Βασιλόπιτα
Η ιστορία της Βασιλόπιτας διαδραματίζεται πριν από περίπου 1500 χρόνια στην πόλη Καισάρεια της Καππαδοκίας στη Μικρά Ασία.
Το κόψιμο της Βασιλόπιτας είναι μια από τις λίγες πρωτόγονες πρακτικές που έχει διασωθεί. Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού ψωμιού που πρόσφεραν στους θεούς οι αρχαίοι Έλληνες στις μεγάλες αγροτικές γιορτές. Στα Κρόνια (πανηγύρι του θεού Κρώνα, που λατρευόταν στην Ελλάδα και των Σατουρναλίων στη Ρώμη), φτιάχνονταν γλυκά και πίτες, έβαζαν νομίσματα και όποιος τα έπαιρνε ήταν τυχερός…
Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τη Βασιλόπιτα
Η πλειοψηφία των Ελλήνων κόβει τη Βασιλόπιτα λίγο μετά την αλλαγή του χρόνου. Ωστόσο,σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας η βασιλόπιτα κόβεται στο μεσημεριανό τραπέζι ανήμερα του Αγίου Βασιλείου. Ωστόσο, το εθιμοτυπικό παραμένει το ίδιο. Ο νοικοκύρης τη σταυρώνει τρεις φορές με ένα μαχαίρι και μετά αρχίζει να κόβει τα κομμάτια. Το πρώτο είναι του Χριστού, το δεύτερο της Παναγίας, το τρίτο του Αγίου Βασιλείου, το τέταρτο του σπιτιού και ακολουθούν τα κομμάτια των μελών της οικογένειας με σειρά ηλικίας. Μετά ακολουθεί το τελευταίο κομμάτι του φτωχού. Σε ορισμένες περιοχές, κυρίως αγροτικές, κόβονται δύο ακόμη κομμάτια. Ένα για ζώα και ένα για σπαρτά. Όποιος βρει στο κομμάτι του το κρυμμένο φλουρί θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς και συνήθως μαζί με το φλουρί ο νοικοκύρης του δίνει ένα δώρο ή ένα χρηματικό ποσό. Αν το φλουρί πέσει στα κομμάτια του Χριστού, της Παναγίας ή του Αγίου Βασιλείου, το ποσό αυτό δίνεται στην εκκλησία, ενώ αν πέσει στο κομμάτι του φτωχού το ποσό δίνεται σε κάποιον ζητιάνο.
Ας δούμε όμως τις απαρχές του εθίμου της Βασιλόπιτας
Βρισκόμαστε στον 4ο αιώνα μ.Χ. στην Καισάρεια της Μικράς Ασίας.Τότε, χριστιανός πρεσβύτερος της περιοχής, ήταν ένας από τους σημαντικότερους αγίους της εκκλησίας μας, ο Μέγας Βασίλειος. Την ίδια εποχή, αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Ιουλιανός, ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως Ιουλιανός ο Παραβάτης. Σε μια από τις εκστρατείες του κατά των Περσών, ο Ιουλιανός πέρασε από την Καισάρεια. Εκεί τον συνάντησε ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος του πρόσφερε τρία κριθαρένια ψωμιά. Σημειωτέον ότι οι περισσότεροι από τους κατοίκους της Καισάρειας ήταν φτωχοί, και παρόλο που ο Ιουλιανός τους ζήτησε να του προσφέρουν ό,τι είχαν, εννοούσε και περίμενε χρυσό και πολύτιμα δώρα. Θυμωμένος από τα τρία κριθαρένια ψωμιά που έστειλε, και αφού έφυγε, έστειλε σε αντάλλαγμα τρία δέματα σανό. Ο Μέγας Βασίλειος του απάντησε: «Όπως μας ζήτησες, εμείς σου προσφέραμε αυτό που έχουμε και τρώμε. Το ίδιο πιστεύουμε έκανες και εσύ. Σε ευχαριστούμε».
Η απάντηση του Αγίου Βασιλείου θύμωσε περισσότερο τον Ιουλιανό, ο οποίος ορκίστηκε ότι γυρνώντας από την εκστρατεία θα καταστρέψει την Καισάρεια. Πέρασε ο καιρός και τα νέα ότι ο Ιουλιανός επιστρέφει έφτασαν στον Μέγα Βασίλειο. Εκείνος προσπαθώντας να σώσει το ποίμνιο του, κάλεσε όλους τους πιστούς να προσφέρουν ό,τι πολύτιμο είχαν, ώστε να δοθεί στον Ιουλιανό και να κατευναστεί έτσι ο θυμός του. Ο λαός έκανε όπως του είπε ο ποιμενάρχης του και συγκεντρώθηκαν τα πολύτιμα αντικείμενα. Κατόπιν ο Μέγας Βασίλειος και ο λαός έκαναν αγρυπνία και προσεύχονταν για την σωτηρία τους. Στην διάρκεια της αγρυπνίας αυτής, ο Μέγας Βασίλειος είδε ένα όραμα. Στο όραμα αυτό η Παναγία έστειλε τον Άγιο Μερκούριο και στρατιά Αγγέλων κατά του Ιουλιανού. Το όραμα όμως απλά φανέρωσε στον Άγιο τα πραγματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα λίγο έξω από την Καισάρεια. Έτσι, ο κίνδυνος εξέλειψε και τα πολύτιμα αντικείμενα έπρεπε να επιστραφούν στους κατόχους τους. Για να μην μπουν στον πειρασμό να πάρουν κάτι που δεν τους ανήκε, ο Μέγας Βασίλειος έδωσε εντολή να ζυμωθούν μικρές πίτες και μέσα σε αυτές να τοποθετηθούν τα πολύτιμα αντικείμενα που έπρεπε να μοιραστούν. Οι πίτες αυτές μοιράστηκαν στους πιστούς και ως εκ θαύματος, ο καθένας βρήκε στην πίτα που πήρε ό,τι είχε προσφέρει για την σωτηρία από τον Ιουλιανό.
Από τότε φτιάχνουμε κι εμείς τη Βασιλόπιτα με το φλουρί μέσα, την πρώτη μέρα του χρόνου, τη μέρα του Αγίου Βασιλείου. Η Βασιλόπιτα, αγιοβασιλιάτικο έθιμο πολλών αιώνων, μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, για να μας θυμίζει την αγάπη και την καλοσύνη αυτού του Άγιου ανθρώπου.
