Η βιολογία της μέλισσας

Η μέλισσα είναι έντομο που ζει κατά μεγάλες οικογένειες μέσα σε κυψέλες. Μέσα σε κάθε κυψέλη υπάρχουν τρία είδη μελισσών: η βασίλισσα, οι εργάτριες και οι κηφήνες.

Το σώμα της μέλισσας αποτελείται από τρία μέρη: το κεφάλι , το θώρακα και την κοιλιά, συνολικού μήκους 1,5 εκ., περίπου στο μέγεθος ενός μέτριου φιστικιού.

Η μέλισσα έχει τρίχωμα διαφορετικού χρώματος στο σώμα της. Αυτές οι τρίχες κάνουν τις ρίγες των μελισσών να φαίνονται καφέ και κίτρινες.

Στο κεφάλι της έχει δεξιά και αριστερά δύο μεγάλα  μάτια , που αποτελούνται από 13.000 περίπου μικρά μάτια το καθένα και έτσι έχει τη δυνατότητα να βλέπει ταυτόχρονα μπροστά , πίσω, πάνω και κάτω. Στο κέντρο του κεφαλιού της έχει ακόμα τρία απλά μάτια, που σχηματίζουν τρίγωνο.

Έχει δυο κεραίες, που είναι σαν δέκτες ραδιοφώνου. Είναι τα όργανα της ακοής και της όσφρησης.

Στο στόμα η μέλισσα έχει μια γλώσσα μακριά, παχιά και εύκαμπτη. Στην άκρη είναι σαν προβοσκίδα με μικρό κουταλάκι, που είναι μαζί όργανο αφής και γεύσης. Όταν δεν τη μεταχειρίζεται, την κρατά κουλουριασμένη στην κοιλιά της. Με την προβοσκίδα ρουφά το νέκταρ από τα λουλούδια.

Από το θώρακα ξεφυτρώνουν δυο ζευγάρια διάφανα, λεπτά αλλά δυνατά φτερά, σαν μεμβράνη από ζελατίνη, ώστε να μπορεί να πετάξει μακριά για τροφή. Το γρήγορο κούνημα των φτερών τους προκαλεί ένα χαρακτηριστικό ήχο, το γνωστό μας  «ζουζούνισμα».

Τα 6 πόδια της μέλισσας είναι κι αυτά τριχωτά και τελειώνουν στις άκρες τους σε νύχια αγκιστρωτά. Στα πίσω πόδια της έχει μικρές κοιλότητες, που λέγονται καλάθια. Αυτά μοιάζουν σαν κίτρινα μπαλόνια, γιατί εκεί βάζει τη γύρη από τα άνθη.

Η κοιλιά της μέλισσας αποτελείται από 6 δαχτυλίδια. Στην άκρη της κοιλιάς υπάρχει το κεντρί το οποίο είναι κούφιο, μοιάζει σαν τρυπανάκι και συγκοινωνεί με έναν αδένα, που έχει μέσα δηλητήριο. Είναι το μοναδικό της όπλο εναντίον των εχθρών της. Όταν ενοχληθεί, αμύνεται με το κεντρί αυτό, που φέρει στο άκρο του μικρά αγκίστρια στραμμένα προς τα μέσα. Έτσι, όταν βυθιστεί σε έναν ελαστικό ιστό, όπως το δέρμα του ανθρώπου, η μέλισσα είναι αναγκασμένη να εγκαταλείψει το κεντρί με τα σπλάχνα, που είναι συνδεδεμένα μαζί του και κατά συνέπεια πεθαίνει. Οι κηφήνες δεν έχουν κεντρί.

Η μέλισσα δεν αναπνέει όπως ο άνθρωπος , αλλά έχει τρύπες στο σώμα, μέσα από τις οποίες περνά ο αέρας.

Η μέλισσα, την άνοιξη και το καλοκαίρι τρέφεται από τη γύρη και το γλυκό νέκταρ  των λουλουδιών. Το χειμώνα τρέφεται με μέλι, που έχει αποθηκέψει στις κηρήθρες της κυψέλης.

Εργάτρια , που στα πίσω πόδια της κουβαλάει τη γύρη.

Η βασίλισσα

Η βασίλισσα είναι η μοναδική γόνιμη θηλυκή μέλισσα στην κυψέλη. Ζει στη μέση της κυψέλης και είναι ο αρχηγός της. Είναι εύκολο να την αναγνωρίσει κανείς από το αρκετά μεγαλύτερο σώμα της, σε σχέση με  τις άλλες μέλισσες, και τα  πολύ κοντύτερα φτερά της.

Γονιμοποιείται μια φορά στη ζωή της από τους κηφήνες και η αποκλειστική της αποστολή είναι να γεννάει τα αυγά στα ειδικά εξάγωνα κελιά (ένα στο κάθε κελί), που ετοίμασαν οι εργάτριες γι’ αυτό το σκοπό. Γεννάει δύο ειδών αυγά:

τα γονιμοποιημένα, από τα οποία βγαίνουν οι εργάτριες, και

τα αγονιμοποίητα αυγά, από τα οποία θα βγουν οι κηφήνες.

Τη βασιλική προνύμφη τη θρέφουν οι εργάτριες με διαλεχτή τροφή, το βασιλικό πολτό, ενώ τις υπόλοιπες με μέλι και γύρη. Υπάρχει πιθανότητα όμως να θραφούν με βασιλικό πολτό και περισσότερες από μια προνύμφες. Έτσι μπορεί να γεννηθούν 2 ή 3 νέες βασίλισσες στην κυψέλη. Μόλις εμφανιστεί η πρώτη, τρώει το κέρινο σκέπασμα από τα κελιά των άλλων, που προορίζονται επίσης για βασίλισσες, και τις σκοτώνει, ώστε να μείνει η μοναδική βασίλισσα στην κυψέλη.

Την άνοιξη, η βασίλισσα πρέπει να κάνει το ταξίδι του γάμου της. Βγαίνει λοιπόν στην είσοδο της κυψέλης και βουίζει δυνατά, προσκαλώντας έτσι τους κηφήνες να την ακολουθήσουν. Πετάει όλο και πιο ψηλά, ώστε να εξαντληθούν οι κηφήνες και να γονιμοποιηθεί με τους δυνατότερους.

Επιστρέφει στην κυψέλη, ενώ οι κηφήνες πεθαίνουν, και αρχίζει να γεννάει αυγά μέσα στις κυψέλες  (2.000 – 3.000 αυγά την ημέρα επί 4-5 χρόνια). Αυτή η αποστολή της είναι τόσο σημαντική, ώστε δεν έχει χρόνο ούτε να φαει , ούτε να πλυθεί. Έχει γύρω της πολλές μέλισσες που τη φροντίζουν, την ταΐζουν στο στόμα με γύρη και βασιλικό πολτό και την καθαρίζουν.

Από το αυγό, σε 3-4 μέρες, βγαίνει το σκουληκάκι, που λέγεται προνύμφη

Η προνύμφη μεταμορφώνεται σε νύμφη. Η περίοδος της προνύμφης διαρκεί περίπου 10 μέρες.

Η νύμφη, σε 8 περίπου ημέρες, μεταμορφώνεται σε μέλισσα, η οποία βγαίνει από το κελί της.

Έχει επίσης  τους προσωπικούς φρουρούς της, που έχουν διαταγή να επιτίθενται σε όποιον την ενοχλήσει.

Όταν η νέα βασίλισσα επιστρέψει μετά τη γαμήλια πτήση της στην κυψέλη, τα πράγματα γίνονται δύσκολα, γιατί παλιά και νέα βασίλισσα δε χωρούν πια στην ίδια κυψέλη και αρχίζει μεταξύ τους άγριος αγώνας. Η παλιά βασίλισσα προσπαθεί να σκοτώσει ή να διώξει τη νέα. Τελικά, οι νέες εργάτριες προστατεύουν τη βασίλισσά τους και διώχνουν την παλιά, που την ακολουθούν οι παλιές μέλισσες σαν πιστοί οπαδοί.

Η διωγμένη βασίλισσα σταματάει συνήθως σ’ ένα κλαδί δέντρου, οπότε μαζεύονται γύρω της και οι υπόλοιπες μέλισσες και σχηματίζουν ένα είδος τσαμπιού σταφυλιού. Εκεί ξαναρχίζουν το έργο τους, εκτός αν κάποιος μελισσοκόμος τις μαζέψει και τις τοποθετήσει σε κυψέλη.

Έτσι δημιουργείται μια νέα κοινωνία μελισσών, δηλαδή μια κυψέλη.

Ιστορία

Η μελισσοκομία έχει αρκετά παλιά παράδοση. Σε διάφορες ζωγραφικές παραστάσεις, που βρέθηκαν στις Πυραμίδες της Αιγύπτου, εικονίζονται άνθρωποι που ασχολούνται με τη μελισσοκομία. Στην αρχαία Ελλάδα επίσης η μελισσοκομία βρισκόταν σε αρκετά υψηλό επίπεδο. Άλλωστε από την εποχή αυτή υπάρχουν τα γραπτά του Αριστοτέλη για τη μελισσοκομία. Οι απόψεις του αυτές εξακολουθούσαν να ισχύουν μέχρι και το μεσαίωνα. Ο μεσαίωνας δεν πρόσθετε και πολλά καινούρια πράγματα στη μελισσοκομία, εκτός ίσως από τον καπνό, όταν επρόκειτο να ασχοληθεί κανείς με τις μέλισσες, ώστε αυτές να μην αγριεύουν πολύ. Αργότερα η μελισσοκομία αποτέλεσε είδος ασχολίας των μοναχών στα μοναστήρια, όπου και αναπτύχθηκε σημαντικά.

Τη μεγαλύτερη ανάπτυξη τη γνώρισε η μελισσοκομία τα τελευταία εκατό χρόνια και ακόμη μεγαλύτερη τα τελευταία χρόνια μετά τον πόλεμο. Σήμερα είναι πια πάρα πολλά γνωστά πράγματα από τη βιολογία των μελισσών, από τη νομοτέλεια που διέπει τη ζωή τους, τον τρόπο της ζωής τους κλπ. Σε μερικά κράτη η μελισσοκομία έχει πάρει το χαρακτήρα της βιομηχανικής παραγωγής, όπως στον Καναδά, την Ρωσία και τις ΗΠΑ. Οι παλιές πρωτόγονες κυψέλες έχουν αντικατασταθεί με νέες ξύλινες και πολύ πιο πρακτικές και αποδοτικές.

Μελισσοκόμος στο Ληξούρι Κεφαλλονιάς. Κατά τις μελισσοκομικές εργασίες είναι απαραίτητος ο προστατευτικός ρουχισμός και εξοπλισμός, ειδικά για το πρόσωπο, προκειμένου να αποφευχθούν δυσάρεστες επιπλοκές από τα τσιμπήματα των μελισσών.

Μέθοδοι μελισσοκομίας

Σήμερα υπάρχουν δύο τρόποι μελισσοκομίας. Ο παραδοσιακός, όπου το σύνολο των κυψελών παραμένει σε ένα μέρος και ο σύγχρονος, που κάθε φορά μεταφέρεται στην περιοχή που έχει λουλούδια. Ο δεύτερος τρόπος, η νομαδική μελισσοκομία, θεωρείται ασύγκριτα πιο αποτελεσματική και πιο αποδοτική.

Η μελισσοκομία στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερα από 60 σύλλογοι μελισσοκομίας Οι σύλλογοι μελισσοκομίας ενώνονται μαζί και σχηματίζουν την Ομοσπονδία Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδας.

Επίσης στην Ελλάδα υπάρχουν από το 2000 τα μελισσοκομικά κέντρα. Τη λειτουργία των 14 μελισσοκομικών κέντρων έχουν αναλάβει μελισσοκομικοί συνεταιρισμοί, είναι στελεχωμένα με επιστημονικό προσωπικό το οποίο πέρα από την τεχνική βοήθεια που παρέχει, υλοποιεί το μοναδικό για τον Έλληνα μελισσοκόμο επιδοτούμενο πρόγραμμα των συνθηκών βελτίωσης της παραγωγής και εμπορίας των προϊόντων της μελισσοκομίας.

Η Ελλάδα διαθέτει ιδανικές συνθήκες για τη μελισσοκομία. Η ανάπτυξή της όμως στη χώρα δεν είναι τέτοια, όση επιτρέπουν οι κλιματολογικές συνθήκες της. Ως αποτέλεσμα η εγχώρια παραγωγή δεν καλύπτει τις ανάγκες της εγχώριας κατανάλωσης.

Στη Ελλάδα οι μεγαλύτερες ποσότητες μελιού προέρχονται από το πεύκο (55-60%), ενώ σημαντική είναι και η παραγωγή μελιού ελάτης (5-10%) και θυμαριού (15%).

Περίπου 80% όσων ασχολούνται με τα μελισσοκομία είναι γεωργοί και το υπόλοιπο 20% ετεροεπαγγελματίες. Οι μέλισσες καλύπτουν περίπου το 1,80% της ελληνικής ζωικής παραγωγής.

Oι μέλισσες μιας κυψέλης, πετάνε από λουλούδι σε λουλούδι και συλλέγουν γύρη και νέκταρ. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι μέλισσες αυτές μπορούν να πετάξουν σε ακτίνα 2 χλμ. και επισκέπτονται ημερησίως πάνω από 3 χιλιάδες λουλούδια και δέντρα. Όταν μαζέψουν αρκετό νέκταρ και γύρη και το φορτίο τους γίνει βαρύ επιστρέφουν στην κυψέλη τους, αποθηκεύουν την προμήθειά τους στα κελιά της κυψέλης και μετά φεύγουν ξανά και επαναλαμβάνουν την διαδικασία. Στη συνέχεια άλλες μέλισσες δημιουργούν με τα φτερά τους ένα ρεύμα αέρα έτσι ώστε να εξατμιστεί το μεγαλύτερο μέρος του νερού που υπάρχει στο νέκταρ και το μέλι να γίνει συμπυκνωμένο. Τέλος, οι μέλισσες σφραγίζουν τα κελιά με ένα πολύ λεπτό στρώμα κεριού.
Όταν, σφραγιστούν τουλάχιστον τα 2/3 της κηρήθρας με κερί, ο μελισσοκόμος μπορεί να πάρει την κηρήθρα με το μέλι. Για να βγάλει το μέλι, πρέπει αρχικά να απολεπίσει την κηρήθρα, δηλαδή να αφαιρέσει το κερί από τα κελιά και στη συνέχεια να την τοποθετήσει σε ένα μελιτοεξαγωγέα που περιστρέφεται οπότε το μέλι βγαίνει από τα κελιά. Το μέλι μετά χρειάζεται μόνο φιλτράρισμα (απομακρύνονται κομματάκια κεριού, γύρης) για να συσκευασθεί σε βάζα και να πάει στα ράφια των καταστημάτων.

Πηγή: http://www.mel.gr/

Αθηνά Τσαταλμπάση