνεχή αναπαραγωγή τους και επανάληψη τους, δημιούργησαν την σύγχρονη Αθήνα.  Αυτή η πόλη βασίστηκε στην αναπαραγωγή του ιδιωτικού τύπου της πολυκατοικίας, δημιουργώντας εντέλει μια ιδιωτική πόλη.  Σε αυτή την ιδιωτική πόλη ο δημόσιος χώρος παρέμεινε πάντα το υπόλειμμα, αυτό που περίσσευε από το ιδιωτικό.

Υπ’ αυτή την έννοια τόσο τα πάρκα όσο και οι υπόλοιποι δημόσιοι χώροι πράσινου δεν τράβηξαν το ενδιαφέρον ούτε των πολιτικών, ούτε και των κατοίκων και παρέμειναν παραμελημένοι.  Αποτέλεσμα βέβαια όλης αυτής της διαδικασίας ήταν η δημιουργία ενός επιβαρυμένου μικροκλίματος στην πόλη, με αυξημένη θερμοκρασία και περιβαλλοντική μόλυνση.

Γιάννης Αίσωπος

Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών

Απόσπασμα συνέντευξης Δ.Λάλα

Όποιον κενό χώρο έχουμε στην Αθήνα πλέον να σκεφτόμαστε δυο και τρεις και πέντε φορές πριν αρχίσουμε να λέμε ότι μπορούμε να τον αξιοποιήσουμε. Γιατί αξιοποίηση συνήθως σημαίνει οικοδομή και οικοδομή συνήθως σημαίνει περισσότερο μπετό, περισσότερη θέρμανση. Υπάρχει χώρος πράσινου; Αστονε εκεί που είναι. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχουνε χώροι αυτοί την στιγμή και να σκεφτόμαστε ότι θα χτίσουμε άλλο ένα, έστω και κοινωφελές κτήριο. Δεν είναι δυνατόν να μην έχουμε βρει ένα τρόπο να αξιοποιήσουμε τις λίγες γωνίες που υπάρχουνε για να μπορέσουνε τα παιδιά μας να παίζουνε.  Από κλιματικής πλευράς, εκείνο που έχουμε καταφέρει είναι να έχουμε μια πάρα πολύ ζεστή πόλη, μια πόλη που πραγματικά μας δημιουργεί προβλήματα στο επίπεδο της ζωής μας.  Και ακόμα χειρότερα όπως αρκετοί επιστήμονες έχουν ήδη υπογραμμίσει, αυτό που λέμε τώρα καύσωνα, θα είναι η συνηθισμένη κατάσταση ύστερα από 50 χρόνια.

 Δημήτρης Λάλας

Μηχανικός Περιβάλλοντος