Οι Σέρρες (αρχαία ελληνικά: Σίρις ή Σίρρα, μεσαιωνικά ελλ.: Σέρραι ή Κάστρο) είναι η πρωτεύουσα της Π.Ε Σερρών. Ανήκουν στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της. Οι Σέρρες αναφέρονται πάντα στον πληθυντικό.
Σαν πρώτοι κάτοικοι της περιοχής των Σερρών αναφέρονται οι Θράκες. Παρά το γεγονός πως είναι άγνωστο πότε ακριβώς και από ποιον κτίσθηκε η πόλη, είναι βέβαιο πως προϋπήρχε του Τρωϊκού Πολέμου και πως κατείχε σημαντική θέση, τέτοια ώστε να δώσει το όνομά της σε ολόκληρη την ύπαιθρο και τους κατοίκους της, οι οποίοι ονομαζόταν Σιροπαίονες.
Μετά την άλωση της Τροίας, ο τόπος κατοικήθηκε από διάφορα παιονικά και θρακικά φύλα, όπως : Ηδωνούς, Βισάλτες, Σίντους, οι οποίοι έδωσαν το όνομα τους στις περιοχές όπου κατοίκησαν. Η ονομασία “Σίρις” είναι θρακική ή παιονική και ίσως να προέρχεται από τη λέξη “Σίριος” που σημαίνει “ήλιος”. Το αρχαιότερο επιγραφικό μνημείο που διασώζει τη γραφή ¨Σιρραίων πόλις¨ είναι ρωμαϊκής εποχής και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών.
Πρώτη φορά εμφανίζεται στην ιστορία στις αρχές του 5ου αιώνα (480π.Χ.). Την αναφέρει ο Ηρόδοτος με το όνομα Σίρις και τον εθνικό προσδιορισμό ¨Παιονική¨.
ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ
Στην πόλη των Σερρών υπήρχαν αρκετοί Βυζαντινοί ναοί οι οποίοι όμως καταστράφηκαν ολοκληρωτικά στις 28 Ιουνίου 1913,όπως και η πόλη των Σερρών, από τους Βούλγαρους οι οποίοι την πυρπόλησαν κατά την αποχώρησή τους. Ωστόσο, σήμερα τρία από αυτά είναι επισκέψιμα και κοσμούν την πόλη των Σερρών.
1. Ακρόπολη (κουλάς)
Χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε βυζαντινής πόλης είναι η οχύρωσή της (τα τείχη της). Η βυζαντινή πόλη των Σερρών εκτεινόταν στους πρόποδες του λόφου. Η κορυφή του λόφου αποτελούσε την ακρόπολη, ενώ η κάτω πόλη εκτεινόταν νότια του λόφου. Ακρόπολη και κάτω πόλη προστατευόταν με οχυρωματικούς περίβολους. Από τους δύο περίβολους σήμερα διασώζεται σε μεγάλα τμήματα ο περίβολος της Ακρόπολης. Η ίδρυση της Ακρόπολης υπολογίζεται στον 9ο μ.Χ. αιώνα, όταν ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς κατασκεύασε οχυρωματικά έργα στην πόλη των Σερρών.
Στον λόφο του Κουλά σήμερα σώζεται ο «Πύργος του Ορέστη», ονομασία που οφείλεται στο όνομα του κατασκευαστή του. Είναι γνωστός και ως ο «Πύργος του Βασιλέως». Είναι το καλύτερα διατηρημένο τμήμα και συγχρόνως το γνωστότερο τμήμα της βυζαντινής οχύρωσης των Σερρών. Ο πύργος παρουσιάζει επιμελημένη δομή και είναι κτισμένος με ποταμίσιες πέτρες, πλίνθους σε οριζόντια και κάθετη διάταξη και ξυλοδεσιές σε διάφορα σημεία. Ο πύργος του Ορέστη πιθανόν αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη ή επισκευή στον περίβολο της Ακρόπολης η οποία αναφέρεται σε προγενέστερους χρόνους.
Σήμερα το ύψος του είναι περίπου 18 μέτρα αλλά υπολογίζεται ότι αρχικά, συνυπολογίζοντας και τις επάλξεις του, έφτανε τα 20 μέτρα. Αυτός ο πύργος ήταν το τελευταίο σημείο άμυνας σε περίπτωση που ο εχθρός καταλάμβανε την Ακρόπολη. Είναι γνωστός για τις δυο κεραμικές επιγραφές που υπάρχουν στη δυτική του πλευρά, οι οποίες όμως με το πέρασμα των αιώνων έγιναν δυσανάγνωστες. Περισσότερο ενδιαφέρον έχει η επιγραφή στο δεξιό άκρο η οποία κατά την επικρατέστερη άποψη γράφει: «ΠΥΡΓΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΟΝ ΕΚΤΙΣΕΝ ΟΡΕΣΤΗΣ».
2. Ναός Αγίων Θεοδώρων (παλιά Μητρόπολη)
Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων είναι το σημαντικότερο Βυζαντινό μνημείο της πόλης των Σερρών. Με βάση την αρχιτεκτονική μορφή, τον ψηφιδωτό διάκοσμο και τα δείγματα γλυπτικής ο ναός των Αγίων Θεοδώρων χρονολογείται στον 11ο -12ο αιώνα. Από την εποχή αυτή και μετά ο ναός δέχθηκε πολλές επισκευές. Ο ναός λειτούργησε ως μητροπολιτικός ναός από τα βυζαντινά μέχρι τα νεότερα χρόνια. Ο Α. Ορλάνδος, που αναστήλωσε τον ναό, μετά την πυρκαγιά του 1913, πιθανολογεί πως χτίστηκε πάνω σε προγενέστερη βασιλική, χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί ακόμα κάτι τέτοιο.
Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, ο ναός χρονολογείται από τον 5ο-6ο αιώνα. Η πρώτη έμμεση πληροφορία για το μνημείο προέρχεται από μολυβδόβουλλο του 12ου αιώνα. Κατά τον 14ο αιώνα το περιέγραψε ο ρήτορας Θεόδωρος Πεδιάσιμος, ενώ από τον 17ο αιώνα και μετά αναφέρεται αρκετά συχνά σε επιγραφές σκευών, εικόνων και αφιερωμάτων. Υπέστη επανειλημμένες επισκευές και μετασκευές κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο (10ος-11ος αιώνας) και στους επόμενους αιώνες, όπως υποδεικνύουν οι οικοδομικές φάσεις που διακρίνονται στο μνημείο και οι σχετικές γραπτές μαρτυρίες. Από τις κυριότερες επεμβάσεις είναι η αντικατάσταση του μαρμάρινου τέμπλου και η κατασκευή νάρθηκα το 1602/3, καθώς και η ανακατασκευή του νοτίου τοίχου, που έγινε το 1725, σύμφωνα με την πλίνθινη επιγραφή που υπάρχει εκεί. Ο ναός καταστράφηκε από πυρκαγιές το 1849 και το 1913. Η σημερινή μορφή είναι η αναστήλωση που έγινε το 1928-1935. Το 1992 έγιναν νέες επισκευές από την Ιερά Μητρόπολη Σερρών και Νιγρίτης, με τη συνεργασία του Υπουργείου Πολιτισμού και σήμερα χρησιμοποιείται ως χώρος λατρείας. Από τον εσωτερικό διάκοσμο του ναού δεν έχει διασωθεί τίποτα στη θέση του.
3. Ναός Αγίου Γεωργίου του Κρυονερίτου
Το μνημείο μνημονεύεται για πρώτη φορά σε χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β΄ το 1298. Το μετόχι της μονής του Τιμίου Προδρόμου, με το όνομα Άγιος Γεώργιος ο Κρυονερίτης, πήρε το όνομα του από πηγή κρύου νερού που υπήρχε στη θέση του. Το οικοδομικό συγκρότημα αποτελείται από χαμηλό περίβολο και δύο συνεχόμενους ναούς, από τους οποίους ο βόρειος και μικρότερος τιμάται στο όνομα του Αγίου Δημητρίου και ο νότιος στο όνομα του Αγίου Γεωργίου. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου καλυπτόταν στην αρχική του μορφή με τρούλο. Ο τρούλος επί Τουρκοκρατίας (1572) κατέπεσε και αντικαταστάθηκε με χαμηλή ημισφαιρική οροφή. Ο ναός του Αγίου Δημητρίου είναι προγενέστερος από το ναό του Αγίου Γεωργίου. Το 1344 με «εκδοτήριο» γράμμα το μονύδριο παραχωρείται στη μονή Προδρόμου από την Υπομονή, σύζυγο του Σακελλαρίου Μουρμουρά, άρχοντα Σερρών.
Τα παραπάνω μνημεία είναι ελάχιστα παραδείγματα από τα βυζαντινά μνημεία που είχε η πόλη των Σερρών.
ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ
Οι Σέρρες ήταν στην περίοδο της Τουρκοκρατίας η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Μακεδονίας μετά την Θεσσαλονίκη. Στην πόλη υπάρχουν σήμερα τέσσερα σημαντικά μνημεία ισλαμικής αρχιτεκτονικής τα οποία χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα. Στο κέντρο της πόλης υπήρχε και το Εσκί τζαμί ή Αττίκ το οποίο χτίστηκε το 1385 και αποτελούσε συνώνυμο της Οθωμανικής κυριαρχίας στην πόλη αλλά και συνάμα ένα από τα ομορφότερα δείγματα Αραβικής αρχιτεκτονικής. Ήταν από τα πρώτα οθωμανικά κτήρια μετά την κατάκτηση της πόλης και χτίστηκε προς τιμήν του Σουλτάνου Μουράτ Α΄. Ωστόσο, το τζαμί κατεδαφίστηκε οριστικά το 1937. Αντιμετωπίζοντας αρκετά στατικά προβλήματα, κατεδαφίστηκε ώστε στη θέση του να αναγερθεί κτήριο με συγκρότημα γραφείων.
1. Τζιντζιρλί Τζαμί
Το Τζιντζιρλί Τζαμί αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα οθωμανικά τεμένη της Ευρώπης τόσο για την εξαιρετική ακουστική του όσο και για την αρχιτεκτονική του. Ανεγέρθη το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα και ανήκει στη σχολή Μιμάρ Σινάν (φημισμένου Οθωμανού αρχιτέκτονα). Είναι γνωστό και ως «τζαμί των αλύσεων» πιθανόν από τις αλυσίδες που κρεμόταν ο πολυέλαιός του. Μια άλλη εκδοχή αποδίδει το όνομα του στα ζιντζίρλιατα οποία ήταν νομίσματα που κόπηκαν τον 18ο αιώνα την περίοδο που το Τζαμί αναστηλώθηκε. Το μνημείο εγκαταλείφτηκε και μετατράπηκε σε αποθήκη για πολλά χρόνια. Ωστόσο, το μνημείο συντηρήθηκε και επαναλειτούργησε με αφορμή τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης των Σερρών ως χώρος εικαστικών εκθέσεων.
2. Μπεζεστένι
Το Μπεζεστένι στεγάζει σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών στο οποίο μπορεί να θαυμάσει κάποιος ευρήματα της Περιφερειακής ενότητας Σερρών από τους Προϊστορικούς έως τους Βυζαντινούς χρόνους. Ωστόσο, κατά το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα αποτελούσε, όπως αναφέρει και το όνομά του (Μπεζεστένι σημαίνει αγορά υφασμάτων στα περσικά και τα τουρκικά), κλειστή στεγασμένη αγορά. Η κατασκευή του υπολογίζεται κατά το 1485 από τον Τσανταρλί Ιμπραχήμ Πασά. Ωστόσο, το 1968 το μνημείο γλίτωσε την κατεδάφιση ύστερα από την παρέμβαση του καθηγητή Αναστάσιου Ορλάνδου ο οποίος εξασφάλισε χρήματα για την ανακαίνισή του και έτσι σήμερα μπορούμε να το θαυμάσουμε και να το επισκεφτούμε.
3. Τέμενος Μουσταφά Μπέη
Το Τέμενος βρίσκεται στα δυτικά της πόλης των Σερρών και παρόλη την αρχιτεκτονική κληρονομία που το περιβάλλει παραμένει εγκαταλελειμμένο και επικίνδυνο για όποιον θελήσει να το επισκεφτεί. Δεν είναι γνωστό πότε χτίστηκε το αρχικό κτήριο, ωστόσο το σωζόμενο χρηματοδοτήθηκε από τον ηγεμόνα της περιοχής Μουσταφά Μπέη το 1519 και αποτελούσε ένα απλό συνοικιακό τέμενος με το όνομα «ΧαζντζάρΤζαμίον». Ωστόσο, η πολυετής χρήση του Τεμένους (έως το 2006) ως ξυλουργείο έχει αλλοιώσει τον αρχικό του χαρακτήρα και έχει συμβάλει στην φθορά του μνημείου.
4. Τέμενος Μεχμέτ Μπέη (Αγία Σοφία)
Το ΤέμενοςΜεχμέτ Μπέη είναι το παλαιότερο και μεγαλύτερο σωζόμενο Τέμενος στη πόλη των Σερρών. Χτίστηκε το 1492-93 από τον Μεχμέτ Μπέη από τον οποίο πήρε και το όνομά του. Τα υλικά με τα οποία κτίστηκε το μνημείο είναι ο κίτρινος πωρόλιθος ενώ οι θόλοι του είναι κτισμένοι με πλίνθους και ήταν σκεπασμένοι από μόλυβδο. Ο κεντρικός θόλος έχει διάμετρο 14,58 μέτρα. Το τζαμί ακολουθεί στην κάτοψη το σχήμα ανεστραμμένου Τ. Οι τοίχοι στο εσωτερικό ήταν επιχρυσωμένοι και σύμφωνα με περιηγητές ένας κήπος περιέβαλε όλο το μνημείο. Δεν είναι γνωστό πότε σταμάτησε να λειτουργεί το μνημείο ως ισλαμικό τέμενος. Στα τέλη του 19ου αιώνα οι πλημμύρες του γειτονικού χειμάρρου προκάλεσαν ζημιές στο μνημείο καθώς το κατάχωσαν στην άμμο. Έτσι, από το σύνολο των οικοδομημάτων απέμεινε το τζαμί, καθώς και η κρήνη στο βορειοδυτικό βραχίονα του περιβόλου.
5. Οθωμανικά λουτρά
Σήμερα στην πόλη, σώζονται τέσσερα χαμάμ, τα οποία βρίσκονται σε κακή κατάσταση συντήρησης, ενώ ενός ακόμα είναι γνωστή η θέση και το σχήμα του. Από τις 55 πόλεις και χωριά, στις οποίες υπάρχουν ακόμα χαμάμ, μόνο οι οκτώ έχουν διπλά χαμάμ και από αυτές μόνο η Θεσσαλονίκη και η Ρόδος έχουν παραπάνω από ένα, γεγονός που αποτυπώνει τη σημαντική θέση και σημασία που είχε η πόλη κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.
ΓΔ Γ3
