Στις 31 Ιανουαρίου, ημέρα Παρασκευή, οι μαθητές της Β΄ Λυκείου καθώς και πέντε μαθητές της Α’ που συμμετείχαν στην δράση “Κομβόι 77”, πραγματοποίησαν επίσκεψη στο Εβραϊκό μουσείο Θεσσαλονίκης.
Πρόκειται για ένα διώροφο κτήριο, που ανεγέρθηκε το 1904, αρχικά, ώς εμπορική στοά. Την λειτουργία μουσείου ανέλεβε, έπειτα από ανακαίνιση, το 2001. Το ισόγειο είναι αφιερωμένο στο παλιό εβραϊκό νεκροταφείο το οποίο ως το 1942-43 απλωνόταν στο χώρο του σήμερον Πανεπιστήμιου, οπότε και κατεδαφίστηκε από τους Γερμανούς. Στην αριστερά πτέρυγα βρίσκεται η Αίθουσα των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, με 27.000 ονόματα πιστοποιημένων θυμάτων – αν και η έρευνα συνεχίζεται – να αναγράφονται αλφαβητικά σε στήλες που καταλαμβάνουν τους δυο αντικρυνούς τοίχους.
Μέσω στηλών, στον άνω όροφο, εξιστορείται το παρελθόν των Εβραίων της πόλης ενώ τα αντικείμενα που εκτίθενται σε κλειστές γυάλινες θήκες ζωντανεύουν τα λεγόμενα τους. Αντικείμενα απλά, καθημερινής χρήσης, τόσο που, αν κλείσεις τα μάτια, μπορείς να φανταστείς τον προκάτοχο τους· έναν μεσήλικα να κάθεται στο γραφείο του, σε κάποιο νεοκλασικό κτήριο του κέντρου, να γράφει στην γραφομηχανή του ή, μία παρέα κοριτσιών κατευθυνόμενες προς τον κινηματογράφο, με εισιτήρια στα χέρια. Αλλά και ύψιστης αξίας, όπως μια αυθεντική ριγέ πιτζάμα, χορήγηση ενός επιζώντα.
Εν συνόψει, η ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης εξελίσσεται ως εξής:
Άν και η πρώτη Εβραϊκή κοινότητα (αργ. Ρωμανιώτικη) δημιουργήθηκε περί 140 π.Χ., και ακολούθησαν πολλά ρεύματα μεταναστών – είτε από διώξεις είτε από πόλεμο – το κύριο ρεύμα, που ουσιαστικά σημάδεψε την ίδρυση της Εβραϊκής κοινότητος, ήταν αυτό του 1492, όταν οι μονάρχες της Ισπανίας υπέγραψαν το διάταγμα της εξορίας [Διάταγμα της Αλάμπρα (31 Μαρτίου 1492)], διατάζοντας όλους τους Εβραίους (αργ. Σεφαραδίτες) να εγκαταλείψουν το βασίλειό τους και να ανοιχτούν στο πέλαγος.
Εκτιμάται ότι ήδη το 1553 ζούσαν 20.000 Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη, οι περισσότεροι από τους οποίους ασχολούνταν με το διαμετακομιστικό εμπόριο, ευνοούμενοι από την γεωγραφική θέση της πόλεως ή κάποια τέχνη, όπως την υφαντουργία, βαφή μεταξιού, μαλλιού κ.α Το 1900 ο αριθμός έφτανε τους 80.000 (από το συνολικό πληθυσμό των 173.000) .
Σε ρεύματα, όμως, άρχισαν να εγκαταλείπουν την πόλη κατόπιν του Κινήματος των Νεότουρκων (1908), την Κατάληψη της πόλεως από τους Έλληνες (1912), των Βαλκανικών πολέμων (1912-13), της Πυρκαγιάς (1917)…
Μέχρι το 1935, ο αριθμός είχε πέσει στους 60.000 και παρόλη τη μείωση του Εβραϊκού πληθυσμού, ισχυροποίησαν τη θέση τους στην οικονομική δραστηριότητα της πόλης.
Οι πρώτες στρατιωτικές φάλαγγες των Γερμανών μπήκαν στη Θεσσαλονίκη το 1941.
Το καλοκαίρι του 1942, όλοι οι άντρες Εβραίοι διατάχθηκαν να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας για να επιστρατευτούν για καταναγκαστική εργασία. Μέσα σε μερικές εβδομάδες το 12% από αυτούς που οδηγήθηκαν εκεί, είχε πεθάνει. Μετά από παρατεταμένες διαπραγματεύσεις με την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, οι Γερμανοί τελικά συμφώνησαν να απαλλάξουν τους Εβραίους από την καταναγκαστική εργασία με αντάλλαγμα ως λύτρα το ποσό των δυόμισι δισεκατομμυρίων δραχμών, το οποίο η κοινότητα συγκέντρωσε με τεράστιες δυσκολίες. Στους επόμενους μήνες συνεχίζονται οι κατασχέσεις Εβραϊκών επιχειρήσεων, αποθηκών και περιουσιών.
Το Δεκέμβριο, το αρχαίο εβραϊκό νεκροταφείο που περιελάμβανε περίπου 300.000 τάφους, απαλλοτριώθηκε και έτσι έγινε λατομείο για ολόκληρη την πόλη. Ταφόπλακες ανεκτίμητης ιστορικής αξίας αφαιρέθηκαν και μέχρι πριν λίγο καιρό θα μπορούσε να τις αντικρίσει κανείς σκόρπιες σε όλη την πόλη ως πλάκες πεζοδρομίου.
Στις 8 Φεβρουαρίου 1943, δόθηκε η διαταγή που υποχρέωνε τους Εβραίους να φορέσουν το κίτρινο Άστρο του Δαυίδ. Τα καταστήματα και τα γραφεία τους έπρεπε να σημαδευτούν με παρόμοιο τρόπο. Αναγκάστηκαν να μείνουν σε γκέτο. Δεν επιτρεπόταν να κυκλοφορεί στους δρόμους μετά τη δύση του ήλιου. Δεν επιτρεπόταν να χρησιμοποιούν τηλέφωνο ή το τραμ.
Το πρωί της 14ης Μαρτίου, οι κάτοικοι του συνοικισμού Βαρώνου Χιρς ενημερώθηκαν ότι επρόκειτο να μεταφερθούν στην Πολωνία. Τους είπαν ότι θα έβρισκαν ένα νέο σπιτικό εκεί, ανάμεσα σε δικούς τους ανθρώπους. Το επόμενο πρωί, συγκεντρώθηκαν και τους οδήγησαν μέχρι το σταθμό. Τους έβαλαν στα βαγόνια – ασφυκτικά υπερφορτωμένα – τα έκλεισαν, μετά τα σφράγισαν και γραμμή για την Πολωνία. Από εκείνη τη μέρα οι σκηνές αυτές επαναλαμβανόντουσαν. Όλα αυτά τα τρένα, το ένα πίσω απ’ τ’ άλλο, κατευθύνθηκαν στα διαβόητα στρατόπεδα συγκέντρωσης Άουσβιτς και Μπιρκενάου. Η τελευταία αποστολή έφυγε στις 7 Αυγούστου 1943.
Σε αυτούς τους μήνες απελάθηκαν 43.850 Εβραίοι· το 94-5% του τότε πληθυσμού.
Τον Οκτώβριο του 1944, η Θεσσαλονίκη επανακτήθηκε από τις Ελληνικές δυνάμεις.
Συντάκτρια: ΈΣΘΕΡ
