Το «Μέγα Ζατρίκιον» είναι ένα βασιλικό παιχνίδι της Μινωικής εποχής ανάλογο με το σύγχρονο σκάκι. Ήταν ένα παιχνίδι κατασκευασμένο από ενθέματα ελεφαντόδοτου, κυανής υαλόμαζας και ορείας κρυστάλλου, με επικάλυψη χρυσού και αργύρου. Τέσσερα μεγάλα κωνικά πιόνια από ελεφαντόδοντο αντιστοιχούν σε κυκλικά πεδία του «Ζατρικίου». Η ιδιαίτερα σύνθετη και πολυτελής κατασκευή του τεκμηριώνει το υψηλό επίπεδο διαβίωσης στο ανάκτορο, αλλά και τις καλλιεχνικές δυνατότητες των εργαστηρίων της Κνωσού. Ανακαλύφθηκε στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού στα τέλη του 19ου αιώνα από το Βρετανό αρχαιολόγο Σερ Άρθουρ Έβανς. Χρονολογείται γύρω στο 1600 π.Χ. Αποτελείται από μια μεγάλη πλάκα από ελεφαντόδοντο και πέτρα χρώματος μπλε, με γυάλινη επικάλυψη και χρυσά φύλλα. Συνοδευόταν από πέντε πιόνια από ελεφαντόδοντο και είχε διαστάσεις 104Χ61 εκατοστά. Εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Περιγραφή του παιχνιδιού

Στην αρχαία Ελλάδα οι πεττείες (= επτραπέζια παιχνίδια) ήταν τριών ειδών. Οι πεττείες του πρώτου είδους είναι αυτές όπου ο παίκτης είχε τον μικρόκοσμο και που με την ρίψη κυβειών (= ζαριών) έκανε τις κινήσεις που τον υποχρέωναν οι αριθμοί που έφερνε. Οι πεττείες του δεύτερου είδους είναι αυτές όπου ο παίκτης είχε τον μικρόκοσμο και τα κομμάτια του είχαν συγκεκριμένη δραστηριότητα σε κινήσεις πάνω στον πίνακα. Η πλέον εξελιγμένη μορφή ήταν οι πεττείες που συνδύαζαν τις κυβείες και τις προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών . Το Ζατρίκιον ως παιχνίδι πεττείας είχε και τις τρεις μορφές, δηλαδή ζατρίκιον με κυβείες, ζατρίκιον με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών και τέλος ζατρίκιον με κυβείες και με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών. Αποτελούσε μια από τις δημοφιλέστερες ψυχαγωγικές δραστηριότητες των βασιλικών οικογενειών, για να διδάξουν στα παιδιά τους ότι ο βασιλιάς είναι ανίσχυρος χωρίς το λαό του. Όπως και σήμερα, είχε 64 τετραγωνάκια, όπου καθένα αντιστοιχούσε σε μια ξεχωριστή περιοχή του βασιλείου. Ο βασιλιάς δεν έπρεπε με κανένα τρόπο να χάσει, έστω και μια περιφέρεια από το βασίλειό του, γιατί τότε πια θα έμενε μόνος και έρημος, χωρίς καλλιεργήσιμη γη και υπηκόους. Το ζατρίκιον είναι παρόμοιο με το παιχνίδι των βασιλικών τάφων της Ουρ στην Αίγυπτο και από εκεί έχουν κάνει κάποιες υποθέσεις για το πως μπορεί να παίζεται το ζατρίκιον. Αυτά τα παιχνίδια περιλαμβάνουν μια διαδρομή για τα πιόνια (ή πούλια) που αποτελείται από δύο μέρη. Τα δύο μέρη τα χωρίζει ένα κενό, ο ποταμός. Μερικές φορές τα ενώνει μια γέφυρα. Οι παίκτες έπρεπε ξεκινώντας από το ένα μέρος να υπερβούν το ποτάμι περνώντας τη γέφυρα και να φτάσουν στο απέναντι μέρος κι έπειτα, πάλι μέσω της γέφυρας να επιστρέψουν. Όλα αυτά γινόταν με ζαριές, ενώ υπήρχαν εμπόδια, «επικίνδυνα» τετράγωνα και παγίδες, και ο αντίπαλος που προσπαθούσε να «χτυπήσει» τα κομμάτια του άλλου. Ειδικά στο ποτάμι, η γέφυρα έπρεπε να δημιουργηθεί με τις κατάλληλες ζαριές και ήταν δύσκολο το πέρασμα.

Παραλλαγές του παιχνιδιού – εξέλιξή του στο χρόνο.

Στο Βυζάντιο, εκτός από το αρχαιοελληνικό όνομα Ζατρίκιον χρησιμοποιούσαν και το όνομα σκάκους, το οποίο διασώθηκε για αιώνες. Αναφέρεται π.χ. και από τον συγγραφέα Γρηγόριο Ξενόπουλο, ο οποίος σε έργο του γράφει την έκφραση «παίξαμε τους σκάκους». Στο Βυζάντιο το Ζατρίκιον ονομαζόταν και Κιόσα και σε παράφραση Ζατριζάν, εξ ου πιθανόν και το Σαντράζ. Στα λατινικά scacco σημαίνει τετράγωνη εικόνα. Αναφέρεται ότι το Ζατρίκιον διαχρονικά έχει υποστεί πλήθος από παραλλαγές και αλλαγές και άλλαξε πολλά ονόματα όπως Ζατρίκιον, Τσατουράνγκα, Τσατράνγκ, Σατράντζι και Σκάκι.

Δεν διαφωνεί όμως κανείς ότι το Τσατουράνγκα μετονομάστηκε σε Τσατράνγκ και στην συνέχεια σε Σατράντζι. Στην Ασία έχουμε Ελέφαντες και βεζίρηδες και στην Ευρώπη ευγενείς ,αξιωματικούς και βασίλισσες.

Μετά από 3 αιώνες το Ζατρίκιον έγινε άθυρμα για όλους και με την στήριξη των Εκκλησιών. Θα πρέπει να τονίζουμε ότι ισχυρός παίκτης Ζατρικίου ήταν και ο γνωστός μας Γκρέκο.

 Άλλα ιστορικά στοιχεία σχετικά με την προέλευσή του.

 Έχει μέγεθος 120 x 60 εκ. και είναι ξύλινο, επικαλυμμένο με λεπτά φύλλα χρυσού και αργύρου, ενώ είναι επεξεργασμένο με ένθετους ορυκτούς κρυστάλλους, γυαλί και γαλάζιο χρώμα. Το συμμετρικό σχέδιο και η κατασκευή του είναι αριστουργηματικά. Στο ένα άκρο είναι συμμετρικά παρατεγμένοι δεξιά και αριστερά από δύο μεγάλοι ναυτίλοι, στη μέση ένας μεγάλος ρόδακας με εγγεγραμμένο λευκό ρόμβο, ενώ ακολουθούν άλλοι δύο μεγάλοι ρόδακες, ένας δεξιά και ένας αριστερά. Ακολουθεί ένα γραμμωτό πεδίο που καταλήγει σε δέκα μικρότερους λευκούς ρόμβους που είναι εγγεγραμμένοι σε γαλάζιους δίσκους. Η όλη σύνθεση είναι πλαισιωμένη από μαργαρίτες ρόδακες με κίτρινη ανθοδόχη που σχηματίζουν ορθογώνιο παραλληλόγραμμο.

 Πηγές

 https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%96%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%AF%CE%BA%CE%B9%CE%BF%CE%BD

https://www.pronews.gr/istoria/99770_zatrikion-arhaioelliniko-skaki

https://infognomonpolitics.gr/2010/09/blog-post_7339/

http://mathlab.mysch.gr/teaching/other/2015-16_zatrikion/index.html#bibliography

https://cognoscoteam.gr/%CF%84%CE%BF-%CF%83%CE%BA%CE%AC%CE%BA%CE%B9-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%B6%CE%B1%CF%84%CF%81/