Την Πέμπτη 7 Απριλίου 2022, ένα τμήμα του Σχολείου μας επισκέφθηκε το σπίτι του Παύλου Μελά στην οδό Τατοΐου, στην Κηφισιά. Η διδακτική αυτή επίσκεψη μάς έδωσε τη δυνατότητα να μάθουμε περισσότερα για τον Παύλο Μελά, την εποχή που έζησε και τα ιστορικά γεγονότα στα οποία πρωτοστάτησε.
Στην είσοδο του μουσειακού χώρου μάς περίμενε μια ευχάριστη έκπληξη: ο Δήμαρχος Κηφισιάς, Γεώργιος Θωμάκος, μας υποδέχτηκε και μας μίλησε για το σπίτι αυτό το οποίο αποτελεί ένα νέο τοπόσημο της πόλης, αφού οι εργασίες αποκατάστασής του ξεκίνησαν σχετικά πρόσφατα, τον Φεβρουάριο του 2020 και ολοκληρώθηκαν τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, αν και είχε ανακηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού ήδη από το 1982. Η αποκατάσταση έγινε με απόλυτη ακρίβεια χάρη στα σχέδια που υπήρχαν, το πλούσιο φωτογραφικό υλικό αλλά και τη ζωντανή μαρτυρία της Ναταλίας Ιωαννίδη, της εγγονής του Παύλου Μελά, που περνούσε τα καλοκαίρια της σ’ αυτό το σπίτι της γιαγιάς της με τον αδελφό της. Η κα Ιωαννίδη δώρισε την οικία του Παύλου Μελά στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και σήμερα βρίσκεται στη δικαιοδοσία της Σχολής Ευελπίδων, η οποία οργανώνει και τις ξεναγήσεις στον χώρο.
Μετά την ανακαίνιση, η εξοχική κατοικία του Παύλου Μελά στη Κηφισιά είναι ένα στολίδι της πολιτισμικής μας κληρονομιάς και λειτουργεί σαν ένα μνημείο ζωντανής ιστορίας, ώστε να μάθουν οι νεώτερες γενιές με βιωματικό τρόπο ποιος ήταν ο σπουδαίος ήρωας Παύλος Μελάς, ο άνθρωπος που άφησε τα πάντα πίσω του (πλούτη, οικογένεια, κοινωνική θέση) για το καλό της Πατρίδας μας και την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Αυτό το στοιχείο τόνισε ιδιαίτερα ο κ. Θωμάκος, όταν μάς υποδέχτηκε με συγκίνηση, αφού το Σχολείο μας ήταν από τα πρώτα σχολεία που επισκέφθηκαν αυτόν τον μνημειακό τόπο, μετά τη χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων για τον COVID-19.
Ο Μακεδονομάχος Παύλος Μελάς ( 1870 – 1904) ήταν Εθνικός μας ήρωας που θυσιάστηκε πολύ νέος στον βωμό μιας ελεύθερης και Ελληνικής Μακεδονίας, χτυπημένος από τουρκικό βόλι στις 13 Οκτώβρη 1904. Η θυσία του ήταν η αρχή και η ενσάρκωση του Μακεδονικού Αγώνα. Ο άδικος θάνατός του συσπείρωσε τον Ελληνισμό της Μακεδονίας και αφύπνισε την υπόλοιπη Ελλάδα. Χρειάστηκαν τέσσερα ακόμη χρόνια σκληρών μαχών, στις οποίες συμμετείχαν αγωνιστές από όλα τα μέρη της Ελλάδας, μέχρι η Μακεδονία να γίνει Ελληνική κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912-1913.
Το επιβλητικό, αλλά συνάμα λιτό και απέριττο σπίτι, όπου βρέθηκε το Σχολείο μας, ήταν η εξοχική κατοικία του περήφανου Μακεδονομάχου και το σπίτι που εγκατέλειψε για να πάει στην τελευταία του μάχη. Επιθυμία του ίδιου αλλά και της οικογένειάς του ήταν το σπίτι να αφεθεί όπως ακριβώς ήταν όταν ζούσε εκεί ευτυχισμένος με τη σύζυγό του Ναταλία (το γένος Δραγούμη) και τα δύο παιδιά τους, μια τυπική μεγαλοαστική οικογένεια του τέλους του 19ου αι.
Εξωτερικά βλέπει κανείς ένα κτίριο ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής μονώροφο, κεραμοσκεπές, ελαφρά υπερυψωμένο από το έδαφος, με μια επιβλητική και καλαίσθητη βεράντα χάριν της χρήσης διάτρητων ξύλινων στοιχείων που κοσμούν σαν δαντέλλα την κύρια όψη του. Το έδαφος στην αυλή είναι καλυμμένο με πλακόστρωτο ενώ υπάρχει και μεγάλος κήπος. Γενικά, η εξωτερική του εμφάνιση κερδίζει την προσοχή με τα έντονα χρώματα και τα ωραία σχέδια.
Στο εσωτερικό, αποτελείται από ένα μεγάλο καθιστικό με τζάκι, τέσσερα μεγάλα ψηλοτάβανα δωμάτια (σε διάταξη δεξιά και αριστερά) που ενώνονται μεταξύ τους με πόρτες αλλά και με τον κεντρικό χώρο. Υπάρχουν και βοηθητικοί χώροι. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι τα σχέδια του σπιτιού έκανε ο ίδιος ο Παύλος Μελάς, ο οποίος είχε την απαιτούμενη θεωρητική και τεχνική κατάρτιση από την τότε Σχολή Ευελπίδων, η οποία «έβγαζε» Μηχανικούς. Μας είπαν ότι αυτός είναι ο λόγος που η σημερινή Σχολή του Πολυτεχνείου ονομάστηκε σχολή «Πολιτικών Μηχανικών»: για να ξεχωρίσει τους αποφοίτους της από τους «στρατιωτικούς» Μηχανικούς της Σχολής Ευελπίδων. Τα χειρόγραφα σχέδια του Μελά για το σπίτι εκτίθενται σήμερα στην Οικία. Έχουν σημειώσεις και οδηγίες στη γαλλική γλώσσα και μας «μαρτύρησαν» ότι ο Παύλος Μελάς σχεδίαζε την προσθήκη ενός ακόμα ορόφου στο κτίριο, την οποία όμως δεν πρόλαβε να κάνει.
Το σπίτι διατηρεί σήμερα την αισθητική των ιδιοκτητών του. Τα δωμάτια διατηρούν τα αρχικά τους χρώματα και την οροφοδιακόσμησή τους, αφού στο ταβάνι υπήρχαν, πολύ ωραία χρωματισμένες, κάποιες τοιχογραφίες. Μπορούμε, επίσης, να θαυμάσουμε κάποια στοιχεία της επίπλωσης του: τέσσερις πολυθρόνες μπροστά από το τζάκι, ένα ξύλινο γραφείο, μια βιβλιοθήκη γεμάτη βιβλία, πολλά από τα οποία έγραφαν για τον ίδιο.
Παντού στον χώρο βρίσκονται αντικείμενα, κειμήλια και φωτογραφίες του Παύλου Μελά και της οικογένειάς του. Αγαπούσε την τέχνη της φωτογραφίας και ήταν από τους πρώτους που χρησιμοποίησε φωτογραφική μηχανή. Οι φωτογραφίες αυτές μάς λένε αρκετά για τον ίδιο και τη ζωή του: ανδρώθηκε σε ένα μοναδικό περιβάλλον στο οποίο κυριαρχούσαν τόσο η ευγένεια, η ανθρωπιά και η απλότητα της μητέρας του, όσο και η φλόγα του πατέρα του ο οποίος καταγόταν από μεγάλη γενιά ευπατριδών Ηπειρωτών. Σε πολλές από αυτές όλη η οικογένεια φοράει άσπρα ρούχα που, όπως πληροφορηθήκαμε, ήταν ένδειξη οικονομικής ευμάρειας: άσπρα ρούχα, που λερώνονται εύκολα, φορούσαν μόνο οι πολύ πλούσιοι εκείνη την εποχή, γιατί μόνο αυτοί είχαν τη δυνατότητα να πληρώνουν για να τους τα πλένουν!
Ωστόσο, μία άλλη φωτογραφία μάς ήταν οικεία. Εκείνη στην οποία ο Μελάς ένοπλος φοράει τον μαύρο κεντητό ντουλαμά. Το πρώτο αντίτυπο της φωτογραφίας έστειλε ο ίδιος στη σύζυγό του υπό «τον όρο να μην τη δει το φως της ημέρας», αλλά να μείνει ως ανάμνηση για την ίδια και τα παιδιά του, αν έχανε τη ζωή του στην αποστολή ή αν επέστρεφε άπραγος, μιας και θα ήταν «κωμικό» και «μαρτύριο» να βλέπει τη φάτσα του έτσι «μασκαρεμένη». Ποιος να το έλεγε ότι θα ταυτιστεί στη συνείδηση των Ελλήνων με τη φωτογραφία αυτή! Αντίγραφο της στολής υπάρχει σε μία προθήκη μαζί με το όπλο του.
Τέλος, μάς εντυπωσίασε το γεγονός ότι το Μουσείο αξιοποιεί με τον καλύτερο τρόπο τη σύγχρονη τεχνολογία και τις δυνατότητες που αυτή παρέχει. Εκτός από τους διαδραστικούς πίνακες και τα video wall μάς εντυπωσίασε το ολόγραμμα του ήρωα, μία τρισδιάστατη κινούμενη απεικόνισή του σε φυσικό μέγεθος: ο Παύλος Μελάς γράφει μια επιστολή με συμβουλές προς τους νέους Ευέλπιδες. Είχες την εντύπωση ότι μπορούσες να απλώσεις το χέρι σου και να τον αγγίξεις!
Ένας ακόμα λόγος για να μείνει αξέχαστη αυτή η διδακτική επίσκεψη!
