Της Ειρήνης Χατζή, μαθήτριας του Γ2′
Με μια συλλογή φωτογραφιών που προέρχονται από τη φύση της Αλμωπίας αλλά και από την πολη της Θεσσαλονίκης καλωσορίζουμε την έλευση του Καλοκαιριού και την έναρξη των διακοπών μας…
Από τις μαθήτριες της Α” τάξης Χριστίνα Ορμάνη, Άννα Πουσίνη και Δήμητρα Σαλαμάνη
Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή του ορθόδοξου ελληνισμού. Η Μεγάλη Εβδομάδα και η Ανάσταση ήταν και είναι οι ομορφότερες μέρες του χρόνου, τις ζούμε και τις ζει κάθε κομμάτι των απανταχού Ελλήνων με νηστεία, ευλάβεια, χαρά, προσευχή και αγάπη. Τα θεία πάθη οδηγούν στον θρίαμβο της Ανάστασης την νίκη της ζωής, απέναντι στον θάνατο.
Το Πάσχα είναι κινητή γιορτή και γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο που ακολουθεί μετά την εαρινή ισημερία (21 Μαρτίου). Ξεκίνησε να γιορτάζεται ως κοινή γιορτή με τους Εβραίους, αλλά σιγά σιγά διαφοροποιήθηκε και οι χριστιανοί γιόρταζαν το Πάσχα χωριστά μετά την πρώτη οικουμενική σύνοδο (325 μ.Χ.). Το Ελληνικό όμως Πάσχα έχει ιδιαίτερο παραδοσιακό χαρακτήρα και χρώμα. Τα πασχαλινά έθιμα του Ελληνικού λαού έχουν την δική τους σφραγίδα και ποικιλία από πόλη σε πόλη και από χωριό σε χωριό και όλα έχουν τις ρίζες τους σε παραδόσεις πολλών αιώνων.
Στην περιοχή των Προμάχων εκτός από τα έθιμα που τηρούνται σε όλη τη χώρα υπάρχουν και κάποια τοπικά που δίνουν ένα ιδιαίτερο χρώμα σ” αυτές τις γιορτινές μέρες. Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε τα έθιμα και τις συνήθειες των κατοίκων του χωριού μας κατά τη διάρκεια της Μ. Εβδομάδας.
Το Σάββατο του Λαζάρου και η Κυριακή των Βαΐων είναι προάγγελος της θείας Ανάστασης. Παλαιότερα τα μικρά παιδιά μετά την λήξη της θείας λειτουργίας έβγαιναν στα σοκάκια του χωρίου και έλεγαν τα κάλαντα για τον Λάζαρο: » Ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα βάγια, Ήρθε των βαγιών η εβδομάδα, Σήκω Λάζαρε και μην κοιμάσαι….»
Το πρωί της Κυριακής των Βαΐων πολλοί πιστοί πηγαίνουν στην θεία λειτουργία με κλαδιά δάφνης και ελιάς και ψάλλοντας το «ωσαννά» μαζί με τον ιερέα, αναπαριστούν την υποδοχή του Ιησού στα Ιεροσόλυμα. Καθ” όλη τη διάρκεια της Μ. Εβδομάδας στην εκκλησία υπάρχει θεία λειτουργία, κατά την οποία εξιστορούνται τα πάθη του Χριστού. Η Μ. Εβδομάδα είναι εβδομάδα νηστείας και πένθους για τα πάθη του Χριστού. Οι νοικοκυρές του χωρίου αποφεύγουν να κάνουν πολλές δουλειές και φροντίζουν όλα να έχουν γίνει πριν την εβδομάδα των παθών.
Τη Μ. Τετάρτη το απόγευμα γίνεται το ιερό ευχέλαιο. Οι πιστοί προσέρχονται κρατώντας ένα μπολ με αλεύρι και ένα καντήλι που είναι γεμάτο με κρασί και λάδι. Το λάδι και το κρασί το φυλάνε με ιδιαίτερη προσοχή και ευλάβεια όλο τον χρόνο και το χρησιμοποιούν για την ίαση της ψυχής και του σώματος όποτε παρουσιασθεί ανάγκη. Με το αλεύρι ζυμώνουν πρόσφορο για την προσκομιδή της Μ. Πέμπτης.
Το πρωί της Μ. Πέμπτης οι νοικοκυρές συνηθίζουν να βάφουν τα αυγά κόκκινα, σε ανάμνηση του αίματος του Χριστού, που χύθηκε για εμάς τους ανθρώπους. Τα χρώματα για τα αυγά τα έφτιαχναν -κάτι που συνεχίζεται και στις μέρες μας- από διάφορα φυτά, κατά την τοπική ονομασία (μπρόικ), ή κρεμμυδόφλουδα.
Τη μπογιά από το βάψιμο των αυγών παλαιότερα την φύλαγαν σαράντα μέρες και δεν την έχυναν, ενώ με την ίδια μπογιά σημάδευαν το κεφάλι και την πλάτη των μικρών αρνιών. Το βράδυ της Μ. Πέμπτης μετά το άκουσμα των δώδεκα ευαγγελίων, οι πιστοί κυρίως γυναίκες λένε μοιρολόγια για τον Χριστό:
«Σήμερα μαύρος ουρανός
σήμερα μαύρ΄ημέρα
σήμερα εσταυρώσανε
των πάντων βασιλέα»
Το πρωί της Μ. Παρασκευής μετά την αναπαράσταση της αποκαθήλωσης, από τον σταυρό και την ταφή του Ιησού, οι νεαρές κοπέλες του χωριού στολίζουν τον επιτάφιο. Οι πιστοί προσέρχονται καθ” όλη τη διάρκεια της ημέρας στην εκκλησία για να προσκυνήσουν και όπως συνηθίζεται, γυναίκες και παιδιά περνάνε από κάτω «για να τους πιάσει η χάρη». Ένα ευχάριστο έθιμο στο βαρύ κλίμα της ημέρας που κρατάει ακόμα και στις μέρες μας είναι η ανταλλαγή δώρων που κάνουν τα παραδέρφια (παιδιά βαφτισμένα στο ίδιο νερό ).
Μόλις νυχτώσει, αρχίζει η ακολουθία και ψάλλεται το εγκώμιο της Παναγίας προς τον Χριστό: «ω γλυκύ μου έαρ…». Αργότερα γίνεται η περιφορά του επιταφίου.
Το Μ. Σάββατο οι άντρες της οικογένειας σφάζουν το αρνί και οι νοικοκυρές ξεκινούν τις ετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα όλοι οι πιστοί συγκεντρώνονται στην εκκλησία κρατώντας λευκές λαμπάδες, τις οποίες ανάβουν με το «Άγιο φως» που μοιράζει ο ιερέας.
Όταν ο ιερέας ψάλλει το «Χριστός Ανέστη» οι πιστοί ανταλλάσσουν ευχές. Με το «Άγιο φως» συνηθίζεται να σταυρώνουν το ανώφλι της εξώπορτας των σπιτιών τρεις φορές για καλή τύχη.
Το πρωί της Κυριακής του Πάσχα συνήθως σουβλίζεται το καθιερωμένο αρνί, ή ψήνεται στο φούρνο. Μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα ακολουθεί πλούσιο γεύμα και το γλέντι διαρκεί μέχρι αργά το βράδυ!
Της Ευαγγελίας Μπάτση, μαθήτριας του Α2
ΛΙΤΟΥΣΚΑ: Το Ιπτάμενο Φίδι!
Πριν χρόνια κάποιος ξυλοκόπος του χωριού, πήγε με το μουλάρι του στην περιοχή ΣΛΙΣΚΕΣ, για να κόψει με το τσεκούρι του λίγα ξύλα και να τα κουβαλήσει στο σπίτι του.
Μη προσέχοντας και πολύ, μπήκε σε μια πυκνόφυτη περιοχή γεμάτη χόρτα και πουρνάρια.
Εκεί που ξύλευε αμέριμνος, παρατηρεί με την άκρη του ματιού του ένα μικρό ιπτάμενο αντικείμενο να έρχεται κατευθείαν επάνω του σφυρίζοντας. Σκύβει, αντιδρώντας αντανακλαστικά και το αποφεύγει. Σηκώνοντας το βλέμμα του, συνειδητοποιεί, ότι το αντικείμενο αυτό ήταν ένα μικρού μεγέθους φίδι, άκρως επικίνδυνο, αυτό που στην περιοχή μας το ονομάζουν «λιτούσκα» (φίδι που πετάει). Τα φίδια αυτά είναι γνωστά για την ικανότητά τους στο άλμα και στην δεξιοτεχνία τους να πετούν από κλαδί σε κλαδί. Είναι μάλιστα πολύ επικίνδυνα όταν νιώσουν ότι απειλούνται, και επιτίθενται στον εχθρό τους αψηφώντας τον κίνδυνο.
Ο άμοιρος ξυλοκόπος, γνωρίζοντας τον κίνδυνο, που διατρέχει, παράτησε το τσεκούρι του και το έβαλε στα πόδια. Το φίδι τον κυνήγησε για αρκετά μέτρα, πετώντας από κλαδί σε κλαδί και σταμάτησε, μόνο όταν ο ξυλοκόπος βγήκε σε ανοιχτωσιά, όπου δεν υπήρχαν δέντρα. Ο δε ξυλοκόπος ακόμη τρέχει μη μπορώντας να ξεπεράσει το σοκ του κινδύνου…
ΤΑΛΑΣΑΜ: Το ανακόντα του Αγίου Ιλαρίωνα
Υπάρχουν αρκετές ιστορίες, που κυκλοφορούν κατά καιρούς στο χωριό των Προμάχων, σχετικά με διάφορα φίδια, μικρά και μεγάλα. Ορισμένες από αυτές αγγίζουν τα όρια του μύθου και άλλες είναι πραγματικές.
Είναι γνωστή στους περισσότερους κατοίκους, η ιστορία περί ύπαρξης ενός μυθικού και τεράστιου φιδιού στην περιοχή του μοναστηριού του Αγίου Ιλαρίωνα. Η ιστορία περνάει από στόμα σε στόμα με το πέρασμα των γενεών και οι περισσότεροι κάτοικοι είναι πεπεισμένοι για την ύπαρξή του.
Πρόκειται, όπως λένε, για ένα τεράστιο ερπετό μήκους άνω των 5 μέτρων και πολύ παχύ, όμοιο με αυτά που προβάλλουν τα κανάλια στις εκπομπές για τα ανακόντα.
Το κεφάλι του είναι χοντρό και υπάρχουν δυο κέρατα. Όσοι ισχυρίζονται ότι το έχουν δει, αναφέρουν εκτός από την τρομακτική του όψη, και τον δυνατό θόρυβο που κάνει, κάτι σαν φύσημα-σφύριγμα.
Η λαογραφία και η παράδοση του τόπου μας, χαρακτηρίζει το Ταλασάμ, σαν τον φύλακα του μοναστηριού και υπερασπιστή της περιοχής από τους ξένους εχθρούς.
Μάλιστα κυκλοφορεί χρόνια τώρα η φήμη, ότι το γιγάντιο φίδι ζει επί δεκάδες χρόνια στην περιοχή και ο αντικειμενικός του σκοπός είναι η φύλαξη του αμύθητου θησαυρού, που βρίσκεται θαμμένος στα έγκατα της περιοχής. Πριν από δέκα περίπου χρόνια μάλιστα, κυκλοφορούσε μια φωτογραφία, στην οποία απεικονίζονταν το συγκεκριμένο φίδι. Ήταν κουλουριασμένο στα ντερέκια (μεγάλα ξύλινα καδρόνια) της σκεπής, στο παλιό οίκημα του μοναστηριού, δίπλα από το κρυφό σχολειό. Μύθος ή πραγματικότητα, το ταλασάμ αποτελεί κομμάτι της λαογραφίας μας και συνεχίζει την παράδοση τόσων γενεών.
Το οικόσιτο φίδι
Πριν από τριάντα χρόνια, ζούσε ένα ζευγάρι ηλικιωμένων στις δυτικές γειτονιές του χωριού. Ήταν απλοί άνθρωποι συνταξιούχοι και ζούσαν ήρεμα και αγαπημένα. Για να περνάει ευχάριστα ο χρόνος τους, είχαν ένα μικρό κτηματάκι λίγο έξω από το χωριό, όπου καλλιεργούσαν διάφορα λαχανικά, όπως και οι περισσότεροι κάτοικοι. Σε μια γωνιά του κήπου, υπήρχε μια μικρή καλύβα, την οποία την φρόντιζαν και την καθάριζαν σαν το σπίτι τους. Μάλιστα αρκετές βραδιές έμεναν εκεί και κοιμόντουσαν.
Σε μια άκρη του πετρόχτιστου ντουβαριού της καλύβας, λίγο πάνω από το αυτοσχέδιο κρεβάτι τους, υπήρχε μια καμάρα (μια εσοχή στο ντουβάρι) όπου έβαζαν διάφορα εργαλεία.
Κάποιο πρωί λοιπόν, ξυπνώντας οι δυο ηλικιωμένοι και ετοιμάζοντας το πρωινό τους, φρεσκοαρμεγμένο γάλα από την κατσίκα, παρατήρησαν έντρομοι μέσα στην κάμαρα να είναι κουλουριασμένο ένα τεράστιο φίδι και να τους κοιτάζει νωχελικά.
Ξεπερνώντας το πρώτο ξάφνιασμα και την τρομάρα τους, οι δυο ηλικιωμένοι σκέφτονταν τρόπους για να διώξουν το μεγαλόσωμο ερπετό. Ήταν αγνοί άνθρωποι και σε καμιά περίπτωση δεν ήθελαν να το σκοτώσουν. Ξέροντας ότι τα φίδια τρελαίνονται για το γάλα, έβαλαν σε μια μικρή κατσαρόλα λίγο από το πρωινό τους και το τοποθέτησαν καταγής κοντά στην καμάρα. Κατόπιν σιγά σιγά απομακρύνθηκαν προς τη πόρτα της καλύβας, κοιτάζοντας πώς θα αντιδράσει το φίδι. Περίμεναν υπομονετικά λίγα λεπτά και ξαφνικά βλέπουν το τεράστιο φίδι να κινείται επιφυλακτικά και να ξετυλίγεται κινούμενο προς το γάλα. Αφού ήπιε το γάλα, το καστανοπράσινο ερπετό έκανε μεταβολή και επέστρεψε στην καμάρα του.
Οι δυο άκακοι ηλικιωμένοι αποφάσισαν να το αφήσουν εκεί και επέστρεψαν, μετά τις εργασίες τους, στο σπίτι, στο χωριό.
Την επόμενη ημέρα περίεργοι και οι δυο για το τι απέγινε το φίδι, πήγαν νωρίς το πρωί στην καλύβα και το βρήκαν στην θέση, που το άφησαν.
Η ίδια διαδικασία και πάλι, με το γάλα και το τάισμα του φιδιού επαναλήφθηκε και τα τρία πλάσματα της φύσης, ξεκίνησαν μια αρμονική συνύπαρξη, η οποία κράτησε για αρκετά χρόνια. Μάλιστα οι δυο ηλικιωμένοι ξεπέρασαν τις αρχικές τους αναστολές και συνέχισαν να κοιμούνται στην καλύβα, παρουσία του φιδιού.
Πηγή: http://promahi-nea.blogspot.gr
«Όμορφοι Πρόμαχοι» είναι ο τίτλος του ντοκιμαντέρ που δημιούργησαν οι συντάκτες του περιοδικού μας Δημήτρης Τανούρης (Β) και Ειρήνη Χατζή (Γ2), με θέμα το όμορφο χωριό των Προμάχων. Μέσα σε 16 μόλις λεπτά οι δύο συντάκτες μας κατόρθωσαν να αποτυπώσουν κάθε γωνιά του χωριού, να αναδείξουν την ομορφιά του φυσικού τοπίου και να προβάλλουν τα αξιοθέατα που κοσμούν την ακριτική αυτή γωνιά της μακεδονικής γης! Όλα αυτά με την εναλλαγή φωτογραφιών, βίντεο και την συνοδεία κατάλληλης μουσικής υπόκρουσης. Σας προτείνουμε ανεπιφύλαχτα να το παρακολουθήσετε!
ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΣΩΣΑΝΔΡΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΜΑΧΩΝ
Η καταγραφή των παρακάτω εθίμων στηρίχθηκε σε συνέντευξη που πήρε η μαθήτρια της Γ” ταξης Δήμητρα Νάσκου από τις γιαγιάδες της Αθανασιάδου Μαρία και Νάσκου Δήμητρα, κατοίκους Σωσάνδρας, οι οποίες κατάγονται από τους Προμάχους. Μέρος του υλικού προέρχεται από συνεντεύξεις που πήραν μαθητές του Γυμνασίου μας στα πλαίσια της υλοποίησης προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 1997-1998, καθώς και από τους μαθητές που κατέγραψαν τοπικά έθιμα στα πλαίσια της διδασκαλίας του μαθήματος της Τοπικής Ιστορίας κατά τη σχολική χρονιά 2007-2008. Την επιμέλεια της εργασίας αυτής είχε η καθηγήτρια Μαζγαλτζίδου Ελένη, φιλόλογος, με τη βοήθεια της οποίας ερμηνεύτηκαν και οι συμβολισμοί των εθίμων. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τους κατοίκους των Προμάχων και της Σωσάνδρας, που μας εμπιστεύθηκαν όλα αυτά τα χρόνια με μεγάλη προθυμία πολύτιμο φωτογραφικό υλικό και μας έδωσαν συνεντεύξεις ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες.
Από τους μαθητές της Α΄τάξης, Ελένη Καραμήτσου, Δημήτρη Τανούρη και Αθανασία Τζαβέλα
Όπως συμβαίνει σε όλη την Ελλάδα έτσι και στους Προμάχους το Πάσχα εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα. Τη Μεγάλη Εβδομάδα οι κάτοικοι του χωριού εκκλησιάζονται καθημερινά, τηρώντας παράλληλα ορισμένα έθιμα και παραδόσεις που σώθηκαν ως τις μέρες μας. Στο κείμενο που ακολουθεί προσπαθήσαμε να καταγράψουμε το τελετουργικό αυτών των ημερών με τη βοήθεια μιας Προμαχιώτισσας γιαγιάς, της κας Ελένης Βακιάνη, η οποία μας έδωσε τις απαραίτητες πληροφορίες.
Τη Μ. Δευτέρα και τη Μ. Τρίτη το απόγευμα οι πιστοί πηγαίνουν στην Εκκλησία και προσεύχονται.
Τη Μ. Τέταρτη οι γυναίκες το απόγευμα πάνε στο ευχέλαιο που γίνεται στην Εκκλησία. Μαζί τους παίρνουν ένα μπολ γεμάτο με αλεύρι και μέσα βάζουν ένα ποτήρι με λάδι και κρασί και ένα φιτίλι. Όταν πάνε στην εκκλησία ανάβουν την καντήλα που είναι μέσα στο μπολ και αρχίζει η λειτουργία.
Όταν πηγαίνουν στο σπίτι για υγεία το αλεύρι που είναι στην καντήλα το συμπιάνουνε και το κάνουν πρόσφορο και τη Μ. Πέμπτη το πρωί το πηγαίνουν στην Εκκλησία για αντίδωρο. Μετά την Εκκλησία οι γυναίκες βάφουνε τα αυγά και κάνουν τσουρέκια. Την ίδια μέρα το απόγευμα ο νονός πηγαίνει τη λαμπάδα στο βαφτιστήρι του μαζί με ένα σοκολατένιο πασχαλινό αυγό και ρούχα. Μετά από αυτό οι πιστοί πηγαίνουν στην Εκκλησία γιατί είναι τα 12 Ευαγγέλια. Το βράδυ κατά τις 22:00 γυναίκες πηγαίνουν και στολίζουν τον Επιτάφιο και μερικές από αυτές μοιρολογούν για τη σταύρωση του Χριστού μέχρι το πρωί.
Τη Μ. Παρασκευή γίνεται η Αποκαθήλωση. Οι γυναίκες μετά τις 12:00 αρχίζουν να πηγαίνουν δώρα στον Επιτάφιο (κάλτσες, πετσέτες, μπλούζες κτλ.) μαζί με ένα κόκκινο αυγό. Στις 4:00 το απόγευμα μαζεύονται οι γυναίκες στο προαύλιο της Εκκλησίας και γίνεται δημοπρασία όπου αγοράζει η καθεμία από αυτές ό,τι θέλει. Το βράδυ γίνεται η περιφορά του Επιτάφιου. Όταν τελεύσει η περιφορά και ο Επιτάφιος μπει στην Εκκλησία, οι γυναίκες τον ξεστολίζουν και παίρνουν τα λουλούδια για υγεία και τα βάζουν στο εικονοστάσι.
Το Μ. Σάββατο κάνουν προετοιμασίες των φαγητών για το βράδυ (τη μαγειρίτσα) που θα φάνε, όταν γυρίσουν από την Ανάσταση. Τα μεσάνυχτα όλο το χωριό πηγαίνει στην Ανάσταση και ο καθένας κρατεί το κερί του ή τη λαμπάδα του. Μετά τις 00:00 σκάνε πυροτεχνήματα στον ουρανό και τα τελευταία χρόνια ανάβουνε φαναράκια και τα πετάνε ψηλά στον ουρανό. Πριν μπουν μέσα στο σπίτι κάνουν ένα σταυρό πάνω από την πόρτα και δεν ανάβουνε το φως, πριν το κερί περάσει από όλα τα δωμάτια του σπιτιού.
Την Κυριακή του Πάσχα όλοι μαζί οικογενειακώς σουβλίζουν κατσίκι ή αρνί και το τρώνε και διασκεδάζουν.
Του Χρήστου Τζώτζη, μαθητή της Α” τάξης
Στην ορεινή κοινότητα των Προμάχων Πέλλας δεσπόζει η Ιερά Μονή του Αγίου Ιλαρίωνα, την οποία επισκέπτονται χιλιάδες ορθόδοξοι προσκυνητές από κάθε άκρη της Ελλάδας αλλά και από το εξωτερικό. Στο κείμενο που ακολουθεί συγκέντρωσα πληροφορίες για τον βίο του Αγίου Ιλαρίωνα, τα θαύματά του καθώς και την ιστορία της Μονής του Αγίου που σήμερα βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. Οι πληροφορίες προέρχονται κυρίως από τους δικτυακούς τόπους: promaxi.gr, promahi-nea.blogspot.gr και romfea.gr.
Ο ΑΓΙΟΣ ΙΛΑΡΙΩΝΑΣ
Ο Άγιος Ιλαρίωνας γεννήθηκε γύρω στα 1080-1090 μ.Χ. στην περιφέρεια Μογλενών, όπως ονομάζονταν παλαιότερα η μητρόπολη της Αλμωπίας, που είχε έδρα πιθανόν το χωριό Χρυσή και που τα όριά της έφταναν πιο πάνω από τα σύνορα της σημερινής επικράτειάς της. Κοιμήθηκε ειρηνικά το 1164 και ενταφιάστηκε στη μονή του. Οι γονείς του υπήρξαν πολύ ευσεβείς, ήταν αρχοντικής καταγωγής, μάλλον Βυζαντινής. Μετά από επανειλημμένες παρακλήσεις της άτεκνης μητέρας του προς την Παναγία, αυτή παρουσιάστηκε στον ύπνο της και της είπε ότι ο γιος που θα γεννήσει θα απομακρύνει πολλούς ανθρώπους από την πλάνη και θα τους οδηγήσει στο φως της θεογνωσίας.
Όταν συμπλήρωσε τα δεκαοχτώ του χρόνια ο Ιλαρίων έγινε μοναχός σε μοναστήρι της περιοχής και πολύ σύντομα διαδέχθηκε τον Γέροντά του στην ηγουμενία. Έκανε πολλά θαύματα με αποτέλεσμα να αποκτήσει μεγάλη φήμη. Ο Αρχιεπίσκοπος Αχρίδας Ευστάθιος χειροτονεί τον Ιλαρίωνα Επίσκοπο Μογλενών μετά από προτροπή της Παναγίας. Ως μοναχός και ως επίσκοπος ο Άγιος Ιλαρίωνας διακρίθηκε τόσο για το ήθος του όσο και για τη λιτότητα του βίου του, για την ευγένειά του, για τα ηγετικά του προσόντα και για τα κηρύγματά του.
Θα πρέπει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι η δυναστεία των Κομνηνών αντιμετώπισε την περιοχή των Μογλενών σαν τόπο εξορίας των αιρετικών και κυρίως των μονοφυσιτών αιρετικών, Αρμενίων και Βογόμιλων. Ο Ιλαρίωνας όμως με το κήρυγμα του έκανε επίμονο αγώνα για να οδηγήσει πολλούς αιρετικούς στην Ορθόδοξη πίστη. Αυτό έκανε τον Μιχαήλ Κομνηνό (1143-1180) να στείλει στον Ιλαρίωνα συγχαρητήρια επιστολή.
Στα πλαίσια του αγώνα του για την εξάλειψη των αιρέσεων ο Μιχαήλ Κομνηνός ίδρυσε τη Μονή των Αγίων Αποστόλων. Λέγεται ότι η θέση της μονής βρίσκεται στους Προμάχους. Δεν διευκρινίζεται όμως αν πρόκειται για τους 12 Αποστόλους ή για τους κορυφαίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Απάντηση μπορούμε να πάρουμε ίσως από βυζαντινά επιγράμματα του 13ου αιώνα, που συγκεντρώθηκαν από λογίους της εποχής και βρίσκονται σήμερα κωδικοποιημένα στον Μαρκιανό Κώδικα 524.
Τα λείψανα του Αγίου, τα οποία περιπλανήθηκαν σε πολλά μέρη, μεταφέρθηκαν το 1204 στο ναό των Αγίων Τεσσαράκοντα στο Τύρνοβο από τον Βούλγαρο Τσάρο Ιωάννη ΄Ασάνη. Το 1230 το λείψανο του Αγίου κατατέθηκε στο ναό των Αγίων 40 μαρτύρων. Μετά την τουρκική κατάκτηση το λείψανό του παραμελήθηκε και μεταφέρθηκε τελικά στην Κωνσταντινούπολη, όπου και χάθηκε.
Η μνήμη του Αγίου Ιλαρίωνα τιμάται κάθε χρόνο την 21η Οκτωβρίου, ημέρα που τιμάται και η μνήμη του Αγίου Ιλαρίωνα Κύπρου. Η δεύτερη μεγάλη πανήγυρις της μονής τελείται εξάλλου κατά την γιορτή των κορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Επίσης, την Πέμπτη της Διακαινησίμου τελείται πανήγυρις προς τιμήν της εφεστίου εικόνας της Μονής, που είναι δώρο του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κ.κ. Ιωήλ, εικόνα που χρονολογείται τον 19 αιώνα. Μικρότερη πανήγυρις τελείται στην μνήμη των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Την 1η Φεβρουαρίου κάθε χρόνου εξάλλου συγκεντρώνονταν γύρω από τη μονή πλήθος από όλη την περιφέρεια και γίνονταν αγιασμός. Είναι όμως ανεξήγητο ποιας λατρευτικής εκδήλωσης κατάλοιπο ήταν η συνήθεια αυτή. Εξάλλου κάθε χρόνο στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου οι κάτοικοι του χωριού μετέβαιναν στην ερειπωμένη μονή μετά τη λειτουργία της Εκκλησίας τους.
ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΛΑΡΙΩΝΑ
Ο ΄Αγιος Ιλαρίωνας είναι γνωστός ως θαυματουργός. Όταν ήταν ακόμη ηγούμενος η περιοχή μαστίζονταν από πείνα και ο κόσμος υπέφερε πολύ, καθώς υπήρχε έλλειψη σιταριού. Τότε ο ΄Αγιος έκανε το θαύμα του και γέμισε με σιτάρι τις αποθήκες του μοναστηριού. Ακόμα θεράπευε ασθενείς, ενώ πολλές γυναίκες με τις ευχές του τεκνοποιούσαν. Μετά το θάνατό του ο τάφος του περιείχε τα λείψανά του και αργότερα η λειψαναποθήκη του έγινε πηγή ιαμάτων για τους πιστούς του. Χαρακτηριστικές είναι περιπτώσεις ασθενών που -ενώ ο οι γιατροί τους απέκλεισαν κάθε ελπίδα σωτηρίας- επικαλέστηκαν τον Άγιο και έγιναν καλά. Λέγεται εξάλλου ότι από τα μάτια του Αγίου έρρεε ευωδέστατο μύρο, το οποίο θαυματουργούσε σε ολόκληρη τη Μακεδονία.
Ακόμη, σύμφωνα με μαρτυρία κατοίκων πολλοί χωρικοί ήρθαν και πήραν πέτρες και ξύλα, για να τα χρησιμοποιήσουν ως οικοδομικά υλικά για την επανίδρυση της μονής. Ήταν όμως αδύνατον να ξεφορτώσουν τα υλικά αυτά, γιατί δεν μπορούσαν να τα μετακινήσουν καθόλου. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε θαύμα του Αγίου. Για το λόγο αυτό επέστρεψαν οι πιστοί τα υλικά στο χώρο της μονής, όπου τα ξεφόρτωσαν με μεγάλη ευκολία ατή τη φορά. Το έργο του Αγίου ξεπέρασε τον χώρο και το χρόνο και έμεινε αθάνατο.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΛΑΡΙΩΝΟΣ
Η μονή του Άγιου Ιλαρίωνα βρίσκεται στους Προμάχους της επαρχίας Αλμωπίας του νομού Πέλλας. Ιδρυτής της ήταν ο Άγιος Ιλαρίωνας, ο μεγάλος αυτός Ιεράρχης της Εκκλησίας μας του 12ου αιώνα, ο οποίος έδρασε στην περιοχή της Αριδαίας. Ο 12ος και 13ος αιώνας αποτελούν την περίοδο ακμής της μονής των Μογλενών, ενώ για τους αιώνες που ακολουθούν δεν έχουμε πολλά στοιχεία για την τύχη της.
Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε την προφορική παράδοση που λέει ότι η μονή είχε αρχικά πολυάριθμη αδερφότητα. Σ’ αυτήν ζούσαν μέχρι την εποχή της Τουρκοκρατίας 170 μοναχές περίπου ενώ υπήρχαν περίπου 70 κελιά. Υπάρχουν αναφορές ότι κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας το μοναστήρι πυρπολήθηκε και καταστράφηκε από τους μουσουλμάνους της Αλμωπίας πολλές φορές, ενώ έγινε η σφαγή των μοναχών από τους Τούρκους που εισέβαλαν με δόλο στο μοναστήρι.
Επίσης -σύμφωνα με μία παράδοση που διαδίδεται από στόμα σε στόμα στους Προμάχους- όταν πυρπολήθηκε και καταστράφηκε το μεγάλο μοναστήρι της Οσσιανής (σημερινή Μονή Αρχαγγέλου), οι μοναχοί εγκατέλειψαν την κατεστραμμένη μονή και κατευθύνθηκαν προς τους Προμάχους, μάλλον επειδή η μονή του Αγίου Ιλαρίωνα ήταν θυγατρική μονή, δηλαδή μετόχι της μονής της ΄Οσσιανής. Οι κάτοικοι του χωριού όμως -τρομοκρατημένοι από τις αγριότητες των Τούρκων- αρνήθηκαν να έρθουν οι μοναχοί κοντά στο χωριό τους. Οργισμένος τότε ο ηγούμενος παρακάλεσε το Θεό να στείλει φίδια γύρω από το μετόχι και έδωσε ευχή και κατάρα να μην σταματήσει ο δυνατός αέρας που φυσούσε μέχρις ότου ανεγερθεί και πάλι το κοινόβιο.
Από ιστορικές μαρτυρίες της περιοχής του 19ου αιώνα μαθαίνουμε ότι το 1868 ο λόφος όπου βρίσκεται το μοναστήρι ήταν σκεπασμένος με πεταμένες πέτρες και ότι υπήρχε τμήμα του ανατολικού τείχους του ναού με τρία παράθυρα. Ο τοίχος ήταν κτισμένος με λαξεμένες πέτρες. Εκείνο που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι -όπως λέει η παράδοση- λειτουργούσε κοντά στη μονή κρυφό σχολειό, στο οποίο πήγαιναν μαθητές απ’ όλη τη γύρω περιοχή, για να διδαχθούν την ορθόδοξη πίστη και τα ελληνικά γράμματα.
Επίσης υπάρχουν μαρτυρίες από αρχεία της Εξαρχίας του 19ου αιώνα, ότι στους Προμάχους υπήρχε κατεστραμμένη Μονή του Αγίου Ιλαρίωνα, και η οποία πυρπολήθηκε το 1600. Είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι ο πρώην προϊστάμενος της εξαρχικής κοινότητας Βοδενών (Εδέσσης) πρότεινε στους κατοίκους του χωριού να τους προσφέρει 2.000 γρόσια για την ανοικοδόμηση της μονής με τον όρο να προσχωρήσουν στην εξαρχία. Οι χωριανοί όμως έχοντας ιδιαίτερα έντονη την ελληνική συνείδηση απέκρουσαν την πρόταση αυτή.
Ο εξαίρετος Μακεδονομάχος Αρχιερατικός επίτροπος Αριδαίας παπά-Νίκανδρος πρότεινε το 1911 στην ελληνική κυβέρνηση την ανοικοδόμηση και επανίδρυση της ερειπωμένης μονής καθώς και τη χρησιμοποίησή της για εθνικούς σκοπούς. Η πρόταση του παπα-Νίκανδου δεν εισακούσθηκε όμως, δεδομένου ότι η Αριδαία δεν είχε ακόμη απελευθερωθεί.
ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΣΗΜΕΡΑ – ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΙΛΑΡΙΩΝΑ
Σήμερα στο χώρο της παλιάς μονής υπάρχει εξωκκλήσι προς τιμήν του Αγίου Ιλαρίωνα. Ακόμη το διώροφο κτίριο που σώθηκε ως τις μέρες μας και που έχει ήδη αναστηλωθεί είναι -όπως λένε οι κάτοικοι της περιοχής- ηλικίας εκατό ως διακοσίων χρόνων. Σ’ αυτό έμεναν προφανώς μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα μοναχοί από τον Αρχάγγελο, οι οποίοι είχαν την επιστασία των κτημάτων της περιοχής. Επίσης στον ίδιο χώρο υπάρχει θαυματουργό αγίασμα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.
Την Κυριακή 17 Ιουνίου 2012, εορτή των Αγιορειτών Αγίων, τελέσθηκαν τα εγκαίνια του νέου Καθολικού της γυναικείας Ιεράς Μονής Αγίου Ιλαρίωνος από τον Μητροπολίτη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κ.κ. Ιωήλ. Ανάμεσα στους κληρικούς που μετείχαν στα ιερά εγκαίνια ήταν και ο ιερομόναχος Παΐσιος, ο οποίος χαρακτηριστικά δήλωσε: «Ο Θεός θέλησε να κτισθεί ο ναός αυτός σε καιρό οικονομικής κρίσης, για να φανεί ότι όντως η δύναμίς του εν ασθενεία τελειούται». Επίσης δήλωσε ότι τη χρηματοδότηση του ναού δεν ανέλαβε κάποιος από τους κρατικούς φορείς, αλλά ο φορέας που λέγεται ευλάβεια, θυσία, ζήλος Θεού. Τέλος τόνισε τον ευεργετικό ρόλο ενός ναού για τη ζωή των ανθρώπων.
Παρακάτω παρατίθεται το απολυτίκιο του Αγίου Ιλαρίωνα, που έγραψε ο Σεβασμιώτατος κ.κ. Ιωήλ, και το οποίο ψάλλεται πανηγυρικά την ημέρα που τιμάται η μνήμη του Αγίου Ιλαρίωνα:
Των Προμάχων προστάτην
Μογλενών επίσκοπον
και των Ορθοδόξων το κλέος, Ιλαρίωνα Όσιον,
τιμήσωμεν ενθέως οι πιστοί,
Εν ύμνοις και ωδαίς πνευματικαίς,
Μελωδούντες ευφροσύνως την βιοτήν,
Αυτού τε και τα θαύματα
Δόξα τω ενισχύσαντι Χριστώ.
Το παρακάτω κείμενο προέρχεται από το βιβλίο του Αναξαγόρα Σταμπολίδη «Τα ειδύλλια της Σωσάνδρας»
…Μια πολύ γραφική προσωπικότητα στην Αρδέα ήταν και ο λεγόμενος Κόραντώνς, δηλαδή ο τυφλός Αντώνης. Βασικά- όπως διηγήτο ο ίδιος- είχε χάσει το ένα του μάτι στη Ρωσία όπου έμενε αφού είχε τελειώσει το φροντιστήριο της Τραπεζούντας, που μετά την Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη ήταν η μεγαλύτερη και αρτιότερη ανώτατη σχολή του Γένους στην Τραπεζούντα. Επρόκειτο βασικά για ένα οικοτροφείο, το οποίο συντηρούσαν πλούσιοι Έλληνες από την Ρωσία. Μετά την αποπεράτωση των σπουδών του στην Τραπεζούντα πήγε και ο νεαρός Αντώνης στην Ρωσία, όπου και έμεινε μέχρι τον ερχομό του στην Ελλάδα το 1939.
Όπως διηγήτο ο ίδιος, στην Ρωσία είχε γνωρίσει μία γυναίκα Εισαγγελέα, η οποία τον είχε ερωτευτεί σφόδρα. Όταν κάποτε της εκμυστηρεύθηκε ο Αντώνης ότι θα φύγει για την Ελλάδα, εκείνη από υπέρμετρο ερωτικό πάθος τον παρέσυρε κάπου στην όχθη του Βόλγα και εκεί ξαφνικά του έριξε βιτριόλι στα μάτια. Είχε μείνει περίπου 40 μέρες τυφλός και μετά σώθηκε το ένα του μάτι. Έτσι του έβγαλαν τουρκιστί το παρατσούκλι «Κόραντώνς» (τουρκιστί σημαίνει «κορ» τυφλός).
Ο Αντώνης το 1939 ήρθε στην τότε Αρδέα όπου και συνάντησε τους συγγενείς του. Εδώ άνοιξε ένα «πάρκιγκ ζώων…» το λεγόμενο κοινώς χάνι.
Κάθε Πέμπτη που γινόταν και γίνεται στην Αριδαία το παζάρι και επειδή τότε οι μετακινήσεις των χωρικών γινόταν συνήθως με άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια, πήγαιναν, έναντι κάποιων δραχμών, οι χωριάτες τα ζώα τους στο χάνι του Κόραντώνς, τα άφηναν εκεί όση ώρα ήθελαν και μετά τα έπαιρναν και γύριζαν μ” αυτά στο χωριό τους.
Όπως αναφέρω και στην αρχή ο Αντώνης ήταν πολύ μορφωμένος. Ούτε και οι καθηγητές του Γυμνασίου μας, δηλαδή οι φιλόλογοι, μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα με τον Αντώνη.
Όταν πλήθαιναν μετά τον Παγκόσμιο Πόλεμο και την κόπαση του εμφυλίου τα ράδια με τα μεγάφωνα και στην Αριδαία, ο Αντώνης με την προτροπή των γειτόνων του τραγουδούσε στο μικρόφωνο και απήγγειλε τα περιβόητα αυτοσχέδια ποιήματά του. Λόγω πολύ μεγάλης εκτίμησης και αγάπης στο άτομό του παραθέτω παρακάτω ποιήματά του προς τέρψιν αυτών που διαβάζουν αυτές τις γραμμές. Εκτός βέβαια από την ανεπανάληπτη ομοιοκαταληξία του το κείμενο σαν κείμενο είναι πράγματι απολαυστικό.
ΤΟ ΧΡΗΜΑ
Παντού χρήμα, χρήμα, χρήμα, χρήμ” ακούς παντοτινά
Χωρίς χρήμα είσαι θύμα, δεν αξίζεις πουθενά.
Στον μπακάλην αν θα πας θα σε πει πούν” ο παράς
Και ο μάγειρας φωνάζει δίχως χρήμα δεν θα φας.
Το βάπτιση και οι γάμοι εις την εκκλησιά αν πας
Χρήμ” αν έχεις θα σε στέψω σου δηλώνει ο παπάς.
Ευλογίζω στεφανώνω μόνον δείξον τον παράς
Χρήμα όμως αν δεν έχεις ούτε θέλουν να σε δουν.
Χρήμα μπόλικο αν έχεις σ” αγαπούν και σ” εκτιμούν
Και ολότρελλος αν είσαι γνωστικόν σε θεωρούν.
Κ” η γυναίκα μου με λέει δεν θέλω να μ” αγαπάς
Εμένα θα μ” απολαύσει ο πανίσχυρος παράς.
Και μετά τον θάνατόν σου χρήμ” αν έχεις θα ταφής
Χρήμα όμως αν δεν έχεις στα σκυλιά θα φαγωθείς.
Οι φονιάδες, οι κακούργοι εις τα δικαστήρια
Με το χρήμα τους κερδίζουν τα αθωοτήρια.
Και ο Πάπας αχ της Ρώμης τον Παράδεισον πωλεί
Χρήμ” αν έχεις ξασφαλίζεις και την μέλλουσα ζωή.
Της Κατερίνας Παρτσανάκη, μαθήτριας του Β2
Παλιότερα το χωριό μου, η Σωσάνδρα, βρισκόταν στα Πλατανάκια και λεγόταν Πρεμπόντιστα. Είχε ξεσπάσει όμως μια επιδημία που θανάτωσε μόνο τους άνδρες και τα μικρά αγόρια. Τότε είδαν στον ύπνο τους έναν άγιο και τους είπε πως έπρεπε να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να εγκατασταθούν κάπου αλλού. Έτσι πήραν τα λίγα υπάρχοντά τους, αφού έπιασαν κλαδιά από πλατάνια τα κουνούσαν και φώναζαν “σώσε άνδρα’’ και από αυτό πήρε το χωριό μου τη σημερινή ονομασία του.
Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στο χωριό, η Μπέλα Μάρω με τους γονείς της. Εκεί έμενε και η Άννα μόνη της. Ήταν ορφανή. Ο πατέρας της Μπέλα Μάρω την πήρε στο σπίτι τους να ζήσει μαζί τους. Η Άννα κάθε μέρα γινόταν καλύτερη στα μαθήματα και στις δουλειές του σπιτιού. Γι’ αυτό η Μπέλα Μάρω την ζήλευε πολύ. Όταν κάποια στιγμή τελείωσε το αλεύρι και δεν είχαν να ζυμώσουν ψωμί, η μητριά έστειλε βράδυ την Άννα στο μύλο για να αλέσει αλεύρι. Η Άννα φοβόταν, δεν ήθελε να πάει, όμως τι να κάνει; Πήρε το γάιδαρο, τον πετεινό και τη γάτα μαζί της για να της κάνουν παρέα. Όταν έφτασε στο μύλο άναψε φωτιά να ζεσταθεί και έψησε πίτες να φάει. Τότε της λένε τα ζωάκια θα μας δώσεις και σε μας να φάμε λίγο; Μα και βέβαια είπε η Άννα. Όμως όταν νύχτωσε για τα καλά να σου και ο δράκος στην πόρτα. Βαράει μια, βαράει δυο, άνοιξε μου Άννα της λέει. Τότε η Άννα λέει στα ζωάκια: Αχ! Τώρα τι θα κάνω; Τότε της λέει ο πετεινός, στείλε τον να σου φέρει ένα κοπάδι πρόβατα. Τότε του λέει η Άννα: φέρε μου πρώτα ένα κοπάδι πρόβατα και μετά θα σου ανοίξω. Πάει ο δράκος και τα φέρνει. Τώρα άνοιξε της λέει. Αχ! Γάτα μου τι να του πω; Πες να φέρει δέκα τενεκέδες λίρες. Το λέει η Άννα. Ώσπου να φέρει τις λίρες ο δράκος είχε αρχίσει να ξημερώνει και λάλησε ο πετεινός, φοβήθηκε ο δράκος και έφυγε. Γύρισε η Άννα στο σπίτι της με το αλεύρι, τα πρόβατα και τις λίρες. Η μητέρα της Μπέλα Μάρω μόλις τα είδε όλα αυτά λέει: γιατί να μην φέρει και η κόρη μου τόσα πρόβατα και τόσες λίρες. Φορτώνει το γάιδαρο με τσουβάλια, σιτάρι και στέλνει στον μύλο τη Μπέλα Μάρω. Όμως αυτή όταν κάθισε να φάει δεν έδωσε φαί στα ζωάκια και όταν νύχτωσε πάει ο δράκος και χτυπά την πόρτα. Μπέλα Μάρω άνοιξε. Αχ! ζωάκια τώρα τι θα κάνω; Αφού δεν μας έδωσες φαί, τώρα εμείς δεν σε βοηθάμε και δίνει μια στην πόρτα ο δράκος και τη σπάει και τρώει τη Μπέλα Μάρω. Το πρωί είδαν οι γονείς της ότι αργεί και πήγαν στο μύλο να την ψάξουν. Αλλά δεν τη βρήκαν πουθενά.
Από τότε λένε ότι η σκιά της Μπέλα Μάρω περιπλανιέται στον παλιό μύλο. Οι παραδόσεις αυτές στηρίζονται σε αφήγηση της γιαγιάς μου, που είναι κάτοικος της Σωσάνδρας.