Ο κύκλος των εθίμων του Δωδεκαημέρου ανοίγει την παραμονή των Χριστουγέννων και κλείνει τα Θεοφάνεια με τον αγιασμό των υδάτων. Αμέτρητα τα ελληνικά έθιμα των Χριστουγέννων! Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας γιορτάζουν με χαρά τα Χριστούγεννα με έθιμα που έχουν τη ρίζα τους στη μακραίωνη ελληνική παράδοση.
Έτσι, τα κάλαντα, που πήραν το όνομά τους από τη γιορτή των Καλενδών του ρωμαϊκού ημερολογίου, ακούγονται την παραμονή της μεγάλης γιορτής σε κάθε χωριό, πόλη, νησί της χώρας σε πάρα πολλές παραλλαγές και ντοπιολαλιές, συνοδευόμενα τα παλιότερα χρόνια και από τοπικά εθιμοτυπικά.
Για παράδειγμα στη Χίο, το βράδυ της παραμονής, ομάδες παιδιών ή ανδρών γύριζαν στα σπίτια με τύμπανα και φλογέρες ή με μουσική και έψαλλαν.
Χριστούγεννα πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου.
Για βγείτε, δείτε, μάθετε που ο Χριστός γεννάται.
Γεννάται κι αναθρέφεται με γάλαν και με μέλιν.
Το μέλιν τρών οι άρχοντες το γάλα οι αφεντάδες.
Ανοίξτε τα πουγκάκια σας τα καλοκλειδωμένα
και δώστε μας τον κόπο σας αφ’ το χρυσό πουγκί σας.
Αν είστ’ από τους πλούσιους φλουριά να μη λυπούστε
κι αν είστ’ από τους πιο φτωχούς τάλληρα και δραχμίτσες
κι αν είστ’ από τους πάμφτωχους ένα ζευγάρι κότες.
Και σας καληνυχτίζομες, πέσετεν κοιμηθείτεν,
ολίγον ύπνον πάρετεν και πάλι σηκωθείτεν,
στην εκκλησία τρέξετε μ’ όλη την προθυμίαν
και του Θεού ν’ ακούσετε τη θεία λειτουργίαν.
Στην περιοχή Κοζάνης τα παιδιά έλεγαν τα κάλαντα κρατώντας ένα ξύλο μήκους μισού μέτρου και σχήματος Τ (την τζομπανίκα) για να χτυπούν τις πόρτες και ένα τροβά (υφαντό σακούλι για τα δώρα). Οι νοικοκυρές τους «φιλεύουν» μήλα, σύκα, καρύδια, κάστανα, κουλουράκια (κολιαντίνες), αβγά, χρήματα κ.ά.
Τα Χριστούγεννα αποτελούν οικογενειακή γιορτή, που συγκεντρώνει τα μέλη της οικογένειας γύρω από το κοινό τραπέζι, όπου θα κόψουν το χριστόψωμο, στολισμένο με καρύδια και σχέδια από ζυμάρι. Στη Μακεδονία και αλλού τα Χριστούγεννα μαγείρευαν ντολμαδάκια (σαρμάδες) με λάχανο και κρέας χοιρινό, συνοδευμένο με σέλινο, πράσο ή σπανάκι (τα έλεγαν και σπάργανα του Χριστού, έτσι που τυλίγονταν στο λάχανο) ενώ σε άλλες περιοχές έσφαζαν κότα και έφτιαχναν σούπα. Η γαλοπούλα είναι νεώτερη συνήθεια στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι.
Οι Μωμόγεροι ή Κοτσαμάνια, πανάρχαιο έθιμο, προερχόμενο από την ορεινή Τραπεζούντα, επιβιώνει σε οκτώ χωριά του Νομού Κοζάνης (Τετράλοφος, Άγιος Δημήτριος, Αλωνάκια, Σκήτη, Πρωτοχώρι, Κομνηνά, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι). Μέσα στο δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων τα Κοτσαμάνια, δηλ. οι χορευτές μαζί με τους μουσικούς, βγαίνουν στο χωριό και χορεύουν από σπίτι σε σπίτι.
Το έθιμο των Μωμόγερων πιστεύεται ότι προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα, λόγω της ομοιότητάς του με τον διθύραμβο . Παραδοσιακά μέρος των συμμετεχόντων φοράνε τομάρια ζώων, όπως λύκων και τράγων , ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γεροντικών προσώπων.
Το έθιμο είχε αρχικά τελετουργικό χαρακτήρα, που αργότερα εξελίχτηκε σε δρώμενο με επίκεντρο τη σάτιρα, τον έρωτα και την ψυχαγωγία.
Το έθιμο έχει ενταχθεί στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.
Στη Φλώρινα, οι κάτοικοι υποδέχονται τη γέννηση του Χριστού ανάβοντας μεγάλες φωτιές στις 12 τα μεσάνυχτα της 23ης προς την 24η Δεκεμβρίου. ΟιΦωτιές της Φλώρινας συμβολίζουν τη φωτιά που άναψαν οι ποιμένες της Βηθλεέμ για να ζεσταθεί ο νεογέννητος Χριστός. Φωτιές ανάβουν επίσης και το βράδυ της Πρωτοχρονιάς.
Στην Πέλλα αναβιώνει το έθιμο της «Κόλιντα Μπάμπω» που έχει σχέση με τη σφαγή του Ηρώδη. Οι κάτοικοι της περιοχής ανάβουν το βράδυ φωτιές, φωνάζοντας «κόλιντα μπάμπω», δηλαδή «σφάζουν γιαγιά». Σύμφωνα με το έθιμο, οι φωτιές ανάβουν για να μάθουν οι άνθρωποι για τη σφαγή και να προφυλαχτούν.
Στη Σιάτιστα Κοζάνης αναβιώνουν οι «κλαδαριές» , τα «κόλιαντα» και τα «μπουμπουσάρια». Οι «κλαδαριές» είναι οι φωτιές που ανάβονται κάθε χρόνο για να ζεστάνουν τον Χριστό. Τα «κόλιαντα» είναι τα κάλαντα στο τοπικό σιατιστινό ιδίωμα, ενώ την ημέρα των Θεοφανίων αναβιώνουν τα «μπουμπουσάρια», δηλαδή τα καρναβάλια με το καθαρά σιατιστινό Αϊβασιλιάτικο χορό.
Η συντακτική ομάδα
Πηγές: Σαν σήμερα
ΚέντρονΕρεύνηςτηςΕλληνικήςΛαογραφίας
ΆυληΠολιτιστικήΚληρονομιάτηςΕλλάδας
