ΛΕΥΚΟΠΗΓΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

Η Λευκοπηγή βρίσκεται σε απόσταση 10 χλμ. νοτιοδυτικά της Κοζάνης στους πρόποδες του Βούρινου.
Παλαιός οικισμός όπως μαρτυρούν και ευρήματα δύο προϊστορικών φρουρίων. Συγκεκριμένα, στη θέση «Καϊλιάς», που βρίσκεται περίπου τέσσερα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του χωριού, σώζονται υπολείμματα αρχαίου φρουρίου, το οποίο χρησιμοποιήθηκε πιθανώς και στους υστερορωμαϊκούς χρόνους.[1] Στην αρχαιότητα η περιοχή ήταν γνωστή για το ιαματικό περιβάλλον και λατρεύονταν ο Ασκληπιός και η Υγεία. Κατά την τουρκοκρατία ονομάζονταν Βελίστι[2]. Περιέπεσε στα χέρια του Αλή πασά αρχικά, του οποίου διατέλεσε τσιφλίκι και στη συνέχεια αποτέλεσε τσιφλίκι διαφόρων μπέηδων, όπως οι Χαμψά Μπέη, Αλιόμπεη, Μπεκτάς Μπέη, Ζεΐρ Μπέη, Ρόσου Μπέη και Χαϊδάρ Μπέη. Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, κτισμένη την περίοδο 1848 1865 με τη συνδρομή του τότε μπέη Χαμζάρ Ρεσίτ. Οι εργασίες είχαν ξεκινήσει επί επισκόπου Βενιαμίν και εφημέριου παπα-Γεώργιου Κανάβα και περατώθηκε επί επισκόπου Ευγενίου και εφημέριου Κωνσταντίνου Νούσια. Δεσπόζει επίσης, το καμπαναριό ύψους 15 μέτρων του 1916. Το 1886 στη Λευκοπηγή λειτουργούσαν 5 νερόμυλοι. Το 1900 στο Ελληνικό σχολείο του χωριού φοιτούσαν 20 μαθητές. Τον Ιούλιο του 1901 σημειώθηκαν συμπλοκές μεταξύ αγροφυλάκων απεσταλμένων των μπέηδων και Βελιστινών με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 3 κάτοικοι και 1 αγροφύλακας. Κατά το Μακεδονικό Αγώνα οι Βελιστινοί συμμετείχαν με κυριώτερους Μακεδονομάχους τον πρόεδρο της κοινότητας Γρηγόριο Δουγαλή (που σκοτώθηκε) και τον Ευθύμιο Βακρατσά.
Στην πλατεία του χωριού, σημαντικό σύμβολο αποτελεί ο μεγάλος πλάτανος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μονόχωρη εκκλησία με νάρθηκα του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου κτισμένη το 1865 με τις αγιογραφίες του 1880 (του αγιογράφου Δημήτριου Αδάμου Πιτένη από τη Σαμαρίνα) και το πυργοειδές κωδωνοστάσιο του 1916, από λαξευτή πέτρα της περιοχής. Από το 1995 έχει χαρακτηριστεί «διατηρητέο μνημείο χρήζον ειδικής προστασίας»[3]. Στη Λευκοπηγή σπουδαία πολιτιστική και αθλητική δραστηριότητα επιδεικνύει ο ιστορικός τοπικός Σύλλογος Ε.Μ.Α.Σ. Μέγας Αλέξανδρος Λευκοπηγής.