- Πολεμικά όπλα
Η πυρίτιδα είναι μία κινεζική εφεύρεση, αλλά τα καταστροφικά της αποτελέσματα χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στη Δύση γύρω στο 1330, όταν βαριά κανόνια έκαναν τρομερό κρότο «σαν όλους μαζί τους δαίμονες της κόλασης». Τα πρώτα πυροβόλα ήταν τόσο πρωτόγονα, ώστε συχνά ήταν πιο επικίνδυνο να στέκεσαι πίσω τους παρά μπροστά τους. Όμως, έως τα μέσα του 15ου αι. βελτιώθηκαν σημαντικά και έτσι μέσα σε ένα χρόνο, το 1453, το βαρύ πυροβολικό έκρινε την έκβαση δύο κρίσιμων συγκρούσεων: οι Οθωμανοί Τούρκοι χρησιμοποίησαν γερμανικά και ουγγρικά κανόνια για να σπάσουν την άμυνα της Κωνσταντινούπολης και οι Γάλλοι με βαριά κανόνια κατέλαβαν την πόλη του Μπορντώ, τερματίζοντας έτσι τον Εκατονταετή Πόλεμο κατά των Άγγλων. Τοποθετημένα στα πλοία, τα πυροβόλα επέτρεψαν στα ευρωπαϊκά σκάφη να κυριαρχήσουν σε ξένες θάλασσες στην εποχή της υπερπόντιας επέκτασης που ακολούθησε.
Τα φορητά πυροβόλα όπλα εφευρέθηκαν επίσης τον 14ο αι. αλλά τελειοποιήθηκαν βαθμιαία μετέπειτα. Σύντομα μετά το 1500, ένα φορητό πυροβόλο όπλο, το μουσκέτο, επέτρεψε στους πεζούς στρατιώτες να θέσουν οριστικά τέρμα στην στρατιωτική υπεροχή των βαριά θωρακισμένων ιπποτών.
- Οπτικά και ναυτιλιακά όργανα
Τα ματογυάλια εφευρέθηκαν στη δεκαετία του 1280 και τελειοποιήθηκαν τον 14ο αι. Τα ματογυάλια επέτρεπαν στους ηλικιωμένους να διαβάζουν υπερνικώντας την πρεσβυωπία. Γύρω στο 1300, η χρήση της πυξίδας βοήθησε τα πλοία να ταξιδέψουν μακριά από τις ακτές και να ανοιχτούν στον Ατλαντικό. Άμεσο αποτέλεσμα ήταν η έναρξη θαλάσσιου εμπορίου μεταξύ Ιταλίας και Βόρειας Ευρώπης. Στις αρχές του 14ου αι. ανακαλύφθηκαν οι Αζόρες και τα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου. Αρκετά αργότερα, ύστερα από μία μεγάλη παύση εξαιτίας των λοιμών (Μαύρος Θάνατος – βουβωνική πανώλη 1347-περ. 1400) και των πολέμων της Ευρώπης (Εκατονταετής Πόλεμος 1337-1453), έγινε ο περίπλους του νοτιότερου άκρου της Αφρικής, του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας το 1488, ανακαλύφθηκαν οι Δυτικές Ινδίες το 1492, ευρωπαϊκά πλοία έφτασαν στην Ινδία το 1498 και ανακαλύφθηκε η Βραζιλία το 1500. Ως αποτέλεσμα της τεχνολογίας, ο κόσμος έγινε ξαφνικά πολύ μικρότερος.
- Μηχανικά ρολόγια
Τα μηχανικά ρολόγια εφευρέθηκαν λίγο πριν το 1300 και ήταν πάρα πολύ ακριβά. Όμως γρήγορα οι πλούσιες πόλεις άρχισαν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την εγκατάσταση των πιο περίτεχνων ρολογιών στα κυριότερα δημόσια κτίριά τους. Τα ρολόγια αυτά δεν έδειχναν μόνο την ώρα, αλλά και τις τροχιές του ήλιου, της σελήνης και των πλανητών και εκτελούσαν μηχανικές επιδείξεις καθώς χτυπούσαν τις ώρες. Η νέα εφεύρεση είχε δύο ουσιαστικά αποτελέσματα: το ένα ήταν η παραπέρα ενθάρρυνση του ενδιαφέροντος της Ευρώπης για τα πολύπλοκα μηχανήματα κάθε είδους. Το ενδιαφέρον αυτό είχε ήδη αφυπνιστεί από τη διάδοση των μύλων κατά τον κυρίως Μεσαίωνα, αλλά τα ρολόγια τελικά έγιναν περισσότερο πανταχού παρόντα από όσο οι μύλοι, επειδή μετά το 1650 έγιναν φθηνά και μπήκαν σε κάθε ευρωπαϊκό σπίτι. Τα οικιακά ρολόγια χρησίμευσαν ως μοντέλα θαυμάσιου μηχανισμού. Το δεύτερο αποτέλεσμα ήταν το γεγονός ότι τα ρολόγια άρχισαν να εκλογικεύουν την πορεία των ευρωπαϊκών καθημερινών υποθέσεων. Μέχρι την έλευση των ρολογιών, κατά το τέλος του Μεσαίωνα, ο χρόνος ήταν ελαστικός. Οι άνθρωποι κανόνιζαν τον χρόνο έναρξης και τέλους της εργασίας τους σύμφωνα με τη θέση του ήλιου στον ουρανό. Ιδιαίτερα οι άνθρωποι που έμεναν στην ύπαιθρο, διεκπεραίωναν τις εργασίες τους με διαφορετικές ταχύτητες σε διαφορετικές εποχές του χρόνου. Τον 14ο αι., ωστόσο, τα ρολόγια άρχισαν για πρώτη φορά να χτυπούν αμείλικτα τις ώρες σε ίσα χρονικά διαστήματα μέρα και νύχτα. Οι άνθρωποι ήταν υποχρεωμένοι να αρχίζουν και να τελειώνουν τη δουλειά τους «στην ώρα τους» και πολλοί άρχισαν να πιστεύουν ότι «ο χρόνος είναι χρήμα». Αυτή η έμφαση στην τήρηση της ώρας επέφερε μεγαλύτερη αποδοτικότητα αλλά και μεγαλύτερη ένταση.
- Τυπογραφία
Μεταξύ 1200 και 1400 στην Ευρώπη το χαρτί αντικατέστησε την περγαμηνή ως κύρια γραφική ύλη. Η περγαμηνή γινόταν από δέρματα εξημερωμένων ζώων και ήταν εξαιρετικά ακριβή: για μία μόνο Βίβλο ήταν αναγκαία η σφαγή 200 έως 300 προβάτων ή μοσχαριών. Το χαρτί που γινόταν από κουρέλια που αλέθονταν σε μύλους και μετατρέπονταν σε πολτό έριξε κατακόρυφα τις τιμές των χειρόγραφων βιβλίων. Το χαρτί πουλιόταν στο ένα έκτο της τιμής της περγαμηνής. Κατά συνέπεια η εκμάθηση ανάγνωσης και γραφής έγινε φθηνότερη, ο αναλφαβητισμός περιοριζόταν και έτσι αναπτυσσόταν μία αυξανόμενη αγορά για φθηνότερα βιβλία.
Γύρω στο 1450 η εφεύρεση της τυπογραφίας με κινητά στοιχεία ανταποκρίθηκε πλήρως σε αυτή τη ζήτηση. Με τη μεγάλη εξοικονόμηση εργασίας, η εφεύρεση έριξε την τιμή των τυπωμένων βιβλίων στο ένα πέμπτο των χειρογράφων σε διάστημα δύο δεκαετιών. Μόλις τα βιβλία έγιναν προσιτά, ο αναλφαβητισμός περιορίστηκε ακόμα περισσότερο και η μόρφωση μέσω των βιβλίων έγινε συστατικό στοιχείο του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής. Ύστερα από το 1500 οι Ευρωπαίοι [της Δύσης και του Βορρά] ήταν σε θέση να αγοράζουν και να διαβάζουν βιβλία κάθε είδους (θρησκευτικά, διδακτικά, ψυχαγωγικά) και από τον 18ο αι. εφημερίδες. Η τυπογραφία εξασφάλισε τη γρήγορη και σίγουρη διάδοση των ιδεών. Έτσι, από το 1517 και εξής, ο Μαρτίνος Λούθηρος κέρδισε οπαδούς σε όλη τη Γερμανία χρησιμοποιώντας το πιεστήριο για να τυπώσει φυλλάδια κατά του Πάπα. Σε αυτά, εκτός από κείμενο, φρόντιζε να έχει και γελοιογραφίες, τις οποίες σίγουρα μπορούσαν να καταλάβουν και οι αναλφάβητοι.
Πριν από την τυπογραφία, οι τοπικές διάλεκτοι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες διέφεραν μεταξύ τους τόσο πολύ, ώστε άνθρωποι που υποτίθεται μιλούσαν την ίδια γλώσσα, ελάχιστα μπορούσαν να καταλάβουν ο ένας τον άλλον. Η κατάσταση αυτή παρεμπόδιζε τον κρατικό συγκεντρωτισμό, επειδή ένας βασιλικός αξιωματούχος ίσως ήταν εντελώς ανίκανος να επικοινωνήσει με τους κατοίκους των επαρχιών. Γρήγορα, μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας, κάθε ευρωπαϊκή χώρα άρχισε να αναπτύσσει τα δικά της γλωσσικά πρότυπα που διαδόθηκαν ομοιόμορφα με τα βιβλία. Στην Αγγλία, «τα Αγγλικά του Βασιλιά» ήταν πλέον η γλώσσα που γράφονταν τα βιβλία. Κατά συνέπεια, οι επικοινωνίες διευρύνθηκαν και τα κράτη ήταν σε θέση να λειτουργήσουν αποδοτικότερα.
Συμπερασματικά μπορεί να λεχθεί ότι τα ρολόγια και τα βιβλία, σε εξίσου μεγάλο βαθμό με τα κανόνια και τα ωκεανοπόρα πλοία, βοήθησαν την Ευρώπη να κυριαρχήσει στον κόσμο μετά το 1500. Οι συνήθειες που επέβαλαν τα ρολόγια ενθάρρυναν τους Ευρωπαίους να εργάζονται αποδοτικά και να προγραμματίζουν με ακρίβεια× η επικράτηση των βιβλίων διευκόλυνε την επικοινωνία και τη διάδοση προοδευτικών ιδεών.
E.M. Burns, Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης, τ. Α΄, Θεσσαλονίκη, 1983, σ. 59-64.
