Από την Ζένια Μαραγκάκη
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μορφές εκπαίδευσης που εφαρμόζονται στην αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο καθώς αυτές απεικονίζουν και τις ιδιαίτερες αντιλήψεις και τις αξίες που επικρατούσαν στις αντίστοιχες κοινωνίες.
Ξεκινώντας από την αρχαία Ελλάδα, θα σταθούμε στον τρόπο εκπαίδευσης στις δύο κυρίαρχες πόλεις – κράτη, τη Σπάρτη και την Αθήνα. Στην ολιγαρχική Σπάρτη η εκπαίδευση είχε αυστηρά στρατιωτικό χαρακτήρα. Από τα εφτά τους χρόνια τα αγόρια προετοιμάζονται να γίνουν στρατιώτες. Εφόσον εγκατέλειπαν την οικογενειακή εστία, ζούσαν σε ομάδες, τις αγέλες, που είχαν επικεφαλής τον παιδονόμο. Εκεί μάθαιναν να υπομένουν αδιαμαρτύρητα τη σκληρή ζωή και να κρατούν αυστηρή πειθαρχία. Η μόρφωση που έπαιρναν ήταν απλή. Διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορό. Επίσης, αποστήθιζαν ποιήματα με πατριωτικό και ηθικοπλαστικό περιεχόμενο. Μαζί μ’ αυτά διαποτίζονταν με ορισμένες ιδέες και αρχές, όπως το αίσθημα της τιμής, η τυφλή υπακοή στους νόμους, η μεγάλη αγάπη για την πατρίδα, ο θαυμασμός για την αντρεία και η περιφρόνηση για τον θάνατο, ο σεβασμός στους μεγαλύτερους. Ακόμη, μάθαιναν να εκφράζονται με λίγα λόγια (λακωνισμός). Από τα δεκαοκτώ έως τα είκοσι χρόνια τους, οι νέοι που είχαν περάσει το πρώτο στάδιο αγωγής, άρχιζαν να παίρνουν μέρος στις εκστρατείες. Ανάλογη ήταν και η αγωγή των κοριτσιών, τα οποία, σε αντίθεση με τις συνήθειες άλλων ελληνικών πόλεων, δεν έμειναν κλεισμένα στο σπίτι. Πριν από το γάμο τους τα κορίτσια ασκούνταν κι αυτά στα γυμναστήρια, για να κάνουν γερό σώμα και εκπαιδεύονταν να γίνουν καλές σύζυγοι και μητέρες, που θα γεννούσαν γερά παιδιά. Γενικά η εκπαίδευση στη Σπάρτη δεν είχε ως στόχο την απόκτηση γνώσεων και την πνευματική και αισθητική καλλιέργεια αλλά την ανάπτυξη αρετών και ικανοτήτων που θα έκαναν το παιδί τέλειο <<πολίτη – στρατιώτη>> και την αφοσίωση στις παραδόσεις και τα πρότυπα της πόλης.
Στην αρχαία Αθήνα σκοπός της εκπαίδευσης, που αφορούσε μόνο τα αγόρια, ήταν η ισόρροπη και αρμονική καλλιέργεια του πνεύματος και του σώματος. Αυτό που επιδίωκε να δημιουργήσει ήταν το πρότυπο του καλού και αγαθού πολίτη, δηλαδή του πολίτη που ήταν σωματικά, πνευματικά και ηθικά επαρκής για να υπερασπιστεί την πατρίδα του. Η εκπαίδευση ήταν ιδιωτική και δεν υπήρχαν νόμοι του κράτους που να τη ρυθμίζουν. Επομένως, ο πατέρας ήταν αυτός που αποφάσιζε αν θα έστελνε ή όχι το παιδί του στο σχολείο. Επίσης, οι δάσκαλοι πληρώνονταν από τους γονείς του κάθε παιδιού. Ωστόσο, ακόμα και οι πιο φτωχοί Αθηναίοι φρόντιζαν να πάρουν τα παιδιά τους τη βασική εκπαίδευση. Τα αγόρια ξεκινούσαν το σχολείο όταν γίνονταν εφτά χρονών. Τα μαθήματα γίνονταν σε ιδιωτικούς χώρους με ολιγομελείς ομάδες μαθητών ή από τον 5ο π.Χ. αιώνα στα Γυμνάσια (χώροι σωματικής άθλησης και πνευματικής καλλιέργειας). Εκεί συνόδευε πάντα τα παιδιά ένας έμπιστος δούλος, ο παιδαγωγός. Την ευθύνη για την εκπαίδευση τους την είχαν οι γραμματιστές, που τα δίδασκαν ανάγνωση, γραφή και αριθμητική και τα μάθαιναν να αποστηθίσουν έργα μεγάλων ποιητών (κυρίως τα έργα του Ομήρου), οι κιθαριστές, που τα δίδασκαν μουσική και οι παιδοτρίβες, που φρόντιζαν για την άσκηση του σώματος στα γυμναστήρια. Ύστερα απ ΄ αυτό το στάδιο άρχιζαν, για όσους το επιθυμούσαν, ειδικότερες σπουδές στους τομείς της ιατρικής, της νομικής, της ρητορικής και της φιλοσοφίας. Οι σπουδαστές φοιτούσαν σε φιλοσοφικές σχολές, σε σχολές ρητορικής ή κοντά στους Σοφιστές .
Όσον αφορά το Βυζάντιο τώρα, πρέπει να επισημάνουμε ότι οι Βυζαντινοί έδιναν μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση, παρόλο που στην αυτοκρατορία υπήρχαν πολλοί αναλφάβητοι. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι εκπαίδευση ήταν ιδιωτική και προαιρετική (όπως στην αρχαία Αθήνα). Ο βασικός στόχος του σχολείου ήταν η μόρφωση χριστιανών πολιτών που να μπορούν να εκπληρώνουν τα καθήκοντά τους προς την Εκκλησία και την πολιτεία. Τα παιδιά ξεκινούσαν τα σχολείο μετά τα έξι ή επτά τους χρόνια. Ο πρώτος βασικός κύκλος σπουδών ονομαζόταν <<προπαίδεια>>, αντιστοιχούσε στο σημερινό Δημοτικό και διαρκούσε τρία έως τέσσερα χρόνια. Τα παιδιά διδάσκονταν κυρίως γραφή, ανάγνωση και αριθμητική και έρχονταν συστηματικά σε επαφή με την Αγία Γραφή. Ο δεύτερος κύκλος σπουδών ονομαζόταν <<εγκύκλιος>> και αντιστοιχούσε στο σημερινό Γυμνάσιο και Λύκειο. Ο χρόνος φοίτησης ήταν τουλάχιστον τέσσερα χρόνια, και οι μαθητές έπρεπε να είναι πάνω από δώδεκα χρονών. Στην εγκύκλιο παιδεία οι νέοι διδάσκονταν κυρίως γραμματική, αρχαίους συγγραφείς, ρητορική και φιλοσοφία. Ειδικά κτίρια για σχολεία δεν υπήρχαν. Ως αίθουσες διδασκαλίας χρησίμευαν δωμάτια στον περίβολο των εκκλησιών όπως επίσης και σε οικήματα κοντά σε μοναστήρια. Οι διδάσκοντες κυρίως την <<προπαίδεια>> ήταν κληρικοί και μοναχοί. Επίσης, όπως προαναφέραμε, η εκπαίδευση στο Βυζάντιο δεν ήταν δωρεάν. Έτσι, οι μαθητές ήταν λίγοι, καθώς πολλοί γονείς δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να πληρώσουν τα απαιτούμενα δίδακτρα. Στο Βυζάντιο, τέλος, υπήρχε ανώτερη παιδεία. Σημαντικές σχολές υπήρξαν το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης στη Μαγναύρα (9ος αιώνας) και η Νομική Σχολή, που ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα με ευθύνη του Μιχαήλ Ψελλού και από την οποία αποφοίτησαν πολλοί διπλωμάτες, διοικητικοί και στρατιωτικοί αξιωματούχοι του κράτους.
Συμπερασματικά, φαίνεται πως και στις δύο αυτές σημαντικές περιόδους της ελληνικής Ιστορίας δινόταν μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση των παιδιών και αυτό που είναι βέβαιο είναι πως αυτή η εκπαίδευση αποτελούσε παράδειγμα και για τους άλλους λαούς.
Πηγές: Βιβλίο ιστορίας α΄ γυμνασίου
Βιβλίο ιστορίας β΄ γυμνασίου
Ιστοσελίδα, Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο
