Είναι σίγουρο πως όλοι λίγο πολύ έχουμε επαναλάβει αυτή τη φράση σε διάφορες περιστάσεις της ζωής μας και μάλιστα νιώθουμε απόλυτα βέβαιοι ότι έχουμε βιώσει μία κατάσταση για την οποία όμως δεν μπορούμε να ανακαλέσουμε καμία παραπάνω πληροφορία… Τι ακριβώς είναι όμως η “προμνησία”;
Η “προμνησία” ή όπως είναι ευρύτερα γνωστή “déjà vu” , σημαίνει αυτολεξεί το «ήδη ιδωμένο». Στην πραγματικότητα όμως, αν και αισθανόμαστε ότι μία συγκεκριμένη κατάσταση μας έχει συμβεί αυτούσια στο παρελθόν, δεν είμαστε ικανοί να θυμηθούμε τίποτα σχετικά με τον τόπο, τον χρόνο ή τον τρόπο με τον οποίο αυτό μας συνέβη. Σε αυτό το αίνιγμα δεν έχει δοθεί βέβαιη λύση, αν και δεν αποτελεί κάτι νέο, καθώς υπάρχουν αναφορές του στη λογοτεχνία του παρελθόντος. Έχουν ασχοληθεί με το ζήτημα επιστήμες όπως η ψυχιατρική, η ψυχολογία και η νευρολογία (με επικεφαλής το λέκτορα του Πανεπιστημίου St Andrews Akira O’ Connor), χωρίς να έχουν δεδομένη επιτυχία τα ευρήματά τους.
Η πιο πρώιμη θεωρία ασχολήθηκε με την αίσθηση της όρασης. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτή το ερέθισμα από το ένα μάτι έφτανε στον εγκέφαλο χιλιοστά του δευτερολέπτου αργότερα από ό,τι από το άλλο, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι είναι κάτι που έχει ήδη συμβεί. Αυτή η θεωρία ωστόσο καταρρίφθηκε σχετικά γρήγορα, καθώς φαινόμενα προμνησίας παρατηρήθηκαν και από τυφλούς ανθρώπους.
Από νευρολογική σκοπιά, θεωρείται ότι κάποιες διαταραχές στον κροταφικό λοβό προκαλούν το déjà vu . Για την ακρίβεια, ο έσω κροταφικός λοβός επηρεάζεται από τον ρινικό φλοιό με τον οποίο συνδέεται, στον οποίο επιδρούν ενδοεγκεφαλικά ηλεκτρόδια. Παράλληλα, θα πρέπει να συμβούν αλλεπάλληλες «συμπτώσεις» στη λειτουργία του μέσου κροταφικού λοβού, οπού μπορούν, κατά τη διάρκεια της κωδικοποίησης της πληροφορίας που συμβαίνει τώρα, να ενεργοποιήσουν και το σύστημα των αναμνήσεων, με αποτέλεσμα να καταγράφονται εκεί, όσα συμβαίνουν σε πραγματικό χρόνο.
Μία εντελώς διαφορετική άποψη είναι εκείνη που εμπλέκει τη δυσλειτουργία μεταξύ μακροπρόθεσμης και βραχυπρόθεσμης μνήμης. Πιστεύεται κατ’ αυτό τον τρόπο ότι κάποιο λάθος στη μεταφορά και αποθήκευση της πληροφορίας μπορεί να προκαλέσει τη «μεταπήδησή» της από τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Παρόμοια είναι και η άποψη εκείνων που υποστηρίζουν ότι οι αισθητηριακές πληροφορίες αποθηκεύονται χρονικά πρώτα στη μακροπρόθεσμη και μετά στη βραχυπρόθεσμη μνήμη, και συνεπώς αυτή η ελάχιστη καθυστέρηση δημιουργεί τη λανθασμένη εντύπωση ότι αυτό που συμβαίνει το έχουμε ήδη ζήσει.
Η αδυναμία εξήγησης του φαινομένου παρέχει πρόσφορο έδαφος, στην παραψυχολογία. Υπάρχουν, λοιπόν, συσχετισμοί της προμνησίας, μη αποδεκτοί από την επιστημονική κοινότητα, με τη μετενσάρκωση και τις εξωαισθητηριακές αντιλήψεις. Σύμφωνα, λοιπόν, με την πρώτη αυτό που νιώθουμε είναι απόρροια όσων έχουμε αισθανθεί σε κάποια προηγούμενη ζωή μας, ενώ η δεύτερη υποστηρίζει ότι έχουμε την ικανότητα να προβλέπουμε το μέλλον μέσω ονείρων, και άρα αυτό είναι κάποια ανάμνηση από όνειρο.
Υπάρχουν τρία είδη προμνησίας: το “déjà vecu”, το “déjà senti” και το “déjà visite”. Έτσι, λοιπόν, το πρώτο είναι η φράση «το έχω ξαναδεί» και είναι το πιο συνηθισμένο, το δεύτερο σημαίνει «το έχω ξανανιώσει» και είναι αποκλειστικά συναισθηματική κατάσταση, ενώ το τελευταίο σημαίνει «το έχω ξαναεπισκεφθεί» και είναι το μόνο που έχει γεωγραφικά όρια.
Η ψυχιατρική και η νευρολογία έχουν βρει αυξημένη πιθανότητα και συχνότητα εμφάνισης προμνησίας σε άτομα με ψυχιατρικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια και η επιληψία, εντούτοις δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας, καθώς σύμφωνα με έρευνες περίπου το 70% των εγκεφαλικά υγιών ανθρώπων το έχει βιώσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του, με κύρια ηλικιακή ομάδα εμφάνισης αυτή των 15-25 χρονών. Η επιστημονική γνώμη είναι διχασμένη σχετικά με το τι σημαίνει το “déjà vu” για τη διανοητική κατάσταση του ατόμου, καθώς άλλοι υποστηρίζουν ότι αποδεικνύει την πολυπλοκότητα των διεργασιών στον εγκέφαλο του ανθρώπου, άρα και μεγαλύτερη ευφυΐα, ενώ στον αντίποδα εμφανίζεται η άποψη ότι όποιος δεν το νιώθει έχει ένα καλύτερο εγκεφαλικό σύστημα στο οποίο δε γίνονται λάθη. Είτε, λοιπόν, μας έχει συμβεί είτε όχι, μπορούμε να επιλέξουμε την εκάστοτε συμφέρουσα θεωρία και να αυτοαναγορευθούμε ευφυείς!
Νικηφόρος Γιακουμέλος
