Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

 

Η ιδανική  ηλικία γάμου στην αρχαία Αθήνα ήταν τα 14 χρόνια για τα κορίτσια και τα 30 για τους άνδρες. Λογοτεχνικές μαρτυρίες όμως δηλώνουν ότι η ηλικία γάμου των γυναικών ήταν ανάμεσα στα 13 και στα 25, ενώ των ανδρών, ανάμεσα στα 17 και στα 35.

Στην Αθήνα του 5ου π. Χ. αιώνα, ο ερχομός ενός παιδιού που προέκυπτε από την έγγαμη συμβίωση ενός άνδρα με μία γυναίκα, είχε σαν επακόλουθο μια σειρά από τελετουργίες, με τις οποίες τα παιδιά ενσωματώνονταν στην οικογένεια.

  Κάποιες από αυτές ήταν κοινές και για τα δύο φύλα, ενώ κάποιες άλλες διέφεραν.

 Σε περιπτώσεις που το νεογέννητο ήταν με εμφανείς αναπηρίες, ή κορίτσι που ήταν ανεπιθύμητο στην οικογένεια, καρπός παράνομης σχέσης ή παιδί σκλάβου, αμέσως μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν από αυτό με τη λεγόμενη Έκθεση ή απόθεση, κατά την οποία το τοποθετούσαν μέσα σε μία χύτρα και το εγκατέλειπαν σε μία απόμακρη περιοχή.

  Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η έκθεση αποτελούσε έγκλημα. Επιπλέον, αφού  το παιδί δεν είχε συνδεθεί με την πατρική εστία και δεν είχε ονομαστεί, δεν είχε θέση μέσα στο σπίτι.

«…ένα γιο τον μεγαλώνει κανείς έστω και αν είναι φτωχός, όμως μία κόρη την εκθέτει κανείς έστω και αν είναι πλούσιος…».  Ποσείδιππος, Ερμαφρόδιτοι

Το απόσπασμα αυτό του Ποσείδιππου, που ήταν  κωμωδιογράφος και έζησε μεταξύ του 3ου και 2ου αιώνα π. Χ., μας δείχνει καθαρά την απόρριψη των νεογέννητων κοριτσιών, την οποία αναγνώριζε ο νόμος και δέχονταν η κοινωνία.

 Έκθεση, με την κυριολεκτική έννοια του όρου, σήμαινε η  τοποθέτηση του νεογέννητου σε ένα τσουκάλι και στη συνέχεια η εγκατάλειψή του στο δρόμο, όχι όμως μακριά από το σπίτι.

Τα κορίτσια ήταν τα κύρια θύματα εκθέσεων από τον ίδιο τους τον πατέρα ο οποίος είχε το δικαίωμα να τους προσφέρει τη ζωή, αλλά και την εξουσία να τα οδηγεί στο θάνατο, όταν θεωρούσε, ότι η ανατροφή τους ήταν περιττή.

Όμως και τα νεογέννητα αγόρια μερικές φορές ήταν ανεπιθύμητα λόγω των οικονομικών προβλημάτων που μπορεί να είχε η οικογένεια.

Τον κίνδυνο της έκθεσης δεν αντιμετώπιζαν μόνο τα νεογέννητα παιδιά που αποκτούσε ένας Αθηναίος πολίτης παράνομα , αλλά και αυτά που αποκτούσε με τη νόμιμη σύζυγό του

Είναι γεγονός, ότι η γέννηση μιας κόρης δεν ήταν τόσο καλοδεχούμενη στην ελληνική οικογένεια, όσο αυτή ενός γιου, επειδή ο γιος θεωρούνταν ο συνεχιστής του σπιτιού και ήταν ικανός να προστατεύσει την πόλη του σε περίπτωση πολέμου.

Τα κορίτσια αποτελούσαν μία επένδυση πανάκριβη, γιατί εκτός από το κόστος της ανατροφής ο πατέρας είχε και την υποχρέωση της προίκας.

 Μία κόρη δεν ήταν ποτέ σε θέση να ανταποδώσει ό,τι είχε ξοδέψει για αυτήν η οικογένεια για να παντρευτεί, ενώ στην περίπτωση που δεν παντρευόταν θα εξακολουθούσε να είναι φορτίο για την οικονομία του σπιτιού.

Πιο αποτελεσματική ήταν μια παλιά συνήθεια, η οποία ευτυχώς απαγορεύτηκε με έναν νόμο του Σόλωνα, αυτή, της πώλησης μιας κόρης από τον πατέρα της ως δούλη , όταν υπήρχε ο κίνδυνος να τη δει μια μέρα «παρθένα και ασπρομάλλα»

 Μέχρι τη ηλικία των επτά ετών τα παιδιά μεγάλωναν στο γυναικωνίτη. Μετά τον τοκετό, η μητέρα αναλάμβανε το θηλασμό και τη φροντίδα του παιδιού, Στα πλουσιότερα σπίτια για τις καθημερινές ανάγκες, εκτός από το θηλασμό φρόντιζε αρχικά η τροφός ή τιθήνη, και αργότερα ο παιδαγωγός .

Η τροφός ήταν συνήθως μια δούλα ή φτωχή ελεύθερη γυναίκα, η οποία αναλάμβανε την καθημερινή φροντίδα του παιδιού και ήταν υπεύθυνη για τη σωματική του υγιεινή, την τροφή, την εκπαίδευση και την αυτονομία του.

Ο παιδαγωγός ήταν ο έμπιστος δούλος του σπιτιού, ο οποίος συνόδευε τα αγόρια στις εξόδους τους και αργότερα στο σχολείο, τα επέβλεπε και τους μάθαινε καλούς τρόπους. Τόσο η τροφός, όσο και ο παιδαγωγός παρέμεναν κοντά στα παιδιά ακόμη και όταν αυτά μεγάλωναν.

Από εκεί και πέρα ακολουθούσε τα στάδιο της εκπαίδευσης για τα αγόρια, ενώ για τα κορίτσια που δεν έπαιρναν καμιά μόρφωση έμεναν κλεισμένα στο σπίτι και ασχολούνταν με τις οικιακές εργασίες μέχρι την ώρα του γάμου τους.

 

Ο ΤΟΚΕΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

 

 Ο τοκετός στην αρχαία Ελλάδα ήταν μια διαδικασία επικίνδυνη για τη μητέρα  και για το βρέφος. Οι πιθανότητες θανάτου ήταν αυξημένες και για τους δύο και δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που η μητέρα έχανε την ζωή της στη γέννα. Η πρόοδος της Ιατρικής βοήθησε τη διαδικασία αυτή. Ο Ιπποκράτης τον 5^ο π.χ. αιώνα συγγράφει ειδικά για τα γυναικολογικά και τον 2^ο αιώνα μ.χ. ο Έλληνας Σωρανός ο Εφέσιος ξεχωρίζει ως ο διασημότερος γυναικολόγος στη Ρώμη. Για μια κανονική γέννα θα έπρεπε να έχουν  ετοιμάσει: ελαιόλαδο, χλιαρό νερό, χλιαρά επιθέματα (θερμάσματα), μαλακούς σπόγγους, κομμάτια μαλλί, επιδέσμους, ένα μαξιλάρι, πράγματα για να μυρίσει η επίτοκος, το σκαμνί ή την καρέκλα της μαίας, δύο κρεβάτια και ένα κατάλληλο δωμάτιο.

Το λάδι χρειάζεται για να εγχυθεί και να επαλειφθεί. Το χλιαρό νερό για να ξεπλυθούν τα διάφορα μέρη. Τα θερμάματα για να ανακουφιστούν οι πόνοι. και το μαλλί για να σκεπαστούν τα μέρη της γυναίκας. Το μαξιλάρι για να τοποθετηθεί εκεί το μωρό κάτω από την γυναίκα μέχρι να τελειώσει ο τοκετός. Πράγματα για να μυρίσει η γυναίκα και να συνέλθει, όπως μέντα, κριθάρι, μήλο, κ.α.

Ο τοκετός θεωρούνταν διαδικασία που προκαλούσε πνευματική μόλυνση. Για το λόγο αυτό απαγορευόταν να πραγματοποιείται σε ιερά. Η νέα μητέρα θεωρούνταν μολυσμένη τουλάχιστον για τις δέκα πρώτες ημέρες μετά τη γέννα. Στο διάστημα αυτό ήταν περιορισμένη στο σπίτι και με ελάχιστους ανθρώπους ερχόταν σε επαφή.

 Το μίασμα δεν περιοριζόταν μόνο σε αυτή, αλλά σε όποιονδήποτε βοήθησε στον τοκετό ή βρισκόταν στο σπίτι την ώρα του τοκετού.

Όσοι εκτέθηκαν στην μόλυνση δεν επιτρεπόταν να εισέρχονται σε ιερά ή να ασκούν τη λατρεία. Αυτή η απομόνωση των δέκα πρώτων ημερών είχε χαρακτήρα θρησκευτικό, επιπλέον όμως κάλυπτε και πρακτικές ανάγκες: τον αποκλεισμό της γυναίκας από τις δουλειές της καθημερινής ζωής και τη βιολογική προστασία της μητέρας και του βρέφους από τους κινδύνους που ελλόχευε η έκθεσή τους στον έξω κόσμο τις πρώτες αυτές κρίσιμες ημέρες.

Στην Αθήνα, αμέσως μετά τη γέννηση ενός παιδιού οι γυναίκες του σπιτιού που είχαν βοηθήσει στη διαδικασία του τοκετού έπλεναν το νεογνό με καθαρό, κρύο νερό, το σπαργάνωναν και στη συνέχεια το παρουσίαζαν στον πατέρα.

Στην περίπτωση που το παιδί ήταν αγόρι, κρεμούσαν στην εξώπορτα του σπιτιού ένα κλαδί από ελιά –σύμβολο των ανταμοιβών του άνδρα στον στίβο και στην πολιτική και στρατιωτική ζωή-,ενώ αν ήταν κορίτσι μια μάλλινη κορδέλα, η οποία συμβόλιζε τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας.

 Την πέμπτη ή την έβδομη μέρα από τη γέννηση γίνονταν τα Αμφιδρόμια , τα οποία εκτός του ότι αποτελούσαν το βασικό τελετουργικό έθιμο που συνέδεε το νεογνό με τον οίκο όπου ανήκε, ταυτόχρονα σηματοδοτούσαν και την επίσημη αναγνώρισή του από τον πατέρα του, ο οποίος ήταν φυσικά παρών στη  διαδικασία.

 Κατά την τελετή όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό, αφού πρώτα έπλεναν τελετουργικά τα χέρια, περιέφεραν κυκλικά-και μάλλον ελαφριά ντυμένοι-γύρω από τη φωτιά που έκαιγε στην εστία του σπιτιού το μωρό, και μετά το τοποθετούσαν καταγής ,ενώ στη συνέχεια ακολουθούσε δείπνο.

Τη δέκατη μέρα μετά τη γέννηση, τη λεγόμενη δεκάτη, έδιναν στο μωρό το όνομά του, ενώ οι προσκεκλημένοι που έβλεπαν για πρώτη φορά το νεογέννητο έφερναν δώρα τα λεγόμενα γενέθλια ή οπτήρια.

Στη συνέχεια, ακολουθούσε θυσία και εορταστικό δείπνο με συμπόσιο μεταξύ των συγγενών και φίλων, με σκοπό να συμβάλλει στην συνένωση των δεσμών που είχαν μεταξύ τους.

Το αμέσως επόμενο και σημαντικότερο στάδιο, το οποίο δεν είχε την ίδια σπουδαιότητα και για τα δύο φύλα, αφορούσε στις τελετές, οι οποίες σηματοδοτούσαν και το πέρασμα από την εφηβεία στην ενηλικίωση.  Αυτές γίνονταν κάθε χρόνο, την τρίτη ημέρα της εορτής των Απατουρίων (αρχαία γιορτή, η οποία διαρκούσε τρεις μέρες και ήταν αφιερωμένη στον πανηγυρισμό της εγγραφής των παιδιών στους φρατρικούς καταλόγους) η οποία λεγόταν Κουρεώτις.

Για τα αγόρια ήταν το μείον και το Κούρειον, για τα κορίτσια ήταν η γαμηλία.

Το μείον ήταν θυσία που πρόσφερε ο πατέρας την επόμενη χρονιά της γέννησης του παιδιού, ενώ το κούρειον ήταν η θυσία του ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά του αγοριού και συμβόλιζε τη μετάβασή του από την παιδική  ηλικία στην εφηβεία.

Τέλος, η γαμηλία περιλάμβανε τη θυσία και το γεύμα που παρέθετε ο Αθηναίος που επιθυμούσε να γνωστοποιήσει στα μέλη της κοινωνίας  τον πρόσφατο γάμο του και να τους συστήσει τη γυναίκα του. Μετά από αυτό , η νύφη αναγνωριζόταν ως θυγατέρα Αθηναίου πολίτη, ενώ η αποδοχή της από την κοινωνία αποτελούσε απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθούν Αθηναίοι πολίτες τα αρσενικά παιδιά του ζεύγους.

 

Βιβλιογραφία

• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδοτική Αθηνών

• el.wikipedia

• KRASOBLOG: τοκετός των παιδιών στην Αρχαία Ελλάδα

ΔΙΑΜΑΝΤΙΔΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ

Α1