Τα Χριστούγεννα είναι συνήθως μια από τις πιο όμορφες γιορτές για όλους μας! Είναι η εποχή που κλείνουν τα σχολεία, υπάρχει περισσότερος χρόνος με την οικογένεια, όλοι ξεκουράζονται, περνούν όμορφες στιγμές με τα αγαπημένα τους πρόσωπα, και το καλύτερο από όλα είναι ότι είμαστε όλοι μαζί!
Εκτός όμως από όλα αυτά τα ευχάριστα, δεν πρέπει να ξεχνιούνται οι παραδόσεις και τα έθιμα που υπάρχουν σε κάθε χώρα. Επειδή όμως είναι πάρα πολλά, η αναφορά επικεντρώνεται στα έθιμα της Κρήτης.
Από αυτά, ξεχωρίζουν: το σφάξιμο του χοίρου, το χριστόψωμο, τα γλυκίσματα, το ποδαρικό, καθώς και τα κάλαντα που λένε τα παιδιά την παραμονή κάθε γιορτής. Τα παιδιά γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι, κρατώντας τρίγωνα, λύρες και λαούτα. Με την κρητική διάλεκτο μνημονεύονται τα γεγονότα των εορτών και καταλήγουν με ευχές για τον νοικοκύρη του σπιτιού.
Εκτός από τα παιδιά που φέρνουν καλοτυχία στο σπίτι, ανάλογες ιδιότητες έχουν, σύμφωνα με τη λαϊκή μας παράδοση, και τα ζώα. Μάλιστα, σε πολλές περιοχές τοποθετούνταν στο σπίτι ένα από τα ζώα τους, καθώς υπήρχε η πεποίθηση ότι έτσι εξασφαλίζεται ευλογία και καλή χρονιά. Στην Κρήτη, το βόδι θεωρείται ευλογία και σύμβολο καλής τύχης.
Σε ορισμένες περιοχές, υπήρχε επίσης το έθιμο να χτυπούν τα παιδιά την πλάτη της νεόνυμφης γυναίκας για να φέρει στον κόσμο παιδιά. Η πεποίθηση ήταν ότι με αυτόν τον τρόπο μεταδίδεται στη γυναίκα η γονιμοποιός δύναμη, η οποία συμβολίζεται από ένα χλωρό κλαρί.
Το έθιμο της ζύμης στην Κρήτη
Τη νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, οι νοικοκυρές έβαζαν λίγη κοινή ζύμη σε ένα πιάτο και, κάποια στιγμή, ενώ ξενυχτούσαν συζητώντας (βεγγερίζανε) περιμένοντας, η ζύμη ανέβαινε και γινόταν προζύμι. Τότε, σύμφωνα με την πίστη των ανθρώπων, ήταν η ώρα που γεννιόταν ο Χριστός.
Συνδεδεμένο με αυτό το έθιμο ήταν και το έθιμο με τα κλαδιά και τους βλαστούς που οι νοικοκυρές έκοβαν το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και τα έφερναν στο σπίτι. Τα έβαζαν σε ένα ποτήρι με νερό και περίμεναν να ανθίσουν την ώρα της Θείας Γέννησης.
Το Χριστόψωμο
Από τις πιο χαρακτηριστικές προετοιμασίες της παραμονής των Χριστουγέννων είναι το ζύμωμα του χριστόψωμου. Σε διάφορες περιοχές της Κρήτης, φτιάχνεται σε πολλές μορφές και έχει διαφορετικές ονομασίες, όπως “το ψωμί του Χριστού”, “Σταυροί”, “Βλάχες” κ.ά. Τα χριστόψωμα αποτελούσαν το βασικό ψωμί των Χριστουγέννων και θεωρούνταν ευλογημένα, καθώς αυτό συμβόλιζε τη στήριξη της ζωής του νοικοκύρη και της οικογένειάς του. Το ζύμωμα ήταν μια ιεροτελεστία. Χρησιμοποιούσαν ακριβά υλικά, όπως ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα, ψιθυρίζοντας τη φράση: “Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει.”
Από τη ζύμη έπλαθαν μια κουλούρα και με την υπόλοιπη έφτιαχναν έναν σταυρό με λουρίδες ζύμης, τον οποίο τοποθετούσαν στο κέντρο του ψωμιού μαζί με ένα άσπαστο καρύδι. Στην επιφάνεια σχεδίαζαν σχήματα, όπως λουλούδια, φύλλα, καρπούς και πουλάκια, χρησιμοποιώντας μαχαίρι ή πιρούνι.
Γύρω γύρω διακοσμούσαν το χριστόψωμο με σκαλιστά σχέδια ή πρόσθετα στολίδια, τα οποία εξέφραζαν τις πεποιθήσεις των πιστών. Ανήμερα των Χριστουγέννων, ο νοικοκύρης σταύρωνε το χριστόψωμο, το έκοβε και το μοίραζε σε όλη την οικογένεια και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Μερικοί έβλεπαν στο μοίρασμα του χριστόψωμου έναν συμβολισμό της Θείας Κοινωνίας, καθώς, όπως ο Χριστός προσέφερε τον άρτο της ζωής στην ανθρώπινη οικογένειά Του, έτσι και το χριστόψωμο συμβόλιζε την ενότητα της Εκκλησίας και των λαών.
Στην Κρήτη, ακόμη και τα ζώα είχαν μερίδιο από το χριστόψωμο, καθώς το ανακάτευαν με τα πίτουρα και το έδιναν να το φάνε, για να ευλογηθούν και αυτά.
Το ακοίμητο τζάκι
Το “ακοίμητο” τζάκι με τα μεγάλα κούτσουρα εξακολουθεί, ακόμη και σήμερα, να δημιουργεί την αίσθηση μιας ζεστής, οικογενειακής γιορτής. Οι παλαιότεροι έλεγαν ότι μέσα από την αθρακιά (τη στάχτη) μπορούσαν να μαντέψουν τα μελλούμενα.
Τα καρακατζόλια
Σύμφωνα με την κρητική παράδοση, τα καρακατζόλια είναι μικρά, σκανταλιάρικα πλάσματα που εμφανίζονται κάθε χρόνο την παραμονή των Χριστουγέννων. Λέγεται πως τα παιδιά που γεννιούνται την ημέρα των Χριστουγέννων (συνεπώς έχουν συλληφθεί την ημέρα του Ευαγγελισμού) μεταμορφώνονται σε καρακατζόλια. Την ημέρα του Αγιασμού, όταν ο καθαγιασμός της φύσης διώχνει κάθε κακό, ξαναγίνονται άνθρωποι, και αυτό συνεχίζεται ακόμη και όταν μεγαλώσουν.
Τα χοιροσφάγια
Στα παλαιότερα χρόνια, κάθε οικογένεια στα χωριά της Κρήτης εκτρέφει έναν χοίρο όλο τον χρόνο, για να τον σφάξει τις γιορτινές μέρες. Ο χοίρος σφάζεται την παραμονή των Χριστουγέννων, την ημέρα των Αγίων Δέκα, και το κρέας του χρησιμοποιείται για την παρασκευή εδεσμάτων, όπως λουκάνικα, απάκια, πηχτή ή τσιλαδιά, σύγλινα (δηλαδή το κρέας κομμένο σε μικρά κομμάτια, που το έψηναν και το έβαζαν σε μεγάλα δοχεία και το κάλυπταν με το λιωμένο λίπος του ζώου), ομαθιές (έντερα χοίρου γεμισμένα με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια συκώτι), και τσιγαρίδες (κομμάτια μαγειρεμένου λίπους με μπαχαρικά που το έτρωγαν με ζυμωτό ψωμί για κολατσιό, όταν μάζευαν τις ελιές).
Γλυκίσματα
Τα παραδοσιακά γλυκά των Χριστουγέννων στην Κρήτη περιλαμβάνουν τα ξεροτήγανα, τα μελομακάρονα, τους κουραμπιέδες, τα σαρίκια, τους λουκουμάδες, τις γλυκοκουλούρες, τους σαμουσάδες στο Σέλινο, τα κατιμέρια και τις μυζηθρόπιτες στη Σητεία, τα κουλουράκια στην Ιεράπετρα, τα ανεβατά λουκούμια και τα κουμπανάκια στο Λασίθι. Η ζάχαρη στους κουραμπιέδες, μάλιστα, λέγεται πως συμβολίζει τα χιονισμένα βουνά της Κρήτης. Την Πρωτοχρονιά, την τιμητική της έχει η βασιλόπιτα.
Κονταδάκη Άννα Μαρία, 3ο Γυμνάσιο, Α2
