Του Θωμά Παπατάσου, μαθητή του Β2

Κώστας Γαρέφης (1874-1906)

Ο Κώστας Γαρέφης ήταν Μακεδονομάχος που έδρασε στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας. Πέθανε στις 9 Αυγούστου του 1906 υποκύπτοντας στα βαριά τραύματα που αποκόμισε από μάχη με τους κομιτατζήδες τρεις μέρες νωρίτερα.

Γεννημένος το 1874 στις Μηλιές του τουρκοκρατούμενου τότε Πηλίου, ήταν ο δευτερότοκος γιος της οικογένειάς του και απόγονος του επαναστάτη του 1821 Γαρέφη Γαρέφη που καταγόταν από το Ανώγι Σουλίου. Σε ηλικία 16 ετών υπηρετεί για ένα διάστημα ως εθελοντής στο Πολεμικό Ναυτικό ενώ το 1897 λαμβάνει μέρος στον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο αρχικά ως εθελοντής στο αντάρτικο σώμα του Πηλιορείτη οπλαρχηγού Στάθη Καραβαγγέλη. Συμμετείχε μάλιστα μαζί με τα επίσης αντάρτικα σώματα του Βελέντζα και του Πόντιου Παναγιώτη Δημαρά στο παράτολμο σχέδιο υπονόμευσης και καταστροφής της γέφυρας Αγγίστας και τμημάτων του σιδηροδρομικού δικτύου Δεδεαγάτς (Αλεξανδρούπολης)-Θεσσαλονίκης, που έμεινε γνωστό ως  «Επιχείρηση της Καβάλας».

Η αντάρτικη δύναμη ξεκίνησε στις 30 Μαρτίου από το λιμάνι του Βόλου και κατά την Μεγάλη Τετάρτη αποβιβάστηκε στην περιοχή κοντά στο Παγγαίο και στρατοπέδευσε στην Νικήσιανη. Αργότερα θα μεταναστεύσει στην Αίγυπτο (όπως και πολλοί Πηλιορείτες άλλωστε) αλλά θα επιστρέψει το 1905 για να λάβει μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα. Όλο το επόμενο διάστημα ο Γαρέφης καταφέρνει με την εξόντωση αρκετών πρακτόρων της βουλγαρικής αλλά και της ρουμανικής προπαγάδας να στερεώσει το ελληνικό εθνικό φρόνημα στους κατοίκους της περιοχής. Παράλληλα, κατά τα τέλη Αυγούστου επιτυγχάνει τη στρατολόγηση 25 εθελοντών από τον Όλυμπο. Επόμενος στόχος ήταν η διάλυση των ομάδων των κομιτατζήδων Λούκα Ιβάνωφ Ποπώφ (ταγματάρχης του βουλγαρικού στρατού) και Καρατάσου (καταγόταν από την Αρναία) που δρούσαν στην ευρύτερη περιοχή. Τελικά τα ξημερώματα της 5ης ή 6ης Αυγούστου του 1906 κατάφερε να τους στήσει ενέδρα σε τσελιγκάτο κοντά στο χωριό Τσερνέσοβο. Η συμπλοκή ήταν άγρια: ο Καρατάσος σκοτώθηκε επί τόπου ενώ ο Ιβάνωφ τραυματίστηκε βαριά και βρέθηκε μερικές μέρες αργότερα νεκρός (λέγεται ότι και οι δύο τους χτυπήθηκαν από τον ίδιο τον Γαρέφη). Οι απόψεις για τις απώλειες των κομιτατζήδων ποικίλουν (από 6 μέχρι 17 νεκρούς) ενώ από ελληνικής πλευράς τραυματίστηκαν 7 άτομα, ανάμεσα τους και ο Γαρέφης που διακομίστηκε βαριά τραυματίας από τους συντρόφους του στο τσελιγκάτο του Σαρακατσάνου Γ. Γιαννακούλα, όπου και κατέληξε μετά από τρεις μέρες. Στη συνέχεια ετάφη στο χωριό Γραδέσνιτσα.

Ο θάνατός του έγινε γνωστός στην πατρίδα του μόνο κατά τις 19 Αυγούστου προκαλώντας βαριά θλίψη. Ο Γαρέφης τιμήθηκε μετά θάνατον με αρκετούς αδριάντες τόσο στις Μηλιές όσο και στη Μακεδονία, αρκετοί δρόμοι φέρουν το όνομα του ενώ το χωριό Τσερνέσοβο μετονομάστηκε σε Γαρέφι.

Τέλλος Άγρας(1880-1907)       

Το πραγματικό του όνομα ήταν Σαραντέλος ή Σαράντος Αγαπηνός. Γεννήθηκε στους Γαργαλιάνους Μεσσηνίας, όπου υπηρετούσε ο πατέρας του ως Εφέτης. Κατάγεται από πατέρα και μητέρα που οι ρίζες της γενιάς τους χάνονται σε ένδοξες και αριστοκρατικές οικογένειες. Το 1901, αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων και τοποθετήθηκε στη φρουρά της Αθήνας. Η επιθυμία του να προσφέρει ουσιαστικότερες υπηρεσίες στην πατρίδα τον ώθησε μετά από λίγους μήνες στην εθελούσια κατάταξή του στα στρατιωτικά σώματα που αγωνίζονταν στη Μακεδονία εναντίον των Βουλγάρων κομιτατζήδων. Σε πολύ νεαρή ηλικία κατόρθωσε να διοριστεί αρχηγός ενός ανταρτικού σώματος, το οποίο προετοίμαζε στο Βόλο ο καπετάν Ακρίτας

Τον Σεπτέμβριο του 1906, ύστερα από απόφαση του Γενικού Προξενείου Θεσσαλονίκης, αποστέλλονται στη λίμνη των Γιαννιτσών τρία νεοσυγκροτηθέντα ελληνικά σώματα. Μετά από μεσολάβηση του Νικολάου Ρόκα, καλείται στην περιοχή ο Αγαπηνός. Πρώτο εισήλθε στις αρχές του μήνα το σώμα του Ανθυπολοχαγού του Πεζικού Τέλλου Αγαπηνού με δύναμη είκοσι ανδρών, ενώ μετά από λίγες μέρες κατέφτασαν τα σώματα του Υπολοχαγού του Πεζικού Σάρρου Κωνσταντίνου (Κάλα) και Ανθυποπλοίαρχου Δεμέστιχα Ιωάννη (Νικηφόρου) με εικοσιπέντε άνδρες ο καθένας. Πρωταρχική αποστολή των σωμάτων ήταν η απομάκρυνση των βουλγαρικών συμμοριών από τη λίμνη, οι οποίες είχαν εγκατασταθεί με ισχυρές δυνάμεις στο νοτιοδυτικό τμήμα της, έτσι ώστε να μπορεί να αποτελέσει βάση εξόρμησης και κέντρο ανεφοδιασμού των ελληνικών σωμάτων για τις περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας.

Το Νοέμβριο επιχειρείται επίθεση από το σώμα του Αγαπηνού κατά των βουλγαρικών ανταρτικών σωμάτων, με σκοπό να καταλάβει την καλύβα Κούγκα. Η επιχείρηση δεν ήταν επιτυχής. Ο ίδιος ο Αγαπηνός τραυματίζεται και μεταφέρεται στη Θεσσαλονίκη, μετά από μια βδομάδα, ωστόσο, επανέρχεται. Στα τέλη Φεβρουαρίου αποχώρησε από τη λίμνη και εγκαταστάθηκε στη Νάουσα, αφενός για να αποθεραπευτεί από τα τραύματα και τους πυρετούς από τους οποίους έπασχε, αφετέρου για να διευθύνει τον αγώνα της περιοχής. Παρά τον κλονισμό της υγείας του και τα τραύματά του εξακολουθούσε να συμμετέχει ενεργά.

Ακολούθησαν αρκετές συναντήσεις των δύο αρχηγών πριν την τελευταία συνάντηση της 3ης Ιουνίου. Εκείνη τη μέρα, οι βοεβόδες Κασάπτσε και Ζλατάν, παραβαίνοντας τις συμφωνίες, συνέλαβαν τον Άγρα και τον Αντώνη Μίγγα, ενώ οι υπόλοιποι από τη συνοδεία αφέθηκαν αργότερα ελεύθεροι. Τους διαπόμπευσαν ως δήθεν αιχμαλώτους, δεμένους και ξυπόλυτους, στα χωριά της περιοχής, με σκοπό να αναπτερώσουν το ηθικό των τρομοκρατημένων οπαδών των κομιτατζήδων.

Τη νύχτα της 7ης Ιουνίου, τους απαγχόνισαν μεταξύ των χωριών Τέχοβο (Καρυδιά) και Βλάδοβο (Άγρας). Το γεγονός τάραξε τους Έλληνες της περιοχής και η προδοσία των Βουλγάρων φανάτισε τους Έλληνες αντάρτες, με αποτέλεσμα ο ελληνικός αγώνας να συνεχιστεί με μεγαλύτερη ένταση και περισσότερες επιτυχίες. Σε ανάμνηση του θανάτου των δύο αγωνιστών, το χωριό Τέχοβο μετονομάστηκε αργότερα Καρυδιά (το δέντρο όπου απαγχονίστηκαν), ενώ το χωριό Βλάδοβο, όπου ενταφιάστηκαν έξω από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, είναι ο σημερινός Άγρας. Η δράση και ο μαρτυρικός θάνατος του Καπετάν Άγρα ενέπνευσαν στην Πηνελόπη Δέλτα το γνωστό μυθιστόρημά της «Στα μυστικά του Βάλτου».