Οι Σέρρες (αρχαία ελληνικά: Σίρις ή Σίρρα, μεσαιωνικά ελλ.: Σέρραι ή Κάστρο). Οι Σέρρες αναφέρονται πάντα στον πληθυντικό. Στα τουρκικά η πόλη ονομάζεται Σέρεζ ή Σιρόζ ενώ στις σλαβικές γλώσσες (βουλγαρικά – σερβικά – σλαβομακεδονικά) αναφέρεται ως Σιάρ ή Σερ.
Η πρωτεύουσα του νομού ,οι Σέρρες, κτίστηκε πριν από τρεις χιλιάδες διακόσια χρόνια και συνεχώς αναγεννάται. Ιδρύθηκε στη σημερινή θέση διότι ο λόφος της Ακροπόλεως ήταν ο πλέον ενδεδειγμένος για την οχύρωση της. Η πόλη και η περιφέρεια των Σερρών διασώζονται μετά από αναρίθμητες λαίλαπες και καταιγίδες πολέμων, αλλεπάλληλες σφαγές, πυρπολήσεις και καταστροφές. Μέχρι στιγμής αποκαλύφθηκαν σαράντα εννιά αρχαιολογικοί οικισμοί, εκ των οποίων οι είκοσι πέντε είναι της κλασικής και ελληνιστικής εποχής και είκοσι τέσσερις της Ρωμαϊκής. Από επιγραφές αποδεικνύεται ότι η πόλη και η περιφέρεια Σερρών άκμαζαν στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Είχαν στάδιο και οργάνωναν γυμναστικούς αγώνες.
Η πόλη κατείχε σπουδαία, γεωστρατηγική και γεωοικονομική θέση, καθώς δέσποζε στον εύφορο σερραϊκό κάμπο και ασκούσε έλεγχο σε έναν πολύ σημαντικό δρόμο, ο οποίος, οδεύοντας κατά μήκος του Στρυμόνα, έφτανε από τις ακτές του Βόρειου Αιγαίου στις παραδουνάβιες χώρες, καθώς και έναν υδάτινο δρόμο που, μέσω της Κερκινίτιδας λίμνης και του πλωτού ποταμού Στρυμόνα, εξασφάλιζε την επικοινωνία ανάμεσα στη θρακική ενδοχώρα και τον Στρυμονικό κόλπο.
Οι αρχαιότητες του νομού Σερρών καταστράφηκαν από τις πολλές βαρβαρικές επιδρομές, λεηλασίες και πυρπολήσεις. Στις σωστικές αρχαιολογικές ανασκαφές αποκαλύπτονται αλλεπάλληλα στρώματα κατεστραμμένων και πυρπολημένων πόλεων, από το διάστημα των 3200 ετών της ιστορίας της. Τυχαία βρέθηκε το 1962 στο πάνω μέρος της ακρόπολης, κατά τη διάνοιξη του δρόμου, ένα κόκαλο με γραφή που ανάγεται στους προϊστορικούς χρόνους.
Οχύρωση των Σερρών. Η γεωγραφική και στρατηγική θέση του νομού Σερρών τον κατέστησε από αρχαιοτάτων χρόνων προμαχώνα και προπύργιο του ελληνισμού και κέντρο εξορμήσεων των βυζαντινών αυτοκρατόρων κατά των Σλάβων. Υπήρξε το μήλο της έριδος όλων των γειτονικών λαών, επειδή συνδέει την κεντρική Ευρώπη με το Αιγαίο πέλαγος.
Ο νομός των Σερρών, ήταν από τους αρχαιότατους χρόνους και παραμένει πάντοτε ακοίμητος φρουρός της Ελλάδος από το Βορρά και πηγή γεωργικού πλούτου και πολιτισμού, ακρόπολη του ελληνισμού. Γι” αυτό η πρωτεύουσα του οι Σέρρες ήταν πάντοτε πολύ καλά οχυρωμένη. Σε πρόσφατη αρχαιολογική ανασκαφή αποκαλύφθηκε και ένα μέρος τείχους πιθανόν της ρωμαϊκής εποχής. Η οχύρωση της ενισχύθηκε ιδιαίτερα στους βυζαντινούς χρόνους, αλλά και στα χρόνια της φραγκοκρατίας και της σερβοκρατίας.
Οι κάτοικοι του ήταν πάντοτε υπόδειγμα εργατικότητας, προσφοράς, αυτοθυσίας, φιλοπατρίας και ηρωισμού. Ο βασιλιάς των Περσών Δαρείος μετέφερε το 485 π.Χ. τους Σερραίους στην Ασία για να γίνουν παράδειγμα εργατικότητας στους τότε Ασιάτες.
Εγκατάσταση προσφύγων (1913-1914 και 1919-1924)
Όταν στις 28 Ιουνίου 1913 οι πρώτοι Έλληνες στρατιώτες εισήλθαν στην πόλη διαπίστωσαν ότι οι Βούλγαροι αφού βομβάρδισαν την πόλη αποχώρησαν πυρπολώντας με πετρέλαιο το κεντρικό της τμήμα. Η φωτιά κατέκαψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης, 1.000 καταστήματα και 4.050 κατοικίες σε σύνολο 6.000. Την επομένη, 29 Ιουνίου, ο ελληνικός στρατός καταλάμβανε επίσημα την πόλη. Τον Αύγουστο του 1913 υπογράφτηκε η συνθήκη του Βουκουρεστίου σύμφωνα με την οποία η Α. Μακεδονία μέχρι και την Καβάλα περιερχόταν στην κυριαρχία των Ελλήνων. Όλα αυτά τα γεγονότα προκάλεσαν στην περιοχή πληθυσμιακές μεταβολές. Έτσι στην περιοχή των Σερρών ήδη από το 1913 σημειώνονται συνεχείς μετακινήσεις πληθυσμών. Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της περιοχής αποχωρούν ενώ ελληνικοί πληθυσμοί από τη Στρώμνιτσα, το Μελένικο και το Πετρίτσι μετακινούνται προς τις ελληνικές περιοχές τον Αύγουστο του 1913. Λίγο αργότερα ο Α” Παγκόσμιος πόλεμος προκάλεσε νέα δεινά στην πόλη των Σερρών. Στα τέλη του Ιουνίου 1915 στην περιοχή των Σερρών εγκαταστάθηκαν 21.000 πρόσφυγες από τη Βουλγαρία, τη Θράκη, τη Μ. Ασία, τον Καύκασο. Δημιουργήθηκε όμως σοβαρότατο πρόβλημα με τις χιλιάδες αστέγων πυροπαθών, καθώς και με την εξεύρεση τροφίμων. Ευτυχώς από τις εβραϊκές και τουρκικές συνοικίες ελάχιστες κάηκαν. Οι Βούλγαροι κατηύθυναν τα βλήματα των πυροβόλων τους προς τις χριστιανικές συνοικίες μόνον, παρ’ ότι κατ’ όνομα ήταν ομόδοξοι. Γι’ αυτό οι Έλληνες πυροπαθείς φιλοξενήθηκαν με πολλή προθυμία από τους Τούρκους και τους Εβραίους. Όσο για τρόφιμα, ο μητροπολίτης με το φρούραρχο απέστειλαν επείγοντα τηλεγραφήματα στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα και παρακαλούσαν για την ταχεία αποστολή άρτου, ιματισμού και κλινοσκεπασμάτων. Ανταποκρίθηκαν αμέσως. Ο στρατός μοίρασε την πρώτη μέρα ψωμί και αλεύρι από τις αποθήκες του εχθρού που κατασχέθηκαν. Το κακό όμως ήταν ότι ο εχθρικός στρατός στο πέρασμά του μετέδωσε χολέρα στην πόλη, η οποία εξ αιτίας και των άταφων πτωμάτων αυτών που κάηκαν και εσφάγησαν σε εποχή θέρους μεταδόθηκε πάρα πολύ γρήγορα και θέρισε εκατοντάδες εξαντλημένους πολίτες. Πολύ σοβαρό πρόβλημα προέκυψε, που θα αποτελείωνε το έργο του εχθρού, αν η ελληνική υγειονομική υπηρεσία δεν ενεργούσε δραστήρια. Η χολέρα εμφανίστηκε με οξύ χαρακτήρα. Μερικοί πέθαναν μέσα σε τέσσερις ώρες από τη στιγμή που προσβλήθηκαν. Κατέφθασαν γιατροί από τη Θεσσαλονίκη και εμβολίασαν τα πλήθη με ορό
κατά της χολέρας.
Με τη Συνθήκη του Νεϊγύ τον Νοέμβριο του 1919 και τη σύμβαση μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας περί ανταλλαγής πληθυσμών, μετακινήθηκαν από τη Βουλγαρία προς τη Μακεδονία και άλλοι ελληνικοί πληθυσμοί.
Η μικρασιατική καταστροφή και η συνθήκη της Λωζάνης (Ιούλιος 1923) έφερε νέο κύμα προσφύγων από τη Μ. Ασία, τον Πόντο, την Α. Θράκη. Η άφιξη των προσφύγων στη «μητέρα πατρίδα» δεν σήμαινε και το τέλος των περιπετειών ή των δυσκολιών τους. Αντίθετα, φτάνοντας σε ένα κράτος ρημαγμένο από τους πολυετείς πολέμους, με μια πολιτική ηγεσία υπό κατάρρευση, χρειάστηκε να παλέψουν σκληρά για να νικήσουν κακουχίες, στερήσεις, ακόμα και την επιφυλακτικότητα ή και εχθρότητα πολλών «γηγενών», και να «χτίσουν» ξανά τις ζωές τους δίνοντας μια νέα «ταυτότητα» στη χώρα .Όλοι οι διαθέσιμοι χώροι (σπίτια, αποθήκες, ύπαιθρος) φιλοξενούσαν στην αρχή όπως όπως το τρομαγμένο και δύστυχο ανθρωπομάνι. Μέχρι το 1928 εγκαταστάθηκαν στο νομό Σερρών 70.000 πρόσφυγες, από αυτούς η πόλη απορρόφησε τους 13.534. Ο πληθυσμός της πόλης ήταν στην απογραφή του 1920 14.486 και του 1928 29.640. Οι Σέρρες, μετά τη γειτονική Δράμα, δέχτηκαν τη μεγαλύτερη αναλογία προσφυγικών πληθυσμών από όλες τις μακεδονικές πόλεις. Η παρουσία αυτών των πληθυσμών τόνωσαν δημογραφικά αλλά και κοινωνικοοικονομικά τη ζωή της πόλης. Τα πρώτα χρόνια εγκατάστασης των προσφύγων η δημόσια υγεία επιδεινώθηκε δραματικά. Η δυσεντερία, ο εξανθηματικός τύφος και η ελονοσία, μάστιζαν τους πληθυσμούς.
Πολλοί πρόσφυγες επέλεξαν την ύπαιθρο για να εγκατασταθούν. Έτσι, ζήτησαν καταφύγιο σε χωριά του σερραϊκού κάμπου (Βυρώνεια, Παλαιοκώμη, Γάζωρος, κ.λ.π.) ή έχτισαν απ” την αρχή τα δικά τους χωριά (Ν. Σκοπός, Μαυρόλοφος, Ν. Μπάφρα, κ.λ.π.). Άλλοι επέλεξαν την πόλη. Η εγκατάστασή τους υλοποιήθηκε με πολλούς τρόπους: α) με τη βοήθεια του Κράτους, μέσω της ανοικοδόμησης κατοικιών από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων και την Πρόνοια, β) μέσω της ομαδικής παραχώρησης οικοπέδων και δανείων με φορέα τους Οικοδομικούς Συνεταιρισμούς και, γ) μέσω της παραχώρησης ατομικών οικοπέδων για αυτοστέγαση. Κάποιοι απ” τους πρόσφυγες κατάφεραν να διασώσουν μέρος της περιουσίας τους κι έτσι ξεκίνησαν τις πρώτες επαγγελματικές τους δραστηριότητες (ταπητουργία, σηροτροφία) προσφέροντας δουλειά στους συμπατριώτες τους. Οι υπόλοιποι εργάστηκαν στις οικοδομές, στην καπνεργασία και το μικροεμπόριο.
Έτσι, ο πληθυσμός αυξήθηκε και η πόλη εμπλουτίσθηκε πολιτιστικά, οικονομικά και κοινωνικά. Πολλές οδοί αλλά και συνοικίες της πόλης φέρουν ονόματα από τις περιοχές της Μικράς Ασίας από όπου προήλθαν οι οικογένειες των Μικρασιατών. Οι Μικρασιατικές συνοικίες φέρουν τα ονόματα Νέα Ιωνία, Πισιδία, Βυζάντιο, Νέα Σιγή, Κιουπλιά. Επίσης από τους Μικρασιάτες δημιουργήθηκαν νέες ενορίες και ανεγέρθηκαν ναοί όπως της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγίτσα των Μικρασιατών), του Αγίου Θεράποντος (1935), των Εισοδίων της Θεοτόκου κ.ά. Στον Ι.Ν. Εισοδίων Θεοτόκου Σερρών φυλάσσεται η ιστορική εικόνα της Παναγίας Ρόδον το Αμάραντον, από την Προύσα της Μικράς Ασίας, κειμήλιο των Μικρασιατών.
Οι πρόσφυγες μαζί με το δράμα τους κουβάλησαν μαζί τους τις εικόνες και τα βιβλία τους, τα παραμύθια και τις δοξασίες, τα ήθη και τα έθιμά τους, τη μουσική και τα τραγούδια, την κουζίνα τους, την όρεξη για δουλειά και διάκριση, τη φιλοξενία και την ντομπροσύνη, και, τέλος, την ελληνική εθνική τους συνείδηση και τη γλώσσα τους.
Το ελληνικό κράτος με το Ν. 2645/98 καθιέρωσε τη 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα εθνικής μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το τουρκικό Κράτος.
Δανιηλίδου Νικολέττα Γ3
ΠΗΓΕΣ:
old.pkm.gov.gr
localhistoryserres.sites.sch.gr
sidirokastro.org
www.efsyn.gr
