Η Κριτσωτοπούλα είναι η κορυφαία λογοτεχνική στιγμή του Διαλυνομιχάλη.
Πρόκειται για την ιστορία της Ροδάνθης από την Κριτσά.
Η Ροδάνθη ήταν η μοναχοκόρη του ιερέα Πρωτόπαπα και ζούσε στην Κριτσά με τους γονείς της και τον μικρό της αδερφό. Ο πατέρας της τη σπούδαζε στο μοναστήρι της Παναγίας της Φανερωμένης και σκόπευε να την κάνει δασκάλα για να μορφώσει και τους υπόλοιπους χωριανούς. Η Ροδάνθη ήταν καλόψυχη, στοργική, όμορφη και μορφωμένη. Για κακή της τύχη την είδε ο Χουρσίτ Αγάς από το Χουμεριακό, ο πλούσιος και παντοδύναμος Τούρκος διοικητής της περιοχής. Ο χουρσίτ Αγάς την ερωτεύτηκε και τη ζήτησε για γυναίκα του. Μετά την άρνηση των γονιών της και αφού σκότωσε τη μητέρα της την απήγαγε με τη βία, ανάγκασε τη Ροδάνθη να ασπαστεί τον ισλαμισμό και την παντρεύτηκε. Την πρώτη νύχτα το γάμου και πάνω στο νυφικό κρεβάτι, η Ροδάνθη έσφαξε τον Χουρσίτ Αγά και κατόπιν ανέβηκε στα βουνά και πολέμησε με το αντάρτικο σώμα του Καπετάν Καζάνη. Η Ροδάνθη ντυμένη άντρας και με το όνομα Μανώλης πολέμησε με ηρωισμό και αυτοθυσία τους Τούρκους και έπεσε μαζί με πολλούς άλλους Κρητικούς ήρωες στη μάχη της Κριτσάς το 1823.
Μαρίλια Καντεράκη
