ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΚΑΤΑΠΙΕΣΜΕΝΟΥ
Ο καθένας µας µπορεί να σκεφτεί µια δυσάρεστη στιγµή της ζωής του, όταν έζησε µια κατάσταση ανυπόφορης αδικίας για την οποία θα ήθελε να κάνει κάτι πολύ παραπάνω από το να σιωπήσει, αλλά δεν τα κατάφερε, είτε γιατί δεν ήξερε πώς να αντιδράσει είτε γιατί φοβήθηκε ότι δεν είχε τα απαραίτητα προσόντα ή τη δύναμη. Εδώ ακριβώς έρχεται το Θέατρο του Καταπιεσμένου να «εκπαιδεύσει» τους πολίτες, ώστε να αποκτήσουν μιλιά.
Το Θέατρο του Καταπιεσμένου δημιουργήθηκε από τον σκηνοθέτη και θεωρητικό του θεάτρου, Αουγκούστο Μποάλ (1931-2009) και διαδόθηκε γρήγορα στη Βραζιλία και σε όλη τη Λατινική Αµερική, ως αντίδραση στα καταπιεστικά και δικτατορικά καθεστώτα. Σύντομα δημιουργήθηκαν θεατρικές ομάδες σ΄ όλο τον κόσμο.
Το συγκεκριμένο θεατρικό σύστημα έχει τις ρίζες του στο παιδαγωγικό μοντέλο « Η Παιδαγωγική του Καταπιεσμένου» που ανέπτυξε o βραζιλιάνος παιδαγωγός Πάουλο Φρέιρε (1921 – 1997), ο οποίος πίστευε στην ισότιμη διαλογική σχέση δασκάλου-μαθητή. Με την ίδια λογική ο Boal προσπάθησε να µετατρέψει το «µονόλογο» της σκηνής προς την πλατεία, σ’ έναν ισότιμο «διάλογο» µεταξύ του κοινού και των ηθοποιών, σε µια σχέση αλληλεπίδρασης. Ο θεατής δεν είναι παθητικός δέκτης και έτσι η θεατρική πρακτική μετατρέπεται σε αποτελεσματικό εργαλείο για την κατανόηση κοινωνικών και προσωπικών προβλημάτων, καθώς και για την αναζήτηση λύσεων.
Η βάση του ΘτΚ είναι το Θέατρο Φόρουμ ή Θέατρο Αγορά, μία θεατρική παράσταση που παρουσιάζεται είτε σε θέατρα, είτε σε δημόσιους χώρους (πλατείες, δρόμοι, σχολεία), ώστε να μπορεί ο καθένας να συμμετέχει.
Ας δούμε αναλυτικότερα τι συμβαίνει σε μία παράσταση Θεάτρου Φόρουμ.
Η ομάδα των ηθοποιών (επαγγελματίες ή ερασιτέχνες, δεν έχει σημασία) παρουσιάζει μία σύντομη αδιέξοδη ιστορία σύγκρουσης-καταπίεσης. Η ιστορία αυτή προέρχεται από κοινές εμπειρίες των συμμετεχόντων και θίγει ζητήματα που ενδιαφέρουν: τη θέση της γυναίκας, τη ρατσιστική συμπεριφορά, την εκμετάλλευση ενός εργαζομένου, τις σχέσεις των δύο φύλων, τον εκφοβισμό (θέμα που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τα σχολεία) κλπ. Οι
θεατές προβληματίζονται. Ποιος καταπιέζεται; Ποιος ευθύνεται; Γιατί δεν κατάφερε ο καταπιεσμένος να αλλάξει την κατάστασή του; Στη συνέχεια ξαναπαίζεται η ιστορία και όποιος θέλει μπορεί να φωνάξει “Στοπ!” στο σημείο όπου θεωρεί πως μπορεί να αποτραπεί η καταπίεση. Στη συνέχεια μπορεί να ανέβει στη σκηνή και να αντικαταστήσει τον ηθοποιό στο ρόλο του καταπιεσμένου, δίνοντας μια άλλη τροπή στην ιστορία, η οποία παίζεται ξανά και ξανά, καθώς οι θεατές μετατρέπονται σε ηθοποιούς , προτείνοντας διαφορετικές εκδοχές της. Αν κάποιοι θεατές παραμένουν σιωπηλοί και δεν παρεμβαίνουν, είναι γιατί έχουν αποφασίσει να μην πουν τίποτα: “ήδη αυτό είναι μία δράση”, λέει ο Μποάλ.
Τι καταφέρνει λοιπόν το Θέατρο του Καταπιεσμένου; Σύμφωνα με τον Μποάλ, το θέατρο είναι ένα εργαλείο που μπορεί να αλλάξει την κοινωνία, αφού δημιουργεί ένα ασφαλές πλαίσιο για δοκιμή και εξερεύνηση ποικίλων κοινωνικών ρόλων. Οι θεατές- ηθοποιοί βλέπουν από πολλές οπτικές γωνίες προβληματικές κοινωνικές καταστάσεις και ενεργοποιούνται στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης τους. Δεν επιδιώκεται η εύρεση μίας και μοναδικής λύσης, αλλά η διερεύνηση εναλλακτικών τρόπων συμπεριφοράς και η σύνθεση απόψεων.
Σε ό,τι αφορά την εφαρμογή τεχνικών του ΘτΚ στην Εκπαίδευση, ο ίδιος o Boal πίστευε ότι «κάθε παιχνίδι είναι μαθητεία για τη ζωή. Το θεατρικό παιχνίδι είναι μαθητεία για την κοινωνική ζωή. Το ΘτΚ είναι μαθητεία για το πώς να είσαι πολίτης». Πράγματι, μέσω των συγκεκριμένων τεχνικών τα παιδιά προβληματίζονται σχετικά με διάφορα κοινωνικά προβλήματα και τα αίτιά τους, μαθαίνουν να τα αναγνωρίζουν. Μπαίνουν στη θέση του αδικημένου, ευαισθητοποιούνται, αναπτύσσουν την επιθυμία να παρέμβουν ενάντια στην αδικία, με αποτέλεσμα την ενεργοποίηση των αντίστοιχων δεξιοτήτων. Γι΄ αυτό το ΘτΚ θεωρείται ιδανικό στην αντιμετώπιση θεμάτων σχολικού εκφοβισμού και ρατσιστικών συμπεριφορών στα σχολεία. Τα παιδιά μαθαίνουν να ενδιαφέρονται για τα κοινά και σιγά-σιγά εξελίσσονται σε ενεργούς πολίτες, ενώ παράλληλα ενισχύονται η ενσυναίσθηση, η αυτοπεποίθηση, η ομαδικότητα, η ανάληψη πρωτοβουλιών, η ικανότητα λόγου και έκφρασης.
Δέσποινα Κλαδίτου
