Καλώς ήρθες, Αποκριά!
Η αποκριά, έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα, καθώς μεταμφιέσεις εμφανίζονται γύρω στο 2000 π.Χ. στην Ασία και συγκεκριμένα στη Μεσοποταμία και τη Βαβυλώνα.
Μέσα στους αιώνες από την αρχαϊκή εποχή, τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους ως τη νεώτερη ιστορία συναντάμε τις αποκριάτικες γιορτές με μεταμφιέσεις, χορούς, οινοποσία και τοπικά έθιμα.
Αποκριά σημαίνει αποχή από το κρέας και σύμφωνα με την Ορθοδοξία είναι η περίοδος που προετοιμάζει τον άνθρωπο ψυχικά και σωματικά για την περίοδο του Πάσχα και την Ανάσταση. Στα λατινικά ταυτίζεται με το καρναβάλι, καθώς αυτή η λέξη προέρχεται από το carne, που σημαίνει “κρέας”, και το ρήμα vale, που σημαίνει “περνώ”.
Η περίοδος της Αποκριάς από κάποιους θεωρείται περίοδος εκτόνωσης, μια περίοδος κατά την οποία ο άνθρωπος ξεφεύγει από την καθημερινότητά του και εξωτερικεύει τα πάθη του με τη βοήθεια της μεταμφίεσης.
Τα έθιμα και οι παραδόσεις σε πολλές περιοχές μεταφέρονται αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά έως και τις ημέρες μας, ενώ αλλού αναβιώνουν έχοντας εμπλουτιστεί με άλλα έθιμα. Η προετοιμασία σε αρκετές περιπτώσεις ξεκινάει μόλις ανοίγει το Τριώδιο, ενώ κορυφώνεται πάντοτε την τελευταία Κυριακή των Αποκριών, οπότε στήνεται μεγάλο γλέντι που διαρκεί ως το πρωί της Καθαρής Δευτέρας.
Η ελευθεροστομία και τα αστεία, γιατί «το καλεί η μέρα», είναι το κυριότερο χαρακτηριστικό των εκδηλώσεων της Αποκριάς.
Οι περισσότερες μεταμφιέσεις αποτελούν τελετουργικές αναπαραστάσεις γαμήλιας πομπής, με κυριότερα και πρωταγωνιστικά πρόσωπα το ανδρόγυνο, τη γριά, τον γέρο, τον σταχτιάρη, τον γιατρό, τον τσιγγάνο κ.ά. Κουδουνάτοι, Γενίτσαροι, Μασκαράδες, Μούσκαροι, Καρνάβαλοι, Μπούλες, είναι κάποιοι από τους χαρακτήρες που συναντάμε σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας.
Έθιμα και παραδόσεις της Αποκριάς στην Ελλάδα
Μπορεί η καρδιά του Καρναβαλιού να χτυπά στην Πάτρα, όπου διοργανώνεται το πιο γνωστό καρναβάλι στην Ελλάδα, ωστόσο αποκριάτικες εκδηλώσεις να διοργανώνονται σε πολλές άλλες περιοχές από την Κρήτη μέχρι τον Έβρο.
Πάτρα: το αστικό καρναβάλι της είναι καθιερωμένο και ξακουστό. Το βράδυ στο λιμάνι, η καύση του βασιλιά Καρνάβαλου είναι φαντασμαγορική.
Δημητσάνα: το έθιμο απαιτεί να καίνε τον «μακαρονά».
Καλαμάτα: εθιμοτυπικά κάθε χρόνο τις απόκριες οργανώνεται στην κεντρική πλατεία της Καλαμάτας το Γαϊτανάκι και η αναπαράσταση του «Βλάχικου Γάμου».
Μεσσήνη: το βράδυ της Κυριακής της Τυροφάγου αναβιώνει στη Μεσσήνη το έθιμο της «φωτιάς». Οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές στις γειτονιές της πόλης και γύρω τους ξεκινάει το γλέντι και ο χορός μέχρι το πρωί.
Μεθώνη: κάθε χρόνο γίνεται… «του Κουτρούλη ο γάμος». Ένας γάμος παρωδία, με καρναβαλίστικη διάθεση. Ο «γάμος των νεόνυμφων» τελείται στην κεντρική πλατεία, παρουσία συγγενών και πολλών κατοίκων-μαρτύρων.
Ξάνθη: Το Ξανθιώτικο Καρναβάλι είναι από τα πλέον φημισμένα στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Κάθε χρόνο στην περίοδο του τριωδίου διοργανώνονται δεκάδες εκδηλώσεις για μικρούς και μεγάλους. Κορυφαία στιγμή των εορτών αποτελούν οι καρναβαλικές παρελάσεις που γίνονται το τελευταίο Σαββατοκύριακο πριν από την Καθαρά Δευτέρα. Χιλιάδες καρναβαλιστές ξεχύνονται στους δρόμους για να παρελάσουν μαζί με δεκάδες άρματα. Μετά το πέρας της παρέλασης πραγματοποιείται το κάψιμο του τζάρου στο ποτάμι της πόλης, ένα έθιμο που κρατά από τα αρχαία χρόνια.
Καστοριά: Οι μπουμπούνες αναβιώνουν κάθε χρόνο στην Καστοριά το βράδυ της Κυριακής της μεγάλης Αποκριάς και ανάβουν οι μεγάλες φωτιές στις μεγάλες πλατείες της πόλης. Πρόκειται για προχριστιανικό έθιμο, που επέζησε μέσα στον χρόνο και έφτασε ως τις μέρες μας.
Σοχός: Και πολύ κοντά στη Θεσσαλονίκη διοργανώνονται διάφορες εκδηλώσεις, όπως στον Σοχό, όπου εμφανίζονται οι “Κουδουνοφόροι”, κατάλοιπο της διονυσιακής λατρείας. Με τραγόμορφες στολές και κουδούνια σε όλο τους το σώμα, χορεύουν στους δρόμους και τις πλατείες. Μικροί και μεγάλοι, τριγυρνούν στα δρομάκια του ημιορεινού οικισμού ξεσηκώνοντας με τους εκκωφαντικούς ήχους των κουδουνιών που κρέμονται στη μέση τους, ντόπιους και επισκέπτες.
Βασίλης Γκουζέλης
Πηγές:
https://odigosxanthis.gr/touristikos-odigos/ekdiloseis/karnavali
https://parallaximag.gr/taxidi/oi-apolytoi-karnavalikoi-proorismoi-sti-voreia-ellada
