Ο σεισμός είναι φαινόμενο το οποίο εκδηλώνεται συνήθως χωρίς σαφή προειδοποίηση, δεν μπορεί να αποτραπεί και παρά τη μικρή διάρκειά του, μπορεί να προκαλέσει μεγάλες υλικές ζημιές στις ανθρώπινες υποδομές με επακόλουθα σοβαρούς τραυματισμούς και απώλειες ανθρώπινων ζωών.
Ο σεισμός είναι ένα φυσικό φαινόμενο που δεν πρόκειται να σταματήσει όσο κινούνται οι λιθοσφαιρικές πλάκες.
Ο σεισμός, εκτός από τις άμεσες επιπτώσεις έχει ως επακόλουθα την ενεργοποίηση άλλων γεωλογικών φαινομένων όπως η ρευστοποίηση εδαφών, οι καταπτώσεις βράχων, οι κατολισθήσεις και τα θαλάσσια κύματα βαρύτητας (τσουνάμι) με εξίσου σοβαρές επιπτώσεις.
Τα θαλάσσια κύματα βαρύτητας προκαλούνται από μεγάλους υποθαλάσσιους σεισμούς.
«Τσουνάμι» ονομάζονται τα παλιρροϊκά θαλάσσια κύματα που προκαλούνται από ένα σεισμό ή μια ηφαιστειακή έκρηξη και τα οποία διαδίδονται στην επιφάνεια της θάλασσας με καταστρεπτικά, πολλές φορές, αποτελέσματα για τις παραλιακές περιοχές.

Σεισμό έχουμε όταν η επιφάνεια της γης κινείται βίαια. Ενώ αισθανόμαστε το έδαφος στέρεο και ασφαλές, μπορεί ξαφνικά να τρανταχτεί και να σχιστεί. Σπίτια μπορεί να εξαφανιστούν σε τεράστια χάσματα που δημιουργούνται μέσα σε δευτερόλεπτα, δρόμοι ενδεχομένως να σχιστούν και να σχηματίσουν σκαλοπάτια με αρκετά μέτρα ύψος, ενώ το νερό των λιμνών μπορεί να εξαφανιστεί μέσα στο έδαφος.
Σεισμός είναι η δόνηση του εδάφους που οφείλεται στη θραύση πετρωμάτων.

Ο σεισμός μπορεί να είναι και αποτέλεσμα ανθρώπινης δραστηριότητας.
Η λέξη «σεισμός» περιγράφει κάθε σεισμικό γεγονός – φυσικό φαινόμενο ή αποτέλεσμα ανθρώπινη δραστηριότητας – που παράγει σεισμικά κύματα, τα οποία διαδίδονται στο εσωτερικό της γης.
Χαρακτηριστικά του σεισμού:
Ανάλογα με το βάθος
Η ακριβής θέση στην οποία συμβαίνει ένας σεισμός ονομάζεται εστία. Αν η εστία θεωρηθεί ως σημείο, αυτό ονομάζεται υπόκεντρο. Η προβολή του υποκέντρου στην επιφάνεια της γης ονομάζεται επίκεντρο.
Ανάλογα με την απόσταση του υποκέντρου απ’ την επιφάνεια της γης οι σεισμοί χαρακτηρίζονται ως:
· Επιφανειακοί ή σεισμοί μικρού βάθους
· Σεισμοί ενδιάμεσου βάθους
· Σεισμοί μεγάλου βάθους

Η λιθόσφαιρα χωρίζεται σε μικρό αριθμό πλακών που «επιπλέουν» και κινούνται ανεξάρτητα πάνω στο μανδύα της γης. Οι πλάκες αυτές ονομάζονται τεκτονικές πλάκες. Το μεγαλύτερο μέρος της σεισμικής δραστηριότητας της γης συμβαίνει στα όρια αυτών των πλακών. Η εξωτερική λιθόσφαιρα συντίθεται από 12 περίπου μεγάλες πλάκες και αρκετές μικρότερες. Μέσα στα όρια κάθε πλάκας, τα πετρώματα του γήινου φλοιού κινούνται ως ενιαίο άκαμπτο σώμα με μικρή κάμψη και λίγες ηφαιστειακές ή σεισμικές εκδηλώσεις.
Η περιοχή της Ευρώπης όπου βρίσκεται η Ελλάδα άλλαξε πολύ και πολλές φορές στο παρελθόν. Οι ενδογενείς δυνάμεις που αλλάζουν την επιφάνεια της γης έδρασαν στην περιοχή μας για πολλά εκατομμύρια χρόνια, προκαλώντας πολλές αλλαγές, ενώ ακόμα και σήμερα οι δυνάμεις αυτές δεν έχουν σταματήσει να δρουν.
Η σημερινή μορφή του ελληνικού χώρου είναι το αποτέλεσμα της σύγκρουσης της αφρικανικής με την ευρασιατική πλάκα. Έτσι στην περιοχή μας έχουμε:
· την ευρασιατική πλάκα, στο άκρο της οποίας σχηματίζονται οι μικροπλάκες του Αιγαίου, της Ανατολίας και της Απουλίας, και
· την αφρικανική πλάκα, η οποία κινείται βορειοανατολικά και έχει στα ανατολικά της την μικροπλάκα της Αραβίας.
Η Πίνδος δημιουργήθηκε πριν από 35 εκατομμύρια χρόνια περίπου, ενώ τα νησιά του Ιονίου αναδύθηκαν τελευταία από τα νερά. Κατά την ίδια γεωλογική περίοδο έντονη ήταν η ηφαιστειακή δραστηριότητα στη Ροδόπη και στο βόρειο Αιγαίο, ενώ σ’ αυτές τις γεωλογικές διεργασίες οφείλεται ο σχηματισμός σημαντικών κοιτασμάτων βωξίτη στον Παρνασσό.

Πώς προκαλούνται οι σεισμοί.
Οι σεισμοί μας υπενθυμίζουν ότι ο φλοιός της γης είναι πολύ λεπτός σε σχέση με το μέγεθος του πλανήτη. Κάτω από το στερεό φλοιό υπάρχουν χιλιάδες χιλιόμετρα τηγμένα πετρώματα και μέταλλα, που βρίσκονται σε συνθήκες πολύ υψηλής θερμοκρασίας και πίεσης. Ο φλοιός είναι διαιρεμένος σε μεγάλα τεμάχη, τις τεκτονικές ή λιθοσφαιρικές πλάκες, που κινούνται στην επιφάνεια της γης με εξαιρετικά αργό ρυθμό. Τα περιθώρια αυτών των πλακών αποτελούν ζώνες όπου ο φλοιός δεν είναι ανθεκτικός. Κατά μήκος των ζωνών αυτών μπορούμε να δούμε τις επιπτώσεις από τη δραστηριότητα στην επιφάνεια της γης.
Οι σεισμοί εκδηλώνονται όταν δύο λιθοσφαιρικές πλάκες κινούνται απότομα η μία σε σχέση με την άλλη. Ωστόσο, αυτή η κίνηση κάθε άλλο παρά ομαλή είναι. Το βάρος του φλοιού και η τριβή μεταξύ των πετρωμάτων είναι η αιτία που οι πλάκες δεν μπορούν να ολισθήσουν εύκολα η μία σε σχέση με την άλλη. Για πολλά χρόνια δεν υπάρχει καμιά κίνηση στην περιοχή, αλλά συσσωρεύονται τρομερές πιέσεις. Ξαφνικά η πίεση γίνεται τόσο μεγάλη, που οι λιθοσφαιρικές πλάκες τραντάζονται και προκαλείται σεισμός.

Καταμέτρηση των ζημιών
Το μέγεθος της σεισμικής δόνησης εξαρτάται από πόση πίεση έχει συσσωρευτεί. Ένας μικρός σεισμός γίνεται αισθητός με τη μορφή μιας μακρινής υπόκωφης βοής κάτω από τα πόδια σας. Ένας μεγαλύτερος σεισμός μπορεί να ρίξει διακοσμητικά αντικείμενα και βιβλία στο δάπεδο. Ένας πολύ μεγαλύτερος μπορεί να προκαλέσει την πτώση καπνοδόχων και δέντρων. Στους σφοδρότερους από τους σεισμούς καταρρέουν τα κτίρια και οι γέφυρες, κατακερματίζονται δρόμοι, καταστρέφονται τα δίκτυα ηλεκτροδότησης, τηλεφωνίας και παροχής φυσικού αερίου, ενώ συχνά προκαλούνται μεγάλες πλημμύρες.

Ένταση
Ένταση είναι η έκταση των καταστροφών που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια ενός σεισμού και μετριέται με βάση την τροποποιημένη κλίμακα Mercalli, η οποία κυμαίνεται από το 0 έως το 12. Η ένταση ενός σεισμού σε μία συγκεκριμένη θέση αποτελεί μία μέτρηση της βίαιης κίνησης του εδάφους που δημιουργείται κατά τη διάρκεια ενός σεισμού. Η ένταση καθορίζεται από τις επιπτώσεις της δόνησης στους ανθρώπους, στα κτίρια, στις γεωλογικές δομές κ.α. Αντίθετα με το μέγεθος του σεισμού, το οποίο έχει μία μοναδική τιμή για ένα συγκεκριμένο σεισμό, η ένταση του σεισμού σε μία θέση εξαρτάται από την απόσταση αυτής της θέσης από το επίκεντρο του σεισμού, το βάθος της εστίας, τις παρεμβαλλόμενες τοπικές δομές και το είδος της κίνησης που προκαλείται από τη δραστηριοποίηση του ρήγματος κατά τη διάρκεια ενός σεισμού.

Μέγεθος
Το μέγεθος του σεισμού φανερώνει το πόσο μεγάλος είναι ένας σεισμός, υπολογισμένο με βάση την κλίμακα Richter, η οποία ξεκινά από το 0, με μεγαλύτερο καταγεγραμμένο μέγεθος σεισμού 8,6. Σεισμοί πάνω από αυτό το μέγεθος δεν είναι πιθανό να γίνουν, επειδή η απελευθέρωση της τοπικά συσσωρευμένης ενέργειας θα ήταν τόσο μεγάλη, ώστε να προκαλέσει πλαστική αντί για ελαστική παραμόρφωση των περιβαλλόντων πετρωμάτων. Η κλίμακα Richter είναι λογαριθμική, που σημαίνει ότι ένας σεισμός με μέγεθος 5 είναι 10 φορές περισσότερο καταστροφικός από ότι ένας σεισμός με μέγεθος 4.

Μέθοδοι πρόγνωσης σεισμών
Η πρόβλεψη του τόπου, του χρόνου και της έντασης των σεισμών είναι πολύ δύσκολη. Ορισμένοι επιστήμονες τη θεωρούν αδύνατη. Η δυσκολία οφείλεται στο ότι οι σεισμοί δε συμβαίνουν σε κανονικά διαστήματα ούτε ξεκινούν πάντα από τα μεγαλύτερα ρήγματα. Οι επιστήμονες που μελετούν τους σεισμούς ονομάζονται σεισμολόγοι. Χαρτογραφούν τη θέση των ρηγμάτων, παρακολουθούν ανεπαίσθητες κινήσεις στην επιφάνεια και αναζητούν προειδοποιητικά σημάδια όπως είναι η απελευθέρωση του αέριου ραδονίου, η ηλεκτρική δραστηριότητα στα πετρώματα, ακόμα και η συμπεριφορά των ζώων. Όμως μέχρι σήμερα με καμία μέθοδο δεν έχει επιτευχθεί σίγουρη, πέρα από κάθε αμφιβολία πρόβλεψη.
Μέθοδος ΒΑΝ
Επινόηση των Ελλήνων Φυσικών Βαρώτσου, Αλεξόπουλου και Νομικού, απ’ όπου και η ονομασία της. Σύμφωνα με αυτή, η ηλεκτρική αγωγιμότητα των πετρωμάτων μεταβάλλεται σημαντικά 20 ώρες πριν την εκδήλωση του σεισμού. Έτσι, αν υπάρχει ένα δίκτυο καταγραφής ο σεισμός μπορεί να προβλεφθεί.
Θεωρία Ηλία Τσιάπα
Κατά τον Ηλία Τσιάπα, η πρόβλεψη είναι δυνατή με τους παρακάτω τρόπους¨
Α) από στατιστικές μελέτες, έχοντας σαν αφετηρία ένα σεισμό, γνωρίζουμε:
· τη διαδρομή προς Ανατολάς που θα ακολουθήσουν τα υγρά, που προκάλεσαν το σεισμό
· τις προεξοχές που θα συναντήσουν στην πορεία τους
· το χρόνο που απαιτείται για να φτάσουν σ’ αυτές και
· το μέγεθος που θα έχει ο αναμενόμενος σεισμός
Β) Για τον ακριβέστερο προσδιορισμό του επικέντρου χρησιμοποιούμε το πλέον αξιόπιστο πρόδρομο φαινόμενο, την αύξηση της θερμοκρασίας του φλοιού, που εντοπίζεται σε ένα κώνο με κορυφή το υπόκεντρο και κέντρο βάσης το επίκεντρο του αναμενόμενου σεισμού.
Μέθοδος πρόγνωσης σεισμών από το διάστημα (INSAR)
Ερευνητές της NASA πιστεύουν ότι ίσως μπορούν να προβλέψουν ορισμένους σεισμούς λίγες μέρες πριν από την εκδήλωσή τους αναλύοντας ηλεκτρικές διαταραχές στην ιονόσφαιρα που ανιχνεύονται με θερμικές υπέρυθρες ακτίνες που παρατηρούν οι δορυφόροι της NASA.
Πρόγνωση από τα ζώα
Η συμπεριφορά των ζώων αλλάζει πριν από το σεισμό, γιατί φαίνεται «πιάνουν» κάποια ηλεκτρομαγνητικά κύματα.
Άλογα συνήθως ήρεμα αρχίζουν να χλιμιντρίζουν και να τρέχουν. Σκύλοι αλυχτούν και τα ψάρια πηδούν έξω από το νερό. Ζώα που δεν εμφανίζονται όπως ποντίκια και φίδια ξεπηδούν από τις φωλιές τους κατά δεκάδες.

Ρήγματα
Το ρήγμα αποτελεί μια διάρρηξη (σπάσιμο) στο φλοιό της γης, κατά μήκος της οποίας μπορεί να αναγνωρισθεί κίνηση των εκατέροθεν τεμαχών. Υπάρχουν τρία είδη ρηγμάτων: 1) κανονικά ρήγματα 2) ανάστροφα ρήγματα και 3) ρήγματα οριζόντιας μετατόπισης.
Το μεγαλύτερο μέρος των σεισμών, ιδιαίτερα των ισχυροτέρων, συνδέεται αναμφισβήτητα με τη συσσώρευση ενέργειας σε αντιστοιχία με τις ζώνες όπου υπάρχουν ρήγματα. Η απελευθέρωση αυτής της ενέργειας προκαλεί τη μετατόπιση των μαζών των πετρωμάτων κοντά στο ρήγμα, που προκαλεί τους κραδασμούς που κάνουν τη γη να κουνιέται στο σεισμό. Ακόμα και οι βαθύτεροι σεισμοί (έχουν καταγραφεί σεισμοί ως 750 km βάθος) είναι πιθανό να προκαλούνται από ρήγματα, ακόμα κι αν δε γίνονται αισθητοί στη γήινη επιφάνεια.

Ενεργά ρήγματα
Ενεργό ρήγμα είναι εκείνο το οποίο έχει προκαλέσει τουλάχιστον ένα σεισμό κατά τη διάρκεια των προηγούμενων δέκα χιλιάδων χρόνων (Ολόκαινο). Η ιστορική και η παλαιοσεισμολογική έρευνα βοηθούν στο χρονικό καθορισμό του τελευταίου μεγάλου σεισμού σε ένα ρήγμα.

Ενεργά ρήγματα Ελλάδας
H λιθοσφαιρική πλάκα της Aνατολίας, η οποία περιλαμβάνει το γνωστό ρήγμα της Ανατολίας, το οποίο έχει δύο κύρια τμήματα, το Βόρειο και το Νότιο τμήμα και που έδωσε το μεγάλο σεισμό στις 17 Αυγούστου 1999, κινείται με γρήγορο ρυθμό με δυτική κατεύθυνση επηρεάζοντας τον Ανατολικό Ελληνικό χώρο, ιδίως το Αιγαίο πέλαγος.

Παράλληλα, έχουμε το ηφαιστειακό τμήμα της Ελλάδας που απαρτίζεται από διάφορα ενεργά ηφαίστεια. Το τμήμα που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον από τεκτονικής άποψης, είναι αυτό στο βόρειο Αιγαίο, το οποίο έχει βάθος περίπου 1500 μέτρα και η τάφρος του φθάνει μέχρι τη θάλασσα του Μαρμαρά. Οι περισσότεροι σεισμοί γίνονται εκεί που οι πλάκες της γης ενώνονται, όπου υπάρχουν ρήγματα μικρά και μεγάλα και στις ηφαιστιογενείς περιφέρειες.
Εμείς, έχουμε από όλα αυτά τα δεδομένα. Έτσι, η σεισμικότητα είναι αυξημένη στην Ελλάδα και οι κάτοικοι αυτής της χώρας, έμαθαν να ζουν από τα πολύ παλιά χρόνια με τους σεισμούς. Σήμερα, στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχει πληθώρα ρηγμάτων. Προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε, σύμφωνα με τα δεδομένα των σεισμολόγων της Ελλάδας, ένα πλήρη χάρτη με αυτά. Στον χάρτη αυτόν, απουσιάζει το δυτικό τμήμα του βορείου ρήγματος της Ανατολίας που φθάνει στη Θράκη και στο Αιγαίο.

Η ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΣΕΙΣΜΟΓΡΑΦΩΝ

Στην Ελλάδα:
· Κάθε 18 μέρες – κατά μέσο όρο – γίνεται ένας σεισμός μεγέθους 5 R.
· Κάθε 6 χρόνια – κατά μέσο όρο – γίνεται ένας σεισμός μεγέθους 7 R.
· Κάθε χρόνο ένας πιθανός μέγιστος σεισμός είναι μεγέθους 6,3 R.
Οι παραπάνω πληροφορίες εξηγούν γιατί σε αρκετές δεκάδες περιοχές της Ελλάδας είναι εγκατεστημένοι σεισμολογικοί σταθμοί, οι οποίοι με σεισμογράφους καταγράφουν τη σεισμική δραστηριότητα στη χώρα μας, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα χρήσης φορητών σεισμογράφων, όπου χρειαστεί.
Η καταγραφή ενός σεισμού σε σεισμογράφο ονομάζεται σεισμογράφημα και τα δεδομένα των σεισμογραφημάτων αναλύονται από ειδικούς επιστήμονες, τους σεισμολόγους.
Σεισμολογικούς σταθμούς διαθέτουν το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο Πατρών και ο Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (Ο.Α.Σ.Π.).

Σεισμογράφος
Ένα περιστρεφόμενο τύμπανο, γερά στερεωμένο στο έδαφος και καλυμμένο με φωτογραφικό χαρτί δονείται με την επίδραση σεισμικών κυμάτων. Μια φωτεινή δέσμη που εκπέμπεται από ένα ακίνητο σώμα κταγράφει τις κινήσεις του τυμπάνου χαράζοντας πάνω στο χαρτί μια γραμμή ζιγκ-ζαγκ.

Σεισμογραφήματα
Το επίκεντρο μπορεί να εντοπιστεί με το σεισμογράφημα. Τα διαμήκη κύματα (Ρ) διαδίδονται με ταχύτητα 8 km/sec, τα εγκάρσια κύματα (S) με 5 km/sec. Η ταχύτητα διάδοσης αυξάνεται με το βάθος.
Από το επίκεντρο τα κύματα διαδίδονται προς όλες τις κατευθύνσεις. Η ταχύτητά τους εξαρτάται από το υλικό που διασχίζουν.
Οι καταγραφές αυτές γίνονται από 4 διαφορετικούς σεισμολογικούς
σταθμούς. Ο χρόνος που περνάει από τη στιγμή του σεισμού ως την άφιξη των κυμάτων στο σταθμό, καθώς και η χρονική διαφορά ανάμεσα στα κύματα S και Ρ, βρίσκονται σε άμεση εξάρτηση με την απόσταση του επίκεντρου.

ΠΗΓΕΣ

http://www.gscp.gr

http://el.wikipedia.org

http://www.oasp.gr

http://www.earthquakenet.gr

http://gym-n-efkarp.thess.sch.gr

http://www.diktyoseismos.gr/wikipedia

http://www.news.in.gr

http://www.metafysiko.gr/forum

http://wikipedia.gr

Βιβλία Γεωγραφίας – Γεωλογίας Α΄ και Β΄ Γυμνασίου
Εγκυκλοπαίδεια Μαλλιάρης 2005
Εγκυκλοπαίδεια Σχολική Πατάκης – Oxford Τόμοι 6, 14.

http://perivallontikigathinas.blogspot.gr/2012/01/blog-post_2342.html