Γράφουν οι μαθητές της Α΄ τάξης :Ευαγγελιάδη Μαρίζα, Παπασωτηρίου Γιάννης, Περιάλη – Παναγιωτοπούλου Λυδία
Είναι μεγάλη χαρά και τιμή για μας, κ. Λουκά Καρυτινέ που σας γνωρίζουμε και σας ευχαριστούμε θερμά για την παραχώρηση αυτής της συνέντευξης για λογαριασμό του σχολικού περιοδικού μας.
1. Καθώς είστε ένας καταξιωμένος Μαέστρος σε διεθνές επίπεδο, θα θέλαμε να μας πείτε τι είναι αυτό που σας βοήθησε περισσότερο και συνέτεινε στην καλλιτεχνική σας εξέλιξη και επιτυχία;
Τι ήταν αυτό που με έκανε να φτάσω μέχρι εδώ; Ήταν η αγάπη μου για τη Μουσική. Δεν μπορούσα να ζήσω χωρίς τη Μουσική. Ήμουν και είμαι πάρα πολύ διψασμένος για τη Μουσική. Και βέβαια πρέπει να πω ότι δε φτάνει μόνο κάποιος να είναι διψασμένος αλλά και να υπηρετεί αυτή του τη δίψα καθημερινά με πολύ μεγάλη συνέπεια και επιμονή. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου μέχρι σήμερα μελετάω καθημερινά και προσπαθώ γι’ αυτήν την αγάπη. Εφόσον κανείς κοπιάζει για εκείνο που αγαπάει πολύ, για εκείνο που διψάει πολύ, να είστε σίγουροι ότι θα ανταμειφθεί. Χρειάζεται δηλαδή να υπάρχει μία σχέση τιμιότητος, ειλικρίνειας με το αντικείμενο που ονειρεύεσαι κι όταν του αφοσιωθείς, τα αντικείμενο του οράματός σου θα σε ανταμείψει. Θεωρώ λοιπόν ότι στην ερώτηση που μου έκανες, ότι η αγάπη μου για τη Μουσική, η δίψα μου για την Μουσική και συγχρόνως ο διαρκής μου μόχθος για να είμαι συνεπής απέναντί της ήταν εκείνοι οι παράγοντες που με βοήθησαν να φτάσω μέχρι εδώ.
2. Κατά τη διάρκεια των σπουδών σας και της πολύχρονης πορείας σας υπήρξαν κάποιοι δάσκαλοι ή κάποιοι άλλοι μουσικοί που σας ενέπνευσαν και σας επηρέασαν καλλιτεχνικά;
Ναι, σε ένα πρώτο επίπεδο θα απαντήσω ότι όλοι οι δάσκαλοί μου με επηρέασαν, από την πρώτη φορά που έβαλα τα χέρια μου στο πιάνο με την πρώτη δασκάλα μου μέχρι μετά που είχα προχωρήσει τις σπουδές μου, όλοι με βοήθησαν. Εκείνον όμως που ξεχωρίζω, γιατί πάντα υπάρχει ένας εξέχων ρόλος, όπως λέμε, σε αυτήν την λειτουργία, ήταν ο καθηγητής μου στο Βερολίνο στη διεύθυνση της ορχήστρας, ο Χέρμπερτ Άλεντορφ, ο οποίος ήταν επί σειρά ετών πρώτος βιολοντσελίστας στην Φιλαρμονική του Βερολίνου. Από την πρώτη στιγμή πίστεψε πάρα πολύ στις δυνατότητές μου, με στήριξε πολύ ηθικά και μου έδωσε πολλά μουσικά φώτα, και οφείλω να πω ότι πάτησα πολύ γερά στα πόδια μου ευρισκόμενος στο Βερολίνο και ευρισκόμενος δίπλα του. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι και οι υπόλοιποι καθηγητές που είχα εδώ στην Ελλάδα δεν με επηρέασαν και δεν συνέτειναν στο να φτιάξω και να διαμορφώσω το οποιοδήποτε μουσικό μου κεφάλαιο.
3. Πώς η οπτική γωνιά του Μαέστρου και του Σκηνοθέτη μπορούν να δώσουν μιαν άλλη διάσταση στην όπερα, παράδειγμα ένα άλλο τέμπο;
Μιλάμε για την Όπερα πλέον, γιατί έχουμε δύο είδη Μουσικής, τη Συμφωνική Μουσική και την Όπερα. Ο Μαέστρος μπορεί να επηρεάσει πάρα πολύ. Πρώτον δεν μου αρέσει που βάζουμε στην ίδια ευθύνη τον Μαέστρο και τον Σκηνοθέτη. Ο Σκηνοθέτης είναι ένα πολύ ευκαιριακό επάγγελμα, και δεν έχει τόσο πολύ επεμβατικό ρόλο, δεν επεμβαίνει τόσο πολύ στην παρτιτούρα, γιατί και σε μία Όπερα, η παρτιτούρα δίνεται από τον Συνθέτη να την διαχειριστεί ο Μαέστρος. Και ακόμα και στην Όπερα, οι οδηγίες για τη σκηνική δράση είναι καταγεγραμμένες πάνω στην παρτιτούρα.
Θα έρθω όμως να απαντήσω στο δεύτερο σκέλος του ερωτήματος που μου έθεσες, δεν είναι μόνο το tempo που μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο παίζεται ένα έργο, υπάρχουν και άλλες παράμετροι: Για παράδειγμα, το πώς παίζουμε ένα staccato. Ένα staccato θα το παίξουμε πολύ κοφτά, λιγότερο κοφτά, καθόλου κοφτά; Θα παίξουμε τις νότες ενωμένες; Αυτό μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο παίζουμε ένα μουσικό τεμάχιο. Επίσης, σε κάποια δεδομένη χρονική στιγμή, ποια όργανα θα έχουν τον πρώτο λόγο; Θα έχουν τα φλάουτα, ή τα όμποε; Είναι θέμα του Μαέστρου να πει «εδώ θέλω τα όμποε, εδώ θέλω τα φλάουτα». Δηλαδή, επεμβαίνει στον ρόλο τον ενορχηστρωτικό, δεν είναι μόνο το tempo, δεν είναι μόνο αν θα παίξει γρήγορα ή αργά, είναι ο τρόπος με τον οποίο θα παίξουμε τις νότες: θα τις παίξουμε ενωμένες –legato όπως λέμε στη Μουσική, θα τις παίξουμε κομμένες, δηλαδή στακάτες; Κι αν τις παίξουμε στακάτες, κατά πόσο θα τις παίξουμε στακάτες; Θα τις παίξουμε τσακ – τσακ; τσαακ- τσαακ; ή τσααακ – τσααακ; Αυτές είναι οι στακάτες. Άρα λοιπόν ο Μαέστρος έχει έναν πολύ μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση του δικού του ύφους. Κι ακόμη περισσότερο, στην όπερα, επειδή μου μίλησες για την όπερα, το ίδιο μπορεί να κάνει με τους τραγουδιστές. Ας πούμε ότι έχω μπροστά μου μία σοπράνο, έναν τενόρο, μία μέτσο-σοπράνο κι έναν βαρύτονο. Θα πει λοιπόν ο Μαέστρος ότι σε αυτό το σημείο θέλω τον βαρύτονο να εξέχει περισσότερο, οι άλλοι, λίγο πιο κάτω. Ένας άλλος Μαέστρος θα πει το αντίθετο. Άρα αλλάζει λοιπόν το μουσικό αποτέλεσμα. Ο Σκηνοθέτης βέβαια μπορεί να αλλάξει τα πάντα, μπορεί ας πούμε σε μια κλασική όπερα, να τους βάλει όλους με τζην, να τους βάλει όλους με αθλητικά παπούτσια και να νομίζει ότι κάνει μια ιδιαίτερη τομή· ουσιαστική αλλαγή όμως δεν γίνεται. Η παρτιτούρα του Συνθέτη γράφει και δίνει όλο το φως τόσο στο σκηνικό όσο και στο μουσικό στοιχείο της όπερας.
4. Πώς διαχειρίζεστε τις διαφωνίες σας στη συνεργασία σας με τους συνεργάτες σας;
Όταν λέτε συνεργάτες εννοείτε τους διοικητικούς υπαλλήλους ή την ορχήστρα;
Την Ορχήστρα, τον Σκηνοθέτη…
Μιλάμε για την ορχήστρα λοιπόν. Κοιτάξτε, όσο κι αν σας φαίνεται περίεργο, η δουλειά του Μαέστρου με μία Ορχήστρα είναι πάρα πολύ εύκολη. Γιατί, η Ορχήστρα είναι ένα σώμα που δεν λειτουργεί καθόλου δημοκρατικά. Ή, αν το πούμε διαφορετικά, λειτουργεί με το ιδεατό, το ιδανικό της Δημοκρατίας. Και θα εξηγήσω τι εννοώ με αυτό. Έχουμε μια ορχήστρα με ογδόντα Μουσικούς. Ο κάθε Μουσικός είναι μια ολοκληρωμένη μουσική προσωπικότητα. Έχει παιδεία, έχει συμμετάσχει σε διαγωνισμούς, έχει πάρει τα πτυχία του από την Ελλάδα και το εξωτερικό, έχει πάει σε Πανεπιστήμια στο εξωτερικό, έχει άποψη για τα πάντα. Ξέρει το όργανό του, και όχι μόνο το όργανό του, ξέρει το έργο το οποίο παίζουμε. Παίζουμε ας πούμε την 5η Συμφωνία του Μπετόβεν. Δεν είμαι μόνο εγώ αυτός που ξέρει την 5η συμφωνία του Μπετόβεν. Όλη η Ορχήστρα την ξέρει. Και έχουν άποψη για το πώς πρέπει να παιχτεί. Εσύ έχεις άποψη που παίζεις πρώτο βιολί, η συμμαθήτριά σου έχει μια άλλη άποψη που παίζει δεύτερο βιολί, ο φίλος μου εδώ έχει μιαν άλλη άποψη που παίζει φλάουτο. Επειδή όμως εμείς οι Μουσικοί έχουμε συνηθίσει να παράγουμε το έργο μας πιεζόμενοι από τον χρόνο, γιατί πάντα μας πιέζει ο χρόνος. Εμείς δεν έχουμε τη δυνατότητα να πούμε «τι μέρα είναι σήμερα; Εντάξει παιδιά, πάμε να κάνουμε ένα «meeting» την επόμενη εβδομάδα». Δεν υπάρχει αυτό το πράγμα σε εμάς. Όταν κάνουμε σύσκεψη μπορούμε να πούμε, «εντάξει παιδιά, επειδή πέρασε η ώρα, ας βρεθούμε αύριο». Εμείς οι Μουσικοί δεν έχουμε αυτήν την δυνατότητα, να πούμε, ότι έχουμε ένα έργο να παίξουμε, δεν κολλάει το έργο στις πρόβες, ας πάρουμε μια παράταση μιας εβδομάδας για να κάνουμε αρκετές πρόβες. Εμείς δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό. Γιατί, το όργανό μας είναι μια Ορχήστρα που έχει ογδόντα όργανα, αυτό σημαίνει ότι είναι πολύ κοστοβόρο, έχει μεγάλο κόστος να έχεις μισθούς για ογδόντα ανθρώπους, και θα πρέπει μέσα σε συγκεκριμένες πρόβες να παραγάγουμε ένα τελικό αποτέλεσμα. Έχουμε, πέντε πρόβες, ένα κοντσέρτο. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Πέντε πρόβες τρίωρες, στο τέλος έχουμε ένα αποτέλεσμα, την Παρασκευή, το έχουμε ανακοινώσει στον κόσμο, δεν μπορούμε να πάρουμε άλλες πρόβες, γιατί αυτό κοστίζει πολύ, πρέπει μέσα σε αυτές τις ώρες να παραγάγουμε ένα έργο. Εάν λοιπόν σε αυτές τις ώρες, ο καθένας λέει την άποψή του πώς πρέπει να παιχτεί το έργο, τότε όχι σε έξι μέρες, ούτε σε έξι χρόνια δεν τελειώνουμε το κοντσέρτο. Άρα λοιπόν, επειδή αυτό το πράγμα το ξέρουν οι Μουσικοί, ακούνε με θρησκευτική ευλάβεια αυτό που τους λέει ο Μαέστρος, χωρίς να πούνε «όχι εγώ δεν συμφωνώ». Ό,τι τους λέει ο Μαέστρος το ακούνε με θρησκευτική ευλάβεια. Αυτό είναι πολύ εύκολο για τον Μαέστρο. Πάμε να πούμε όμως τώρα πια είναι η δυσκολία. Η δυσκολία είναι να σε αποδεχθούν οι Μουσικοί να σε έχουν για Μαέστρο. Αυτή είναι η δυσκολία. Δεν αποδέχονται τον οποιονδήποτε, έχει τελειώσει Διεύθυνση Ορχήστρας, και πρέπει να σε αποδεχθούν. Όταν σε αποδεχθούν όμως, συμβαίνει το εξής καταπληκτικό: θα σας πω ένα παράδειγμα το οποίο μου αρέσει να το λέω. Ας πούμε ότι διαγωνιζόμαστε μία Μαέστρος κι εγώ για τη Διεύθυνση της Ορχήστρας. Η μαέστρος παίρνει 60 ψήφους στις 100, κι εγώ παίρνω 40. Άρα τη θέση θα την πάρει η Μαέστρος. Την άλλη μέρα που θα πάει στην πρόβα, προσέξτε, οι 40 που ψήφισαν εμένα, θα κάνουν το παν για να επιτύχει η Μαέστρος. Αυτό είναι το ιδανικό στην Ορχήστρα, για αυτό λέω ότι είναι η ιδανική Δημοκρατία. Θα κάνουν το παν να επιτύχει η Μαέστρος και δεν θα την σαμποτάρει κανένας τους. Γιατί; Γιατί αναδεικνύεται και η ίδια τους η δουλειά. Όταν ένα κοντσέρτο δεν πάει καλά, δεν πάνε καλά ούτε τα τσέλα, ούτε τα βιολιά, ούτε τα φλάουτα. Όλοι θέλουν να πετύχουν. Υπό αυτήν την έννοια, η δουλειά του Μαέστρου είναι εύκολη. Δύσκολο είναι να φτάσεις μέχρι εκεί και να διατηρηθείς. Θέλει πάρα πολύ διάβασμα παιδιά. Θέλει τρομερό διάβασμα. Για να μπορέσεις να είσαι ειλικρινής με τους Μουσικούς σου και να μην είσαι ψεύτικος. Πρέπει να είσαι ειλικρινής. Ο κάθε Μουσικός καταλαβαίνει πότε είσαι ειλικρινής και πότε είσαι ψεύτικος. Καταλαβαίνει κατά πόσον βγάζεις ψεύτικα συναισθήματα. Πρέπει τα συναισθήματά σου να είναι αληθινά, γνήσια. Και για να βγάλεις ένα γνήσιο συναίσθημα πρέπει να έχεις χτυπηθεί πολύ με την παρτιτούρα. Σας πληροφορώ ότι, όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, δεν υπάρχει μέρα στη ζωή μου, εκτός από τις μέρες όπου έχω ταξίδι στο εξωτερικό, που να μην έχω μελετήσει. Δεν υπάρχει καμία μέρα. Είτε είναι Κυριακές, είτε Πάσχα, είτε Χριστούγεννα, δεν υπάρχει μέρα που να μην έχω μελετήσει, αρκετές ώρες. Τώρα δε που ανέλαβα την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, παραιτήθηκα από το Ωδείο Αθηνών όπου δίδασκα Διεύθυνση Ορχήστρας. Παραιτήθηκα γιατί αν είχα αυτές τις ώρες, δεν θα είχα ώρες να μελετήσω. Γιατί πάνω από τη διδασκαλία, πάνω από όλα βάζω τη διεύθυνση Ορχήστρας. Θέλει αδιάκοπη δουλειά. Αλλά για να είσαι ειλικρινής, όταν φτάσεις πάνω στο πόντιουμ, η δουλειά είναι πολύ εύκολη. Η Ορχήστρα σε ακούει, αμέσως. Είναι σαν τα παιδιά με τους γονείς τους. Ακούνε την μάνα τους, ακούνε τον πατέρα τους. Αυτό είναι το θέμα.
5. Ανάλογα με την εποχή, πώς αλλάζει η ερμηνεία ενός έργου και πόσο συμβάλλει ο Μαέστρος;
Συμβάλλει πάρα πολύ. Γιατί ξέρετε, αν κάνουμε την υποθετική ερώτηση, αν είχαμε την ευχέρεια να ρωτήσουμε τον Μπαχ, τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, το 1700, αν τον ρωτούσαμε «τι θα ήθελες, μετά από τετρακόσια χρόνια να ακούνε οι άνθρωποι τη μουσική σου όπως την έγραψες εντελώς, ή να συγκινούνται οι άνθρωποι μετά από τετρακόσια χρόνια από τη μουσική σου;», έχω την εντύπωση ότι ο Μπαχ θα απαντούσε «θέλω τους ανθρώπους να συγκινούνται με τη μουσική μου, μετά από τετρακόσια χρόνια, όπως συγκινούνται σήμερα». Λοιπόν, επειδή οι εποχές αλλάζουν, τα γούστα αλλάζουν, η Μουσική αλλάζει, ο μόνος ο οποίος μπορεί να διαμεσολαβήσει μεταξύ της παρτιτούρας του Μπαχ και του κοινού, είναι ο Μαέστρος. Ο μόνος ο οποίος ξέρει τα γούστα, τις προτιμήσεις του κοινού είναι ο Μαέστρος, και είναι ο μόνος που θα διαχειριστεί την παρτιτούρα του Μπαχ. Δεν πρέπει βέβαια να την αλλοιώσει, δεν πρέπει να αλλοιώσει την παρτιτούρα σε τέτοιο βαθμό έτσι ώστε να μην είναι αναγνωρίσιμη, δεν πρέπει να την αλλοιώσει, πρέπει να μείνει πιστός στην παρτιτούρα. Οπωσδήποτε, πρέπει να την φέρνει στην εποχή της, ως προς τα tempi, με τους τρόπους που είπαμε προηγουμένως που μπορεί να επέμβει στο έργο, αλλά εκατό τοις εκατό πρέπει να μπορεί να μεταδώσει στο κοινό που τον ακούει και ένα άρωμα από εκείνη την εποχή. Από την εποχή του Μπαχ, ένα άρωμα πρέπει να υπάρχει στην αίθουσα. Είναι δύσκολη δουλειά, απαιτεί πείρα, θέλει τέχνη και συνέπεια.
6. Κατά τη διάρκεια της τόσο επιτυχημένης σας πορείας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ποια παράσταση ξεχωρίζετε;
Ήταν το 1990, όταν διηύθυνα το μπαλέτο Ζορμπάς του Μίκη Θεοδωράκη, στην αρένα της Βερόνας. Η αρένα της Βερόνας είναι μια τεράστια αρένα, έχει 20.000 θεατές, είναι πάρα πολύ συγκινητικό. Γιατί είναι συγκινητικό; είναι ένα φεστιβάλ που γίνεται κάθε καλοκαίρι, όπου ανεβάζονται πολλές όπερες, μπορεί να είναι η Τραβιάτα, Τόσκα… Εκείνο λοιπόν το καλοκαίρι, ανέβαινε η Τουραντότ, η Τόσκα, η Αΐντα και ο Ζορμπάς του Μίκη Θεοδωράκη, μέρα με τη μέρα. Θυμάμαι λοιπόν ότι είχα πάει για τις πρόβες, ένα μήνα πριν, και κάθε βράδυ είχε τότε μια παράσταση η αρένα. Κάθε βράδυ έμπαινες στην αρένα και έβλεπες την αρένα σκηνογραφημένη από την άλλη όπερα, έβλεπες για την Αΐντα, πυραμίδες, την Αίγυπτο, την άλλη μέρα για την Τουραντότ έβλεπες κινέζικα τείχη, την πρώτη φορά που μπήκα, και ρίγησα, για να κάνουμε την πρώτη πρόβα για να κάνουμε τον Ζορμπά, μπαίνουμε στην αρένα και όλο ήταν τα Χανιά. Είδα ξαφνικά, όλα τα Χανιά, ήταν κάτι το εντυπωσιακό, πραγματικά ρίγησα, νομίζω ότι ήταν από τις εντυπωσιακές στιγμές μου, πριν αρχίσει καν η πρόβα, μπαίνοντας μέσα και βλέποντας τα Χανιά, γιατί ήταν και το μεγαλείο του Μίκη του Θεοδωράκη, ο οποίος κατάφερε να στέκεται επάξια, στις διεθνείς σκηνές, πλάι σε αυτούς τους μεγάλους Συνθέτες της Όπερας, τον Βέρντι, τον Πουτσίνι, τον Μπιζέ… Νομίζω ότι ήταν η στιγμή που θυμάμαι ακόμη με πολλή συγκίνηση.
7. Ως Διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, πολυταξιδεμένος, με διεθνή πορεία, πώς πιστεύετε ότι μπορεί να αναβαθμιστεί η μουσική παιδεία στη χώρα μας;
Νομίζω πριν από την ερώτηση πρέπει να γίνει κάτι τελείως διαφορετικό, μια τελείως διαφορετική προσέγγιση από αυτήν που γίνεται τώρα. Πρέπει πρώτα – πρώτα να ξεκαθαρίσουμε κάτι, εκείνος ο οποίος μαθαίνει νότες και όργανο, δεν σημαίνει και καλά ότι είναι εξοικειωμένος με τη Μουσική. Πάρα πολλοί δε Μουσικοί, οι οποίοι έχουν αυτήν την εξειδίκευση, δεν σημαίνει ότι τόσο πολύ είναι μέσα στην Μουσική. Η εξειδίκευση με τις νότες, τη θεωρία και τα λοιπά, δεν λέει τίποτα ιδιαίτερο. Όποιος θέλει να το κάνει, μπορεί να πάει σε ένα Ωδείο και να το κάνει. Αυτό που θα έλεγα εγώ, αν είχα την ευχέρεια, να δώσω τη γνώμη μου για τη Μουσική στα σχολεία είναι το εξής: Θα έλεγα, πόσες ώρες Μουσική έχω το χρόνο; Τόσες. Πόσα παιδιά έχω μέσα στην τάξη μου; Τόσα. Θα έλεγα πόσα γκρουπ τριών τεσσάρων παιδιών μπορώ να σχηματίσω ανά μάθημα. Και θα ζητούσα, οι τρεις τέσσερις κάθε ομάδας εργασίας να αναλάβουν όποια μουσική συμφωνική ή όπερα επιθυμούν φτιάχνοντας μια ιστορία.
8. Θα μπορούσατε να μας περιγράψετε μια τυπική μέρα σας ως Μαέστρος, τι περιλαμβάνει (για παράδειγμα πρόβες, μελέτη, προετοιμασία;)
Ξυπνώ πολύ νωρίς, γιατί μελετάω πιάνο, μετά πρόβες και θα συνεχίσω διαβάζοντας. Διάβασμα - διάβασμα…
9. Το χειροκρότημα τρέφει τον καλλιτέχνη ή η εσωτερική του φλόγα και η αγάπη του για την τέχνη;
Η εσωτερική φλόγα. Το χειροκρότημα συνίσταται στο εξής: Είναι μια αίσθηση χαράς. Το κοινό συμμετέχει και οι κραδασμοί από το κοινό εκτινάσσουν το έργο. Άρα το κοινό χειροκροτεί την προσπάθεια, το συνθέτη, όλο αυτό που συμβαίνει.
