ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
________________________________________
Η Αγία Σοφία: Ένα Υπέροχο Αρχιτεκτονικό Κόσμημα
Η Αγία Σοφία, βρίσκεται στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα παγκοσμίως. Με μια ιστορία που χρονολογείται αιώνες πίσω, η Αγία Σοφία αποτελεί έναν πολυδιάστατο πολιτιστικό θησαυρό.
Η Αγία Σοφία είναι το πρώτο κτίσμα που αντικρίζει ο επισκέπτης, καθώς εισέρχεται από την Προποντίδα στην Κωνσταντινούπολη. Το ξεχωριστό αυτό σημείο είχαν επιλέξει για να χτίσουν τους ναούς τους, αιώνες πριν από τους χριστιανούς, οι ειδωλολάτρες.
Ιστορία της Αγίας Σοφίας
Η Αγία Σοφία χτίστηκε αρχικά ως εκκλησία τον 6ο αιώνα, κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α” και την αυτοκράτειρα Θεοδώρα. Από τότε, υπέστη πολλές αλλαγές στη χρήση της, μετατρέποντας την από εκκλησία σε τζαμί και στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σε μουσείο.
Ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας, τύπου ξυλόστεγης βασιλικής, θεμελιώθηκε από τον Μεγά Κωνσταντίνο το 330 μ.Χ. όταν μετέφερε την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την Ρώμη στην Νέα Ρώμη (Κωνσταντινούπολη αργότερα). Η ανέγερση του ναού ολοκληρώθηκε από τον γιο του Κωνστάντιο και τα εγκαίνια έγιναν στις 15 Φεβρουαρίου 360 μ.χ.
Αρχιτεκτονική Δομή
Το κτίριο της Αγίας Σοφίας αναδεικνύεται μέσα από την αρχιτεκτονική του ομορφιά. Το συνδυασμό της βυζαντινής και οθωμανικής αρχιτεκτονικής δημιούργησε έναν χώρο που συνδυάζει τον χριστιανικό και τον ισλαμικό πολιτισμό, προσφέροντας ένα μοναδικό θέαμα στους επισκέπτες. Οι δυο έμπειροι μηχανικοί, Ανθέμιος και Ισίδωρος οι οποίοι ήταν αρχιτέκτονες, μαθηματικοί και καλλιτέχνες, έδωσαν νέες λύσεις σε μέχρι τότε άλυτα αρχιτεκτονικά προβλήματα. Εφάρμοσαν το σύστημα θολοδομίας και δημιούργησαν ένα νέο τύπο εκκλησίας, την βασιλική με τρούλλο, ενώ η αντισεισμική προστασία του ναού, στην κατ’ εξοχήν σεισμογενή Κωνσταντινούπολη, θαυμάζεται ακόμη και σήμερα από τους ειδικούς.
Για την ολοκλήρωση του έργου δούλεψαν αδιάκοπα επί έξι χρόνια 10.000 τεχνίτες, ενώ το κόστος κατασκευής του κυμάνθηκε από 80 έως 320 κεντηνάρια χρυσού (περίπου 2,5 δισ. ευρώ).
Από κάθε σημείο της αυτοκρατορίας, έγινε προσφορές. Τα πράσινα μάρμαρα από τη Μάνη και την Κάρυστο, τα τριανταφυλλιά από τη Φρυγία και τα κόκκινα από την Αίγυπτο. Από τον υπόλοιπο κόσμο προσφέρθηκαν τα πολύτιμα πετράδια, ο χρυσός, το ασήμι και το ελεφαντόδοντο, για τη διακόσμηση του εσωτερικού.
Τα εγκαίνια έγιναν στις 27 Δεκεμβρίου του 537 από τον Ιουστινιανό, ο οποίος βλέποντας την υπεροχή της Αγίας Σοφίας έναντι του ξακουστού ναού του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ, αναφώνησε: «Δόξα τω Θεώ τω καταξιώσαντί με τοιούτον έργον επιτελέσαι. Νενίκηκά σε Σολομών».
Ο ναός έχει μέγιστες διαστάσεις 77Χ72 μέτρα και ο εντυπωσιακός τρούλλος που κυριαρχεί σε όλη την σύνθεση, έχει διάμετρο 33 μέτρα και ύψος από το δάπεδο 62 μέτρα. Κανένας από τους δύο δημιουργούς της Αγίας Σοφίας δεν ευτύχησε να δει το έργο τελειωμένο, καθώς πέθαναν πριν από την ολοκλήρωσή της.
Πολιτιστική Σημασία
Η Αγία Σοφία έχει αναγνωριστεί από την UNESCO ως Παγκόσμια Κληρονομιά, καθιστώντας την έναν ανεκτίμητο θησαυρό για τον πολιτισμό. Η πολυπολιτισμική κληρονομιά της Αγίας Σοφίας αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία της ιστορίας και των πολιτισμών που συνυπήρξαν στην περιοχή.
Συνολικά, η Αγία Σοφία συνεχίζει να εντυπωσιάζει και να εμπνέει τους επισκέπτες με την αρχιτεκτονική της ομορφιά και την ιστορική της σημασία. Αποτελεί έναν ζωντανό σύμβολο της πολιτιστικής πλούσιας κληρονομιάς που διακρίνει την περιοχή της Κωνσταντινούπολης.
Ο ναός αποτέλεσε σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας την έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και υπήρξε ο σημαντικότερος ναός της Ορθόδοξης εκκλησίας.
Τα Ψηφιδωτά και οι Αγιογραφίες
Τα ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας, αποτυπώνουν την πλούσια πολιτική και οικονομική δράση της Κωνσταντινούπολης στα χρόνια του Βυζαντίου. Σε κάθε καλλιτέχνημα αποτυπώνονται οι αυτοκράτορες να προσφέρουν τα δώρα τους προς τον Χριστό και την Παναγία.
Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της Αγίας Σοφίας ως ορθόδοξου ναού, η διακόσμηση ήταν ανεικονική. Στο εσωτερικό υπήρχαν μόνο παραστάσεις φυλλωμάτων και γεωμετρικά σχέδια πάνω σε χρυσό φόντο. Με το πέρασμα των χρόνων όμως, πλήθος εκπληκτικών ψηφιδωτών και μοναδικών αγιογραφιών κοσμούσαν το ναό.
Κάποιες από τις πιο σημαντικές απεικονίσεις είναι τα κάτωθι:
• Η παράσταση της Δεήσεως
Η περίφημη ψηφιδωτή εικόνα της Δεήσεως θεωρείται από τα ομορφότερα ψηφιδωτά του ναού. Η δημιουργία της, το 1261, λέγεται ότι σηματοδοτούσε το τέλος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και την επιστροφή της Αγίας Σοφίας στην Ορθοδοξία. Στο ψηφιδωτό εικονίζεται η Παναγία και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος να ικετεύουν τον Ιησού Χριστό.
.
• Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα και αυτοκράτορας Κομνηνός
Ένα ακόμα εντυπωσιακό ψηφιδωτό είναι αυτό στο οποίο η παρθένος Μαρία κρατά τον Χριστό στα γόνατά της και δίπλα της βρίσκονται ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β’ Κομνηνός και η σύζυγός του αυτοκράτειρα Ειρήνη της Ουγγαρίας. Το αυτοκρατορικό ζεύγος παρουσιάζεται να κρατά ένα πουγκί και ένα έγγραφο, συμβολίζοντας τις δωρεές τους προς τον ΙΕΡΟ ΝΑΟ
• Το ψηφιδωτό στην Αυτοκρατορική Πύλη
Ένα από τα πιο γνωστά ψηφιδωτά εικονίζει τον αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ’ τον Σοφό, γονυπετή, μπροστά στο θρόνο του Χριστού. Μετανοεί για το αμάρτημα της τετραγαμίας στο οποίο είχε περιπέσει. Πρόκειται για μια εικόνα που προσέφερε ο ίδιος αυτοκράτορας στο ναό, προκειμένου να δείξει τη μεταμέλειά του.
Εικόνα 3 Ψηφιδωτό με την Αυτοκράτειρα Ζωή την Πορφυρογέννητη μαζί με τον Κωνσταντίνο Θ’ Μονομάχο. Στη μέση ο Χριστός Παντοκράτωρ με τη μπλε ενδυμασία του. (Πηγή φωτογραφίας: Δήμητρα Στασινοπούλου)…
Επίσης, ένα είδος αγιογραφίας είναι οι τοιχογραφίες. Στη λιγότερο πολυτελή αυτή τεχνική, οι τεχνοτροπικές τάσεις είναι ανάλογες με των ψηφιδωτών, αλλά παρουσιάζουν περισσότερες ποικιλίες και διαβαθμίσεις. Κατά τον 20ο και 11ο αιώνα κυριαρχεί η τάση προς τις μεγάλες μνημειακές συνθέσεις, με έντονα περιγράμματα και εκφραστικά χαρακτηριστικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι τοιχογραφίες της Αγίας Σοφίας. Η επίσημη αυτή καλλιτεχνική ροπή δεν είναι και η μοναδική.
ΘΡΥΛΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ
Πιστεύεται ότι υπάρχει στην Αγία Σοφία κρύπτη, η οποία ανοίγεται μόνο στις γιορτές του Πάσχα, και ότι στον χριστιανό ο οποίος θα έχει την τύχη να μπει πρώτος εκεί εκείνη τη μέρα κατά την οποία ο ναός θα γίνει και πάλι χριστιανικός, θα γείρει πάνω του με σεβασμό ένα πολυκάνδηλο κρεμασμένο από τη στέγη.
Σύμφωνα με έναν άλλο θρύλο, κατά την Άλωση της Πόλης, πολλοί ευσεβείς χριστιανοί αποχώρησαν και κρύφτηκαν σ΄ένα από τα ιερά της Αγίας Σοφίας. Το ιερό αυτό ανοίγεται μια φορά το έτος και εκεί γίνεται θεία λειτουργία. Αν κάποιος που παρευρίσκεται σ΄αυτή δεν σπεύσει να βγει αμέσως με το πέρας της από το χώρο του ιερού, κλείνουν αμέσως οι θύρες και μένει εγκλωβισμένος μέχρι το Πάσχα του επομένου έτους, χωρίς να το καταλάβει.
Αναφέρεται μάλιστα ότι ένα αγόρι εγκλωβίστηκε μέσα , το οποίο επέστρεψε έπειτα από ένα χρόνο ,χωρίς να συνειδητοποιήσει ότι έμεινε ένα χρόνο κλεισμένο μέσα στην Αγία Σοφία
Επίσης η παράδοση αναφέρει μυστηριώδη λειτουργία στην Αγία Σοφία, η οποία έγινε γνωστή και στους Τούρκους και τον σουλτάνο Σουλεϊμάν. Λέγεται δε ότι ο σουλτάνος εξοργίστηκε από αυτό το γεγονός, ώστε σκέφθηκε να διατάξει γενική σφαγή των χριστιανών. Η σφαγή όμως απετράπη από τον σύμβουλό του μεγάλο Βεζύρη Πιρί πασά. Φαίνεται ότι κατά τους χρόνους της Αλώσεως και μετά, αυτά πιστεύονταν ότι γίνονταν. Τέλος κατά την Μ. Πέμπτη, όταν γίνεται η βαφή των αυγών του Πάσχα, λέγεται ότι βρίσκονται στην αυλή της Αγίας Σοφίας κελύφη κόκκινων αυγών.
Μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε Μουσείο
To 1934, ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού της Τουρκίας μετέτρεψε το ισλαμικό τέμενος σε μουσείο. Μέχρι τον Ιούλιο του 2020 συνέχισε να λειτουργεί ως μουσείο, ενώ λάμβαναν χώρα και πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Μάλιστα, πραγματοποιούνταν και εκδηλώσεις για τις οποίες θεωρήθηκε από ορισμένους ότι δεν αρμόζουν στον συγκεκριμένο χώρο, όπως επιδείξεις μόδας. Οι προσπάθειες της UNESCO για τη διάσωση των ψηφιδωτών του ναού, συνεχίζονται μέχρι και σήμερα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Συνοψίζοντας, η Αγία Σοφία αντιπροσωπεύει μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά που διασχίζει τις εποχές και τις θρησκευτικές παραδόσεις, αποτελώντας πηγή έμπνευσης για τη σημερινή και μελλοντική γενιά.
ΚΟΥΙΖ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ
1. Ποια είναι η τοποθεσία της Αγίας Σοφίας; a. Ρώμη b. Κωνσταντινούπολη c. Αθήνα d. Βατικανό
2. Πότε κατασκευάστηκε η Αγία Σοφία; a. 5ος αιώνας b. 10ος αιώνας c. 6ος αιώνας d. 15ος αιώνας
3. Τι χαρακτηρίζει την αρχιτεκτονική της Αγίας Σοφίας; a. Γοτθικό στυλ b. Βυζαντινό στυλ c. Ρωμαϊκό στυλ d. Βαυαρικό στυλ
4. Ποια θρησκεία χρησιμοποιούσε αρχικά την Αγία Σοφία; a. Χριστιανισμός b. Ισλάμ c. Ιουδαϊσμός d. Ζωροαστρισμός
5. Ποια ήταν η τελευταία λειτουργία της Αγίας Σοφίας πριν γίνει μουσείο; a. Εκκλησία b. Τζαμί c. Καθολική εκκλησία d. Συναγωγή
6. Ποιος ήταν ο αυτοκράτορας που παραγγέλνει την κατασκευή της Αγίας Σοφίας; a. Ιουστινιανός b. Αλέξιος Κομνηνός c. Κωνσταντίνος ο Μέγας d. Λέοντιος
Απαντήσεις:
1. b, 2. c, 3. b, 4. a, 5. b, 6. a
ΠΗΓΕΣ
• https://www.sansimera.gr/articles/48
• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B3%CE%AF%CE%B1_%CE%A3%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1_%28%CE%9A%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%8D%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7%29
• www.troodostravel.gr › 2020/02/14 › 10-%CF%88%CE%B7%CF%86%CE%B9%CE%B4%CF%89%CF%
• https://elculture.gr/ta-monadika-psifidota-ke-i-tichografies-tis-agia-sofias/ (ΕΙΚΟΝΑ 3)
• https://www.pemptousia.gr/2020/07/thrili-ke-paradosis-gia-tin-agia-sofia/
ΟΝΟΜ/ΝΥΜΟ :ΤΣΑΜΟΥΡΑΣ ΝΙΚΟΣ
ΜΑΘΗΜΑ:ΙΣΤΟΡΙΑ
ΕΤΟΣ:2023-2024
ΤΜΗΜΑ:Β3
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:Κ. ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ
