της Ζωής Νικολοπούλου
Στα ελληνικά η λέξη Αποκριά σημαίνει «αποχή από το κρέας». Πρόκειται για τις τρεις εβδομάδες πριν από την Μεγάλη Σαρακοστή που ταυτίζονται με την περίοδο του Τριωδίου. Για τη συγκεκριμένη περίοδο χρησιμοποιείται και ο όρος Καρναβάλι, η οποία είναι ιταλική και προέρχεται από τη λατινική έκφραση carnem levare που σημαίνει, επίσης, «διακοπή της βρώσης κρέατος».
Οι ρίζες της Αποκριάς ανάγονται στην αρχαία Ελλάδα και συνδέονται με τον Διόνυσο, θεό του κρασιού και των εορτασμών. Από το μεσοχείμωνο μέχρι την Άνοιξη πραγματοποιούνταν προς τιμήν του θεού οι διονυσιακές γιορτές. Οι οπαδοί του θεού κατά τη διάρκεια των τελετουργιών μεταμφιέζονταν φορώντας δέρματα ζώων, άλειφαν το πρόσωπό τους με τρυγία (κατακάθι του κρασιού) ή κάλυπταν το πρόσωπό τους με διάφορες μάσκες, για να παραμείνει άγνωστη η ταυτότητά τους, στεφανώνονταν με κισσό, το αειθαλές ιερό φυτό του θεού, και προσπαθούσαν να έχουν τη μορφή Σατύρων, που έμοιαζαν με τράγους. Στη διάρκεια των διονυσιακών γιορτών οι μαλλιαροί σάτυροι χορευτές ξεχύνονταν στους δρόμους και εκτονώνονταν χορεύοντας, πίνοντας και λέγοντας προκλητικές βωμολοχίες. Σε όλες αυτές τις γιορτές το κοινό στοιχείο που παραμένει μέχρι και σήμερα είναι η μεταμφίεση, καθώς οι «σάτυροι» κρύβονταν πίσω από μάσκες και εξέφραζαν ελεύθερα τις εσωτερικές σκέψεις και τα συναισθήματά τους όπως οι σημερινοί μασκαράδες.
Αυτή η παράδοση εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο μέσω των Σατουρναλίων, αντίστοιχης ρωμαϊκής γιορτής αφιερωμένης στον θεό Σατούρνους (Saturnus), που αντιστοιχεί στον ελληνικό θεό Κρόνο. Η γιορτή πραγματοποιούνταν την περίοδο του χειμερινού ηλιοστασίου και κρατούσε μια βδομάδα (17 – 23 Δεκεμβρίου). Οι εορταστικές εκδηλώσεις των Σατουρναλίων περιλάμβαναν, μεταξύ άλλων, φαγοπότι ξέφρενο γλέντι, άφθονη οινοποσία και μεταμφιέσεις.
Ακόμα και την εποχή του Χριστιανισμού, όταν σταμάτησε η λατρεία του θεού Διονύσου, οι συνήθειες των καρναβαλιστών δεν καταργήθηκαν τελείως. Οι άνθρωποι συνέχισαν να μεταμφιέζονται και να γιορτάζουν στους δρόμους. Οι περισσότερες από τις διονυσιακές γιορτές και τα έθιμα των αρχαίων Ελλήνων πέρασαν στο Βυζάντιο, έφτασαν μέχρι τα χρόνια μας και έχουν καταφέρει να διασωθούν με μικρές παραλλαγές σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Για παράδειγμα, το αντίστοιχο τροχοφόρο καράβι του θεού Διονύσου είναι το σημερινό άρμα που δεν λείπει από καμία παρέλαση. Το πείραγμα στους δρόμους από τους νέους συνεχίζεται, ενώ σε πολλές περιοχές υπάρχουν σατιρικές αναπαραστάσεις όπως:
- Οι «κουδουνάτοι» στην Νάξο: Ο εορτασμός ξεκινά το πρώτο Σάββατο της Αποκριάς με το σφάξιμο των χοίρων. Το μεσημέρι της τελευταίας Κυριακής, στην Απείρανθο εμφανίζονται οι «κουδουνάτοι». Αυτοί φορούν κάπα και κουκούλα, γυρνούν το χωριό και προκαλούν με άσεμνες εκφράσεις.
- Η δική του Καδή στην Πολυκάρπη της Πέλλας: Οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην πλατεία για να δικάσουν τον αντιπρόσωπο της κακοκεφιάς και της κακής τύχης. Τελικά, τον καταδικάζουν και καίνε το ομοίωμά του ανάμεσα σε χορούς και τραγούδια.
- Ο βλάχικος γάμος σε όλη σχεδόν την Ελλάδα
- Ο γέρος και η κορέλα στην Σκύρο: Το έθιμο υπενθυμίζει μια φυσική καταστροφή που κατέστρεψε όλα τα κοπάδια του νησιού και ένας βοσκός με τα κουδούνια των ζώων του γύρισε στο χωριό για να πει το κακό νέο και στους υπόλοιπους. Έτσι τις Αποκριές τα σοκάκια της Σκύρου γεμίζουν από τους ήχους των κουδουνιών και το θέαμα είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Αν τύχει, μάλιστα, και συναντηθούν δύο ή περισσότεροι «γέροι», συναγωνίζονται στο περίφημο «λιλίρισμα», κουνώντας ρυθμικά και με ένταση τα κουδούνια τους για να ξεσηκώσουν τους πάντες.
- Το έθιμο του καλόγερου στο Νομό Σερρών: Στο νομό Σερρών στην Αγία Ελένη την Δευτέρα της Τυρινής τη γιορτή αρχίζουν οι αναστενάρηδες με απόκρυφη μυσταγωγία και συμμετέχουν και οι μίμοι, οι οποίοι συγκροτούν τον θίασο: ο βασιλιάς, το βασιλόπουλο, ο καπιστράς, ο καλόγερος, η νύφη, η μπάμπω και το εφταμηνίτικο, οι γύφτοι με την αρκούδα και τέλος οι κουρούτζηδες (φύλακες). Αφού ο θίασος του καλόγερου επισκεφθεί όλα τα σπίτια του χωριού, συγκεντρώνονται όλοι οι κάτοικοι στην πλατεία, όπου γίνεται η προετοιμασία του συμβολικού αγρού για την σπορά και ακολουθεί η σκηνή του θανάτου και της ανάστασης του πρωταγωνιστή καλόγερου. Μόλις αναγγελθεί η ανάσταση του πρωταγωνιστή, ο θίασος αρχίζει κυκλικό χορό γύρω από το συμβολικά σπαρμένο χωράφι με τον βασιλιά – σπορέα στην κορυφή του χορού. Μετά τον χορό ο αναστενάρης δίνει τις ευχές του και το πλήθος ευχόμενο «κι από του χρόνου» διαλύεται.
Η μεγαλύτερη καρναβαλική παρέλαση γίνεται στην Πάτρα με την συμμετοχή ομάδων απ’ όλη την Ελλάδα.
Ωστόσο, σήμερα οι περισσότεροι μελετητές υποστηρίζουν ότι οι τελετουργίες αυτές αυτή είναι αρχαιότερη και από τις Διονυσιακές γιορτές. Θεωρείται πράξη της θρησκείας των πρωτόγονων γεωργών που με μαγικά, χορούς και μεταμφιέσεις είχαν σκοπό να διώξουν τα κακά πνεύματα και να υποβοηθήσουν την βλάστηση και την παραγωγή.
Πηγές
https://argolikivivliothiki.gr/
