Κοιτώντας αναδρομικά το 2021, είναι εύκολο να παρατηρήσει κάποιος απάνθρωπα φαινόμενα και αποκλίνουσες τάσεις που σημάδεψαν αυτή την χρονιά, ένα από αυτά είναι οι γυναικοκτονίες και γενικότερα η βία ενάντια στις γυναίκες. Πολλά άτομα που δεν είναι πλήρως ενημερωμένα ή ορθά πολιτικοποιημένα, βλέποντας τα περιστατικά να αυξάνονται, τις διαδηλώσεις, τα ρεπορτάζ και τους λεγόμενους «ανοιχτόμυαλους», οι οποίοι εσφαλμένα αμφισβητούν τον όρο «γυναικοκτονία», αναρωτιούνται γιατί γίνονται όλα αυτά. Τι πρέπει να κάνουμε συλλογικά για να γίνει καλύτερη, ίση και δίκαιη η κοινωνία μας;
Όμως, προτού μπορέσουμε να αναλύσουμε την τρέχουσα κατάσταση και τις πιθανές λύσεις που οφείλουμε να αναζητήσουμε, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε την ερμηνεία της λέξης που ακούμε τους τελευταίους μήνες· τι είναι λοιπόν μια γυναικοκτονία; Είναι μια απλή λέξη με σκληρή όμως σημασία. Η γυναικοκτονία είναι η δολοφονία μιας γυναίκας για λόγους που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το φύλο της. Οι αιτίες ποικίλουν: Προβλήματα σε σχέση ή σε γάμο, σύγκρουση για την κηδεμονία ενός τέκνου, ερωτική άρνηση ή απογοήτευση, η σεξουαλική βία, η «τιμή της οικογένειας» και άλλα. Μιας και η γυναικοκτονία είναι ένα πολύ συγκεκριμένο φαινόμενο, που πλήττει ένα μέρος του πληθυσμού, η χρήση ενός διαφορετικού όρου -και όχι «δολοφονία»- είναι αναγκαία.
Τώρα, ας προβληματιστούμε με την ερώτηση που έχουν πολλοί στο μυαλό τους. Γιατί ξαφνικά ακούμε για αυτά τα φριχτά εγκλήματα από την τηλεόραση και από το διαδίκτυο; Ήταν πάντα έτσι τα πράγματα; Δυστυχώς, οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις για πολλούς δεν είναι ευχάριστες, καθώς δημιουργούν περισσότερες ερωτήσεις για την συμπεριφορά, τις κοινωνικές αντιλήψεις αρκετών ανδρών αλλά και το πώς να δράσουμε ως κοινωνία για να ξεφύγουμε από αυτήν την κατάσταση.
Πολλά άτομα είναι έτοιμα να αρνηθούν το διαχρονικό πρόβλημα της βίας ενάντια στις γυναίκες και το φαινόμενο των γυναικοκτονιών. Κάποιοι τα αποδίδουν όλα στην καραντίνα λόγω της πανδημίας και την επιπρόσθετη πίεση που βιώσαμε όλοι μας ή κατηγορούν το πρώτο περιστατικό της χρονιάς για όλα τα δεινά που παρατηρούμε. Λες και η βία ενάντια των γυναικών στην Ελλάδα είναι ένα φαινόμενο που άρχισε στις αρχές Μαρτίου 2020, με την πρώτη καραντίνα ή στις 11 Μαΐου 2021, με τον θάνατο της νεαρής Καρολάιν, συζύγου του πιλότου δολοφόνου της. Οι λόγοι που ευθύνονται είναι βαθύτεροι και αφορούν πολύ περισσότερο τους άντρες και την νοοτροπία που έχουν απέναντι στον εαυτό τους, στην ταυτότητά τους και τις γυναίκες.
Η αληθινή ευθύνη για την τρέχουσα κατάσταση βρίσκεται στους θύτες και όχι στα θύματα. Εδώ πρέπει να αναφερθούμε στην αρρωστημένη νοοτροπία που έχουν πολλοί άντρες για τον κόσμο και την κοινωνία γενικότερα, την λεγόμενη τοξική αρρενωπότητα (toxic masculinity). Η κατανόησή της είναι απολύτως απαραίτητη για να αναλύσουμε τι προκαλεί τις γυναικοκτονίες. Η τοξική αρρενωπότητα δεν είναι συνώνυμο με τον ανδρισμό σαφώς, αλλά είναι ένας όρος που περιγράφει ένα σύνολο αντιλήψεων και συμπεριφορών που αποτελούν μέρος της παραδοσιακής έννοιας του ανδρισμού.
Οι αντιλήψεις που ορίζουν την τοξική αρρενωπότητα υπερασπίζουν τα δύο παλιά στερεότυπα των φύλων. Πως οι άντρες οφείλουν να έχουν τον έλεγχο σε κάθε κομμάτι της κοινωνίας, να παράγουν και να «προστατεύουν» την οικογένεια ενώ οι γυναίκες να έχουν περιορισμένη βούληση, περιορισμένο λόγο, να φροντίζουν το σπίτι και τα παιδιά και, σαφώς, να μην αποτελούν πρόβλημα στον pater familias της οικογένειας. Με λίγα λόγια, η τοξική αρρενωπότητα αποτελεί σεξισμό ή άλλες προβληματικές πεποιθήσεις που είναι βαθιά ριζωμένες στην «ταυτότητα» του ανδρισμού που επικαλούνται πολλοί, και έμμεσα ή άμεσα οδηγεί σε πράξεις όπως οι γυναικοκτονίες.
Αυτές οι αντιλήψεις στην μοντέρνα κοινωνία σπάνια θα λεχθούν διαφανέστατα και «ωμά», με τον ανοιχτό σεξισμό να θεωρείται κατακριτέος από την πλειοψηφία της χώρας. Όμως αυτό που θα έπρεπε να μας προβληματίζει παραπάνω είναι τα χιλιάδες άτομα που υποστηρίζουν αυτές τις θέσεις, τουλάχιστον εν μέρει, χωρίς να το παραδέχονται. Πολλοί άνθρωποι μπορεί να ισχυρίζονται πως είναι υπέρ της ισότητας μεταξύ των φύλων ενώ υποσυνείδητα πιστεύουν κάτι διαφορετικό. Είτε επειδή έχουν συνηθίσει έτσι από μικρή ηλικία είτε επειδή αυτά είναι τα πρότυπα στο περιβάλλον τους, αρκετοί άντρες ακόμα έχουν σεξιστικές απόψεις και πράττουν ανάλογα, χωρίς να είναι πρόθυμοι να το ομολογήσουν στον εαυτό τους ή σε άλλους.
Εδώ αρχίζουν και γίνονται ξεκάθαρες οι αιτίες των γυναικοκτονιών. Ο βαθύς σεξισμός στη νοοτροπία και στις πράξεις πολλών ανδρών, μαζί με την κοινωνία που ανέχεται ή και προωθεί τέτοιες αντιλήψεις είναι υπεύθυνοι για τους δεκαεπτά θανάτους αυτήν τη χρονιά στη χώρα μας. Πολλοί αντιμετωπίζουν τα δικαιώματα της γυναίκας ως κάτι ασήμαντο και θίγονται όταν βλέπουν μια γυναίκα να χρησιμοποιεί τις ελευθερίες που της αποδίδονται από το Σύνταγμα. Καθώς διαλέγουν να αγνοούν τα εμπόδια που βάζει η κοινωνία στις γυναίκες ή και τις δικές τους εσφαλμένες και βλαβερές πεποιθήσεις για τον ρόλο των φύλων στην κοινωνία και καθώς νιώθουν πως απειλούνται από κινήματα όπως ο φεμινισμός, που δεν ζητάει τίποτα παραπάνω από την ισότητα, δεν μπορούμε να είμαστε έκπληκτοι όταν ακούμε για δεκαεπτά γυναικοκτονίες στην Ελλάδα ή για βία ενάντια των γυναικών γενικότερα.
Άρα λοιπόν, τι οφείλουμε να κάνουμε ώστε να σταματήσουν οι γυναικοκτονίες; Βλέποντας πως το πρόβλημα είναι στην ουσία η τοξική αρρενωπότητα, η λύση είναι να την αντιμετωπίσουμε. Η κοινωνία οφείλει να προωθεί σωστά και ηθικά πρότυπα στα παιδιά και στους νέους, πρότυπα που δεν στηρίζονται σε σεξιστικές αντιλήψεις για τους ρόλους των φύλων ούτε σε οπισθοδρομικές ιδέες που ενθαρρύνουν την έλλειψη σεβασμού και ενδιαφέροντος προς στον συνάνθρωπο. Ανεξαρτήτως από βιολογικές διαφορές, κάθε παιδί δικαιούται μια ανθρωπιστική διαπαιδαγώγηση, που έχει ως πρότυπα τον κοινωνικό εθελοντισμό και την κοινωνική αλληλεγγύη και όχι την υπεροψία, το μίσος και τις φυλετικές διακρίσεις.
Επιπροσθέτως, εκτός από τη σωστή παιδεία για τις γενιές του μέλλοντος, οφείλουμε εμείς, και ιδιαίτερα οι άντρες, να κάνουμε αυτοκριτική στις συνήθειές μας και στις πεποιθήσεις μας. Αυτοί που έχουν τις πεποιθήσεις που προανέφερα πρέπει να αναθεωρήσουν τα πρότυπα που πιθανώς διδάχτηκαν από μικρή ηλικία και να καλλιεργήσουν μια υγιέστερη σχέση με την ταυτότητά τους που δεν βασίζεται σε έμφυλες διακρίσεις και δεν οδηγεί σε βία εναντίον των γυναικών και σε γυναικοκτονίες.
Ο δρόμος για μια ίση κοινωνία χωρίς έμφυλη βία και φόνους δεν πρόκειται να είναι εύκολος. Η ενδυνάμωση της ανθρωπιστικής παιδείας, η καλλιέργεια υγιών προτύπων συμπεριφοράς και η ενίσχυση του πολιτικού και κοινωνικού ρόλου της γυναίκας είναι ανάγκη να αποδυναμώσουν σταδιακά τα σεξιστικά στερεότυπα. Η κοινωνία δεν θα κάνει πλέον τα στραβά μάτια κοινωνία και ο φόβος του να είσαι γυναίκα θα λάβει τέλος.
Άγγελος Δημήτριος Παππούλης
