Οι Αμπελόκηποι (Δημοτική Κοινότητα Αμπελοκήπων – Δημοτική Ενότητα ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ), ανήκουν στον δήμο ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ – ΜΕΝΕΜΕΝΗΣ της Περιφερειακής Ενότητας ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ που βρίσκεται στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε με το πρόγραμμα “Καλλικράτης”.
Η επίσημη ονομασία είναι “οι Αμπελόκηποι”. Έδρα του δήμου είναι οι Αμπελόκηποι και ανήκουν στο γεωγραφικό διαμέρισμα Μακεδονίας.
Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο “Καποδίστριας”, μέχρι το 2010, οι Αμπελόκηποι ανήκαν στο Τοπικό Διαμέρισμα Αμπελοκήπων, του πρώην Δήμου ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ του Νομού ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ.
Οι Αμπελόκηποι έχουν υψόμετρο 15 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, σε γεωγραφικό πλάτος 40,6483497305 και γεωγραφικό μήκος 22,924405137.
Ιστορία
Η περιοχή της Επταλόφου και των Αμπελοκήπων κατοικήθηκε αραιά και σποραδικά από τα αρχαία χρόνια όπως μαρτυρούν τάφοι και ταφικά ευρήματα της ύστερης ρωμαϊκής και παλαιοχριστιανικής περιόδου. Εποικίστηκε για πρώτη φορά κυρίως μετά από την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την ανταλλαγή πληθυσμών από πρόσφυγες που προέρχονταν από την Κωνσταντινούπολη, την Ανατολική Ρωμυλία, την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία.
Στα διοικητικά κανονιστικά κείμενα ο όρος «Αμπελόκηποι» συναντάται για πρώτη φορά σε διάταγμα του 1926, σύμφωνα με τον οποίο ο συνοικισμός των Αμπελοκήπων εντάσσεται διοικητικά στη νεοσύστατη κοινότητα Χαρμάνκιοϊ.
Τρία χρόνια μετά, η κοινότητα αυτή διαλύθηκε και ενσωματώθηκε στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Ετσι ο συνοικισμός των Αμπελοκήπων επανήλθε στο δήμο Θεσσαλονίκης. Η τοπική αυτοδιοίκηση στην περιοχή των Αμπελοκήπων ξεκίνησε με τη σύσταση ιδιαίτερης κοινότητας το 1934. Με διάταγμα που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 23/18-1-1934 αποσπάσθηκε από το Δήμο Θεσσαλονίκης υπό το όνομα ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ και με έδρα τον ταυτώνυμο συνοικισμό. Στην κοινότητα αυτή ενώθηκαν οι συνοικισμοί Επταλόφου-Καϊστρίου Πεδίου και Μαργαρίτη όπως ονομαζόταν η περιοχή που βρισκόταν γύρω από το λαχανόκηπο του Φίλιππου Μαργαρίτη στα δυτικά της αρχικής περιοχής του Καϊστρίου Πεδίου στο σημείο που συναντώνται οι οδοί Καλλιθέας και Ηλιουπόλεως. Οι τρεις αυτοί συνοικισμοί αποσπάσθηκαν από το Δήμο Θεσσαλονίκης.
Σύμφωνα με την έρευνα ειδικών ιστορικών και αρχαιολόγων οι Αμπελόκηποι έχουν μακρινό ιστορικό παρελθόν και ο τόπος αυτός συνδέεται με την ρωμαϊκή και παλαιοχριστιανική περίοδο και μάλιστα ως χώρος κοιμητηρίων αφ’ ενός και έντονης επαγγελματικής ζωής αφ’ ετέρου αφού εδώ λειτουργούσαν εργαστήρια λάξευσης πέτρας και μαρμάρου καθώς και πλινθοποιοίας. Σημαντικοί καλλιτέχνες έφταναν στους σημερινούς Αμπελόκηπους και φιλοτεχνούσαν ταφικά μνημεία, ενώ εργάτες εργαστηρίων, μεταφορείς αντικειμένων και άλλοι διάφοροι επαγγελματίες ζούσαν καθημερινά εδώ. Οι ανασκαφές από την Αρχαιολογική υπηρεσία και τα ευρήματα στην περιοχή των Αμπελοκήπων μαρτυρούν την έντονη ζωή αυτής της περιοχής.
Το κέντρο της πρώτης κοινότητας ήταν ο συνοικισμός Επταλόφου ο οποίος σχηματίσθηκε σταδιακά από το 1913 μέχρι το 1925 ιδιαίτερα όμως κατοικήθηκε μετά το 1922 από προσφυγικές κυρίως οικογένειες, ενώ το 1928 κτίσθηκε ο Ιερός Ναός της Ζωοδόχου Πηγής για τον εκκλησιασμό των κατοίκων οι οποίοι γύρω στο 1932 ήταν περί τους 4.000. Η Επτάλοφος διέθετε πριν από τον πόλεμο μια αρκετά οργανωμένη αγορά τροφίμων και άλλων καταστημάτων που ανταποκρίνονταν στις περισσότερες ανάγκες των κατοίκων και είχε διατοπικό χαρακτήρα αφού σ’ αυτήν κατέφευγαν και κάτοικοι από τη Μενεμένη και το Βόσπορο.
Οι Μικρασιάτες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή δημιούργησαν ανάμεσα σε άλλες και τη συνοικία Καΐστριο Πεδίο ή αλλιώς Καΐστρι, που πήρε το όνομά της από την ομώνυμη περιοχή της Ιωνίας της Μικράς Ασίας όπου ρέει ο Κάυστρος ποταμός, καθώς από εκείνες τις περιοχές προέρχονταν οι πρόσφυγες. Ο Κάυστρος ποταμός πηγάζει δυτικά της Φιλαδέλφειας, κατευθύνεται δυτικά, διασχίζοντας μία κοιλάδα ανάμεσα στον Τμώλο και στα όρη Αϊδινίου (αρχαία Μεσωγίδα) και εκβάλλει στο Αιγαίο βόρεια της Εφέσου. Για την κοιλάδα εκείνη ο Στράβων αναφέρει Καϋστριανῷ πεδίῳ μεταξὺ πίπτοντι τῆς τε Μεσωγίδος καὶ τοῦ Τμώλου συνεχές ἐστι πρὸς ἕω τὸ Κιλβιανὸν πεδίον.
Η συνοικία Επτάλοφος παραπέμπει στην Κωνσταντινούπολη, που ονομάζεται και η επτάλοφος πόλη. Επίσης η περιοχή Σκεπάρνη (δηλαδή του Σκεπάρνη) έλαβε την ονομασία της από τον δημοδιδάσκαλο Γεώργιο Σκεπάρνη που συνέβαλε στο κτίσιμο του σχολείου της περιοχής και φέρει σήμερα τιμητικά το όνομά του.
Στο κέντρο του οικισμού της Επταλόφου ανεγέρθηκε το 1926 ο πρώτος Ναός στη μνήμη της Αγίας Ευφημίας από τον προσφυγικό σύλλογο «Σύνδεσμος Αμπελοκήπων-Συνοικία Επτάλοφος». Αργότερα (με έναρξη εργασιών το 1931) κτίσθηκε στο ίδιο σημείο ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής, εντός του οποίου φυλάσσεται η βυζαντινή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, κειμήλιο των προσφύγων.
Στις 13 Νοεμβρίου 1941 εκτελέστηκαν από τους Ναζί, ο αμπελοκηπιώτης αντιστασιακός Σωκράτης Διορινός μαζί με τον συναγωνιστή του Ηλία Καπέση, φοιτητές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έτσι, οι δύο Θεσσαλονικείς φοιτητές (γεννηθέντες το 1917) αποτέλεσαν τους πρώτους εκτελεσμένους φοιτητές στη διάρκεια της Κατοχής.
Στις 15 Μαΐου 1941, έναν μήνα μετά την κατάληψη της χώρας από τους κατακτητές, ιδρύθηκε η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα, η «Ελευθερία», με την ομώνυμη εφημερίδα της και το πρώτο παράνομο τυπογραφείο της πόλης της Θεσσαλονίκης, στην περιοχή της Επταλόφου.[6]
Στις 8 Ιουλίου 1943 πραγματοποιήθηκε στην Επτάλοφο, μεσούσης της ναζιστικής κατοχής, μεγάλη διαδήλωση των κατοίκων ενάντια στην προοπτική επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής στο μεγαλύτερο τμήμα της Κεντρικής Μακεδονίας.
Στις 11 Μαΐου 1944 εκτελέστηκαν από τους Ναζί, οκτώ αντιστασιακοί νέοι 20-30 ετών, στην περιοχή Καΐστρι μεταξύ Επταλόφου και Ξηροκρήνης.
Σήμερα, οι Αμπελόκηποι χαρακτηρίζονται από τους πολλούς χώρους άθλησης και πολιτισμού. Στον τομέα του πολιτισμού περιλαμβάνονται οι ετήσιες καθιερωμένες εκδηλώσεις όπως τα «Ζωοδόχεια», τα «Χαλκίδεια», η «Ανθοέκθεση» καθώς και οι χειμερινές και θερινές κινηματογραφικές προβολές στα δύο Κινηματοθέατρα των Αμπελοκήπων: «Άστρον» και «Αλέξης Μινωτής».
