Οι βιβλιοφάγοι

Η κρητική λύρα είναι τρίχορδο, τοξωτό, απιδόσχημο μουσικό όργανο, που κατέχει κεντρική θέση στην παραδοσιακή μουσική της Κρήτης και άλλων νησιών του Αιγαίου. Προσομοιάζει έντονα τη βυζαντινή λύρα, που εισήχθη στην Κρήτη μετά το 961 μ.Χ., όταν το νησί επανακαταλήφθηκε από τη Βυζαντινή αυτοκρατορία έπειτα από αραβική κατοχή. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση η λύρα εξελίχθηκε στην Κρήτη.

Υπάρχουν τρία κύρια είδη Κρητικής λύρας:

• το λυράκι, ένα μικρό μοντέλο λύρας, σχεδόν όμοιο με τη Βυζαντινή (πολίτικη) λύρα, που χρησιμοποιείται αποκλειστικά για συνοδεία στους Κρητικούς χορούς.
• η βροντόλυρα, που δίνει πολύ ισχυρό ήχο, ιδανική για μουσική υπόκρουση.
• η κοινή λύρα, δημοφιλής στο νησί σήμερα. Προέκυψε από συνδυασμό του βιολιού με το λυράκι.

Το 1990, ο ιρλανδικής καταγωγής Ρος Ντέιλι σχεδίασε ένα νέο είδος κρητικής λύρας που ενσωματώνει στοιχεία από το λυράκι, τη Βυζαντινή λύρα και το Ινδικό sārangī.

Η λύρα έχει σώμα με απιδόσχημο ή ελλειπτικό καπάκι. Συνήθως έχει δυο μικρές ημικυκλικές τρύπες για το ηχείο. Σώμα και λαιμός σκαλίζονται από το ίδιο κομμάτι ξύλο, που αφήνεται να παλιώσει για τουλάχιστον 10 χρόνια.  Παραδοσιακά, προερχόταν από δέντρα που φύονταν στην νησί, κυρίως βελανιδιά, μουριά ή σφενδάμι, ενώ πλέον η ξυλεία γι” αυτό το σκοπό κυρίως εισάγεται. Το καπάκι είναι επίσης σκαλιστό, με πιο ρηχή αψίδα και συνήθως είναι κατασκευασμένο από μαλακό ξύλο με ευθεία νερά. Στο παρελθόν οι χορδές φτιάχνονταν από έντερα ζώων και το δοξάρι από τρίχα αλογοουράς. Το τόξο του δοξαριού ήταν συνήθως φορτωμένο με μια σειρά από σφαιρικές καμπάνες, τα γερακοκούδουνα, που παρείχαν ρυθμική υπόκρουση στη μελωδία. Σήμερα, οι περισσότερες λύρες παίζονται με δοξάρια βιολιού.

Φημισμένοι και σπουδαίοι εκτελεστές είναι ο Ανδρέας Ροδινός, ο Θανάσης Σκορδαλός, ο Κώστας Μουντάκης, ο Αντώνης Παπαδάκης (Καρεκλάς), ο Νίκος Ξυλούρης, ο Ζαχαρίας Μελεσανάκης, ο Λεωνίδας Κλάδος, ο Ρος Ντέιλι, η Κέλυ Θωμά, ο Ζαχαρίας Σπυριδάκης, ο Πάρης Περυσινάκης, ο Δημήτρης Βακάκης, ο Γιάννης Μαραγκάκης, ο Γρηγόρης Αλυσσανδράκης, ο Στέλιος Πετράκης, ο Βασίλης Σκουλάς και ο Αντώνης Ξυλούρης (Ψαραντώνης). Αξίζει να γίνει λόγος για το Γιάννη Κλαδάκη, καθώς με την ικανότητα του αναβιώνει την Κρητική λύρα στο νησί της Ρόδου, όπου πλέον η παράδοση της λύρας έχει χαθεί. Η Γεωργία Νταγάκη έγινε γνωστή συνοδεύοντας με λύρα τις συναυλίες του τραγουδιστή της Ροκ, Έρικ Μπάρντον (Eric Burdon).

ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ, Β1

Ο Σταύρος παίζει κρητική λύρα

 και μια ωραία κρητική μαντινάδα 

Το μαύρο το πουκάμισο

τη λεβεντιά σημαίνει

θυμίζει δε στο κρητικό

 τα πάντα να υπομένει