Η διαχείριση του άγχους κατά την διάρκεια της προετοιμασίας για τις Πανελλήνιες εξετάσεις είναι πολύ σημαντική. Με αφορμή το γεγονός ότι βρίσκομαι κι εγώ σε παρόμοια θέση και καθώς αποτελεί επίκαιρο θέμα, διότι η ώρα για τις Πανελλήνιες κοντεύει, θέλησα να πάρω την συγκεκριμένη συνέντευξη από την ψυχολόγο του σχολείου μας, την κυρία Αλεξάνδρα-Μαρία Αχή. Είναι μία δύσκολη περίοδος, όπου οι μαθητές κατακλύζονται από έντονα συναισθήματα και κυρίως από αγωνία και άγχος. Είναι μια πραγματικότητα που αξίζει να συζητηθεί και να αναλυθεί, καθώς μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη επίδοση των μαθητών στις εξετάσεις. Ωστόσο, από όμοια συναισθήματα διακατέχονται και οι γονείς. Πως θα μπορούσαν, λοιπόν, οι γονείς να συμβάλλουν θετικά σε αυτή την δύσκολη περίοδο της ζωής του παιδιού τους; Θα ανταμειφθούν οι κόποι μιας ολόκληρης χρονιάς; Ερωτήματα όπως αυτά θα προσπαθήσουμε να τα απαντήσουμε με την συνέντευξη που ακολουθεί:
- Καταρχάς, ας ξεκινήσουμε από τα ουσιώδη: τι ορίζουμε ως άγχος; Μπορούμε να προσδιορίσουμε τα συμπτώματά του;
- Βάσει της αρχαίας ελληνικής γλώσσας ο όρος άγχος προέρχεται από το ρήμα ἄγχω, που σημαίνει σφίγγω ή πνίγω. Ως άγχος ορίζεται ένα διάχυτο δυσάρεστο συναίσθημα που οδηγεί το άτομο σε μια φυσιολογική σωματική και ψυχική ανταπόκριση, σε μια απειλή συγκεκριμένη ή ακαθόριστη, ρεαλιστική ή μη.
Πιο συγκεκριμένα, καθώς το σώμα βρίσκεται υπό πίεση, παράγει ορμόνες, όπως η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη, που προετοιμάζουν τον οργανισμό για επείγουσα δράση, ώστε να αντεπιτεθεί ή να δραπετεύσει από την απειλή, διαδικασία γνωστή και ως αντίδραση “μάχης ή φυγής”. Το άγχος μπορεί να βρίσκεται στον οργανισμό σε φυσιολογικά επίπεδα, ώστε να μας κινητοποιεί στην καθημερινότητα ή μπορεί να γίνει υπερβολικό και άρα παθολογικό. Όταν παύει να λειτουργεί ως μια φυσιολογική συναισθηματική αντίδραση και γίνεται υπερβολικό και διαταρακτικό για την καθημερινή μας ζωή, χρειάζεται επαγγελματική βοήθεια. Οι διαφορές μεταξύ του φυσιολογικού και παθολογικού άγχους εξαρτώνται κυρίως από την ένταση, τη διάρκεια, τη συχνότητα και την επίδραση στη λειτουργικότητα.
Το άγχος μπορεί να έχει, πολλές διαφορετικές μορφές ανάλογα με το άτομο και την κατάσταση, συνεπώς τα συμπτώματά του ποικίλλουν. Σε αυτά συνήθως περιλαμβάνονται τα σωματικά συμπτώματα (αυξημένη αναπνοή ή δυσκολία στην αναπνοή, εφίδρωση, ταχυκαρδία, πονοκέφαλοι, ζάλη και δυσκολία στον ύπνο, ναυτία, δυσπεψία ή πεπτικά προβλήματα, καταρροή ή εντερικά προβλήματα, αύξηση ή απώλεια βάρους από υπερβολική ή πολύ μικρή κατανάλωση τροφής, πόνοι και πιο συχνές ασθένειες/ιώσεις, κούραση ή αδυναμία μυών), τα συναισθηματικά και νοητικά συμπτώματα (προβλήματα με τη μνήμη, δυσκολία στη συγκέντρωση, επιπλέον ανησυχίες, φόβοι ή παράνοια , άγχος για το μέλλον ή περιορισμένος έλεγχος, συναισθηματική δυσφορία, όπως συνεχής θλίψη ή δάκρυα) και τα συμπτώματα στη συμπεριφορά (αποφυγή καταστάσεων που προκαλούν άγχος, ευερεθιστότητα ή εκνευρισμός, κοινωνική απομόνωση, απώλεια ενδιαφέροντος σε δραστηριότητες, παραμέληση ευθυνών, χαμηλότερη απόδοση στα καθήκοντα).
- Δεδομένου ότι η πλειοψηφία των μαθητών έχει άγχος κατά τη διάρκεια των Πανελλήνιων εξετάσεων, πως θα μπορούσαν, κατά τη γνώμη σας, να το διαχειριστούν;
- Διαχρονική και πάντοτε επίκαιρη ερώτηση! Στο σημείο αυτό είναι βοηθητικό να υπενθυμίσουμε πως το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα είναι δομημένο με τέτοιο τρόπο που κάθε έφηβος καλείται να πάρει την πρώτη ουσιαστικά σημαντική απόφαση για τη ζωή του, που αφορά στο επαγγελματικό του μέλλον, καθώς ολοκληρώνει τη φοίτησή του στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Αν το σκεφτούμε, έως αυτού του σημείου, ο έφηβος δεν έχει χρειαστεί να λάβει κάποια αντίστοιχης βαρύτητας απόφαση για τον ίδιο, διότι οι αποφάσεις που τον αφορούσαν λαμβάνονταν κυρίως από τους γονείς/κηδεμόνες.
Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να τονίσουμε πως ο έφηβος- στο αναπτυξιακό στάδιο που βρίσκεται- είναι φυσικό να εμφανίζει μια αγωνία ή και πιθανότατα να παρουσιάζει μια δυσκολία ως προς τη διαχείριση αυτού του διαστήματος, διότι- αν μη τι άλλο- μέσω της διαδικασίας των Πανελληνίων εξετάσεων και εν συνεχεία μέσω της επαγγελματικής επιλογής καλείται για πρώτη φορά να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του, εφόδιο ουσιαστικής σημασίας για την ενήλικη ζωή!
Επομένως, τόσο οι γονείς όσο και κάθε έφηβος ας αναγνωρίσουν την περίοδο αυτή των Πανελλήνιων εξετάσεων ως μια διαδικασία χρονικά προσδιορισμένη κατά τη διάρκεια της οποίας λαμβάνουν χώρα ουσιαστικής σημασίας αλλαγές στον έφηβο και συνεπώς κρίνεται αναγκαίο να διατηρηθεί η ψυχοσωματική του ευεξία.
Πυλώνες στην όλη προσπάθεια της διατήρησης της σωματικής και ψυχικής ισορροπίας του εφήβου αποτελούν η αυτοφροντίδα (επαρκής ύπνος, υγιεινή διατροφή, σωματική άσκηση), η διαχείριση του χρόνου (καθορίζω προτεραιότητες και οργανώνω τον χρόνο μου), η διατήρηση υγιών σχέσεων (υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο).
- Άκουσα προηγουμένως να αναφέρεστε και στους γονείς. Παίζουν άραγε ρόλο και οι γονείς στη διαχείριση του άγχους των παιδιών κατά τη δύσκολη περίοδο των Πανελλήνιων εξετάσεων; Αν ναι, τι θα τους προτείνατε να κάνουν;
- Φυσικά και είναι σημαντική η στάση των γονέων κατά το χρονικό αυτό διάστημα. Για τον έφηβο είναι σημαντικό να έχει τη δυνατότητα να μοιράζεται τις ανησυχίες του και να εισπράττει τη στήριξη των κοντινών του ανθρώπων.
Για τον λόγο αυτό, οι γονείς οφείλουν να επικοινωνούν με τα παιδιά τους, να τα ακούν προσεκτικά, να κατανοούν τις ανησυχίες τους και να τα ενθαρρύνουν να μοιράζονται τα συναισθήματά τους. Είναι απαραίτητο να δημιουργούν ένα ήρεμο περιβάλλον στο σπίτι και να βεβαιώνονται ότι τα παιδιά τους έχουν υγιεινή διατροφή και επαρκή ύπνο, καθώς ένας υγιεινός τρόπος ζωής επηρεάζει θετικά την ψυχολογική τους κατάσταση. Μπορούν, επίσης, να υποστηρίξουν τα παιδιά τους στην οργάνωση του χρόνου τους και στην κατάρτιση ενός ρεαλιστικού προγράμματος μελέτης. Ακόμα, να τα ενθαρρύνουν να διατηρούν τις κοινωνικές τους σχέσεις και να κατανοούν τα όριά τους χωρίς να τους ασκούν υπερβολική πίεση, καθώς είναι σημαντικό να τους επιτρέπεται να έχουν και χρόνο αναψυχής! Στην περίπτωση που το άγχος είναι υπερβολικό και δυσκολεύει τον μαθητή, οι γονείς ας μη διστάσουν να αναζητήσουν επαγγελματική βοήθεια.
- Μιλήσατε για τη διατήρηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής. Αλήθεια, πως επιδρά και η διατροφή σε όλη αυτή την κατάσταση;
- Η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς μπορεί να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά την ενέργεια, τη συγκέντρωση, τη μνήμη και γενικά την ψυχολογική μας κατάσταση- στοιχεία που στην προκειμένη περίπτωση είναι σημαντικά για την αποτελεσματική προετοιμασία των μαθητών για τις εξετάσεις. Κατά αντίστοιχο τρόπο και καθώς αναφερόμαστε σε υγιεινό τρόπο ζωής είναι εξίσου σημαντική και η ενσωμάτωση της φυσικής δραστηριότητας στην καθημερινή ρουτίνα (περπάτημα, τρέξιμο) προς μείωση του άγχους και ενίσχυση της ενέργειας, καθώς και η διασφάλιση επαρκούς ύπνου.
- Πολλοί μαθητές νιώθουν το φόβο της αποτυχίας. Τι θα τους συμβουλεύατε ώστε να αποβάλλουν αυτό το συναίσθημα του φόβου ότι μπορεί να μην πετύχουν;
- Ας διευκρινίσουμε αρχικά πως ο φόβος της αποτυχίας είναι μια συναισθηματική κατάσταση που περιγράφει τον φόβο ή την ανησυχία που προκαλείται από την ιδέα της αποτυχίας σε μια συγκεκριμένη προσπάθεια ή στόχο. Οι άνθρωποι φοβούνται την αποτυχία, επειδή φοβούνται τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχει η αποτυχία στην αυτοεκτίμησή τους, στην αντίληψη των άλλων για αυτούς, ή στην επίτευξη των στόχων τους.
Κατά τη διάρκεια των εξετάσεων, αυτό το συναίσθημα είναι κοινό για τους μαθητές και μπορεί να προκαλέσει άγχος στον βαθμό που να επηρεάσει την αυτοπεποίθηση και τη διάθεσή τους. Οφείλουν, συνεπώς, να το προσεγγίζουν με έναν εποικοδομητικό τρόπο, αναγνωρίζοντας δηλαδή πως η αποτυχία είναι μέρος της διαδικασίας εκμάθησης και ανάπτυξης, καθώς μεταξύ των άλλων μέσω αυτής μαθαίνουν να αναπτύσσουν ανθεκτικότητα και τελικώς να επιτυγχάνουν τους στόχους τους με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα.
Προκειμένου να συμβεί αυτό, χρειάζεται πρώτα από όλα να αναγνωρίσουν ότι υπάρχει ο φόβος κι έπειτα να κατανοήσουν και να επεξεργαστούν τους λόγους που τους κάνουν να φοβούνται την αποτυχία. Σημαντικό, ωστόσο, είναι να γνωρίζουν τον εαυτό τους, δηλαδή να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τα δυνατά και αδύναμα στοιχεία της προσωπικότητάς τους, ώστε να εστιάζουν στις δυνατότητές τους και να καλλιεργούν περαιτέρω τις αδυναμίες τους. Ακόμα, είναι βοηθητικό να θεσπίζουν ρεαλιστικούς στόχους, οι οποίοι δε θα δημιουργούν υπερβολική πίεση και άρα θα μειώνουν τον φόβο της αποτυχίας. Επιπλέον, έχει μεγάλη σημασία το να συγκεντρώνονται στο τώρα, μη επιτρέποντας στους φόβους να ελέγχουν τις σκέψεις τους για το μέλλον και να κάνουν μια καλή προετοιμασία μέσω της κατάλληλης διαχείρισης του χρόνου τους. Ας υπενθυμίσουμε εδώ πως το μοίρασμα των συναισθημάτων με τους φίλους, την οικογένεια και τους καθηγητές είναι καθοριστικής σημασίας!
- Υπάρχουν, ωστόσο, τρόποι να διαχειριστούμε την αποτυχία σε περίπτωση που δεν κατορθώσουμε αυτά που είχαμε θέσει ως προσωπικούς στόχους;
- Χαίρομαι που μου θέτεις αυτή την ερώτηση. Φυσικά και υπάρχουν τρόποι! Κάποιες προσεγγίσεις περιλαμβάνουν τον αναστοχασμό, την ανάλυση των αιτιών της αποτυχίας, την ανάληψη ευθύνης, την αναζήτηση υποστήριξης από άλλους και τον επαναπροσδιορισμό των στόχων με νέο σχεδιασμό δράσης. Σημαντικό είναι οι μαθητές να μην αφήνουν την αποτυχία να τους αποθαρρύνει, αλλά να την αξιοποιούν ως μάθημα για μελλοντική τους πρόοδο και ανάπτυξη!
- Μιλώντας από τη μεριά των εφήβων, πιστεύετε είναι φυσιολογικό εάν δεν ξέρουμε ποιόν επαγγελματικό προσανατολισμό να επιλέξουμε σε αυτή τη χρονική περίοδο της ζωής μας; Πειράζει εάν αλλάζουμε συχνά απόφαση σχετικά με το τι μας αρέσει;
- Είναι απολύτως φυσιολογικό για έναν έφηβο να μην ξέρει ακόμα ποιον προσανατολισμό επαγγελματικά να ακολουθήσει. Η περίοδος της εφηβείας είναι μια περίοδος εξερεύνησης και ανακάλυψης του εαυτού, διάστημα σταδιακής διαμόρφωσης της προσωπικότητας του ατόμου. Είναι φυσικό, συνεπώς, πολλοί έφηβοι να αλλάζουν συχνά γνώμη σχετικά με το τι τους αρέσει και τι θέλουν να κάνουν στο μέλλον σε αυτή τους την προσπάθεια να δημιουργήσουν την ταυτότητά τους. Η διαδικασία αυτή της αλλαγής αποφάσεων είναι μέρος του εξερευνητικού ταξιδιού προς την επαγγελματική αυτοανακάλυψη. Σημαντικό είναι λοιπόν να δίνεται η ευκαιρία στους έφηβους να εξερευνήσουν διάφορες επιλογές και να ακολουθήσουν τα ενδιαφέροντά τους, χωρίς να αισθάνονται πίεση για οριστικές αποφάσεις.
- Τελικά, η επιτυχία ή η αποτυχία στις εξετάσεις θα κρίνει το επαγγελματικό μας μέλλον;
- Δε θα έλεγα πως συμβαίνει αυτό. Οι εξετάσεις μπορεί να επηρεάσουν το επαγγελματικό μέλλον, αλλά δεν είναι το μοναδικό κριτήριο. Εννοώ πως η επιτυχία ή η αποτυχία στις εξετάσεις μπορεί να
παίξει ρόλο στην είσοδο σε συγκεκριμένα προγράμματα σπουδών ή εργασίας. Από εκεί και πέρα υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που
επηρεάζουν την επαγγελματική πορεία του καθενός, όπως η αυτογνωσία, οι δεξιότητες, η εμπειρία, τα περιβάλλοντα στα οποία εντάσσεται κανείς (σχέσεις). Ας μην ξεχνάμε πως πολλοί άνθρωποι έχουν επιτύχει επαγγελματικά παρά την αρχική αποτυχία τους στις εξετάσεις. Συνεπώς, ενώ οι εξετάσεις είναι σημαντικές, δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ως ο μοναδικός παράγοντας που καθορίζει το επαγγελματικό μέλλον.
- Ευχαριστώ πολύ για την όμορφη κι εποικοδομητική συζήτηση. Είμαι σίγουρη ότι τα όσα είπαμε μπορούν να λειτουργήσουν υποστηρικτικά για παιδιά και γονείς που έρχονται αντιμέτωποι με το «θηρίο» των Πανελλαδικών εξετάσεων και όχι μόνο. Ενδεχομένως, να αποτελέσουν αφορμή για γόνιμη σκέψη. Προσωπικά, απευθυνόμενη σε παιδιά της Γ’ Τάξης, θα πρότεινα να αφήσετε πίσω το άγχος και να δείτε αυτή την διαδικασία ως ευκαιρία για ανάπτυξη και μάθηση και να επικεντρωθείτε στο να κάνετε το καλύτερο δυνατό που μπορείτε. Εύχομαι καλή επιτυχία σε όλους!
- Κι εγώ με τη σειρά μου σε ευχαριστώ για τις πολύ στοχευμένες ερωτήσεις σου, καθώς μας δόθηκε η ευκαιρία να μιλήσουμε για θέματα που αφορούν πολλούς εφήβους και τις οικογένειές τους. Μακάρι, η παρούσα συνέντευξη να λειτουργήσει ενθαρρυντικά για πολλά παιδιά αλλά και να αποτελέσει αφορμή για περαιτέρω συζήτηση .
Ψυχολόγος Σχολικής Μονάδας: Αλεξάνδρα-Μαρία Αχή
Μαθήτρια: Μιράντα Ανδρέου (Γ5 )
