«Το Πολυτεχνείο ήταν για τη γενιά μου ένα πρωτόγνωρο ταξίδι σε έναν ανεξερεύνητο κόσμο, ένα ριψοκίνδυνο πέταγμα προς τα εμπρός.»

Ο Αλκιβιάδης (Άλκης)  Παπαδήμας, απόφοιτος του Βαρβακείου του έτους 1968, μαθηματικός (αρχικά στη φροντιστηριακή εκπαίδευση και αργότερα αναπληρωτής διευθυντής του λυκείου και συντονιστής του τμήματος μαθηματικών στο Λύκειο της Σχολής Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου), ανέσυρε τις αναμνήσεις τους από τους αγώνες του την περίοδο της δικτατορίας και παραχώρησε στους μαθητές και τις μαθήτριες του Ομίλου Ιστορίας μια αποκαλυπτική συνέντευξη.

• Τι θυμόσαστε από την πρώτη ημέρα της δικτατορίας;

Την 21^η  Απριλίου 1967 η μητέρα μου δεν με ξύπνησε τη συνηθισμένη ώρα για το σχολείο. Ήταν η τελευταία σχολική ημέρα πριν τις διακοπές του Πάσχα 1967. Με ξάφνιασε και το γεγονός ότι ο πατέρας μου δε μπόρεσε να πάει στη δουλειά, γιατί δε λειτουργούσαν εκείνη την ημέρα οι συγκοινωνίες. Επικρατούσε μια παράξενη σιωπή. Είπα ότι πάω να βρω το φίλο μου Δημήτρη Παντάκα, με τον οποίο μέναμε πολύ κοντά στου Ζωγράφου. Οι γονείς μου είπαν να προσέχω πολύ και να μη πολυμιλάω έξω.

Βγαίνοντας, λίγο πιο πέρα από το σπίτι μας, είδα ένα αστυνομικό αυτοκίνητο να παίρνει έναν γείτονα. Ήταν  η πρώτη εικόνα.  Με το Δημήτρη Παντάκα πήγαμε στο σπίτι ενός άλλου συμμαθητή μας στο Βαρβάκειο, του Δημήτρη Σ., και ανεβήκαμε στην ταράτσα ανέμελοι και χαρούμενοι, μέχρι εκείνη τη στιγμή, για την αναπάντεχη αργία. Το σπίτι του φίλου μας ήταν ακριβώς δίπλα στο Αστυνομικό Τμήμα του Ζωγράφου. Το τμήμα στεγαζόταν τότε στη βίλλα Κοτοπούλη. Από την ταράτσα λοιπόν βλέπαμε τον προαύλιο χώρο της βίλλας, όπου στριμώχνονταν δεκάδες άνθρωποι άνδρες και γυναίκες, καθώς τους έφερναν οι αστυνομικοί από τα σπίτια τους. Ήταν πρόχειρα ντυμένοι, μερικοί μάλιστα ήταν με τις πυτζάμες, με ένα βαλιτσάκι ή ένα μπογαλάκι στο χέρι. Δεύτερη συγκλονιστική εικόνα, η οποία εντυπώθηκε στην εφηβική ψυχή μας. Όπως πληροφορηθήκαμε αργότερα, επρόκειτο για αριστερούς κυρίως πολίτες, οι οποίοι στη συνέχεια οδηγήθηκαν στους τόπους εξορίας και εκτοπισμού, προκειμένου η Χούντα να αποφύγει την οργάνωση αντίστασης στα παράνομα σχέδια της.

• Ποια ήταν η κατάσταση στην πόλη σας τις πρώτες ημέρες της δικτατορίας;

Υπήρχε αρκετή κινητικότητα αστυνομικών, οι οποίοι με τα περιπολικά μετέφεραν πολίτες στο αστυνομικό τμήμα. Κυρίως βλέπαμε αστυνομικά περίπολα μερικές φορές και στρατιωτικά, αφού το στρατόπεδο τεθωρακισμένων στο Γουδί ήταν κοντά μας. Κλίμα φόβου και σαστιμάρας διαμορφωνόταν και από το ραδιόφωνο που συνεχώς μετέδιδε τις ανακοινώσεις της Χούντας. Από τις πρώτες ώρες του πραξικοπήματος είχε κηρυχθεί στρατιωτικός νόμος με συνεπακόλουθο την αναστολή όλων των συνταγματικών ελευθεριών του Ελληνικού λαού.

• Ποια ήταν τα συναισθήματά σας τις πρώτες ημέρες της δικτατορίας;

Η έντονη στρατιωτική παρουσία και αστυνόμευση, καθώς και οι συνεχείς ανακοινώσεις της Χούντας από το ραδιόφωνο για την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου με αναστολή των συνταγματικών ελευθεριών δημιουργούσαν αρχικά σάστισμα αλλά και συναισθήματα ανησυχίας και φόβου για το τι θα ακολουθήσει τις επόμενες ημέρες.

• Γνωρίζετε αντιστασιακές φοιτητές ομάδες που είχαν δημιουργηθεί την περίοδο της δικτατορίας;

Η δική μας παρέα είχε στέκι στην πλατεία Μαβίλη. Αποτελούνταν κυρίως από συμμαθητές μας από το Βαρβάκειο. Σιγά – σιγά η παρέα διευρύνθηκε με φίλους μας από τα Ανάβρυτα  και το 10^ο  Λύκειο των Αμπελοκήπων. Αυτή λοιπόν τη χρονική περίοδο, γνωριζόμαστε με το γιατρό  Νίκο Βουλγαρίδη και άλλους μεγαλύτερους φοιτητές της Ιατρικής. Είμαστε και εμείς πια φοιτητές σε διάφορες σχολές της Αθήνας. Η πλατεία Μαβίλη γίνεται στέκι πολιτικής ζύμωσης. Προβληματιζόμασταν έντονα για τους τρόπους αντίδρασης στη Χούντα. Δύο βήματα από την Αμερικάνικη πρεσβεία η παρέα,  κυριολεκτικά κάτω από την μύτη των οργάνων της δικτατορίας, ανέπτυξε εκείνη την περίοδο ιδεολογική κυρίως δράση. Το 1970 συγκεντρωθήκαμε στο σπίτι του Δημήτρη στου Ζωγράφου όλοι μαζί για τελευταία φορά στην περίοδο της δικτατορίας και χωριστήκαμε κατά Σχολές. Εκεί μπορώ να πω ότι ήταν η χρονική αφετηρία  της δημιουργίας της σπουδάζουσας της ΚΝΕ και της Αντι-ΕΦΕΕ (Αντιδικτατορική Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδας), που έδωσαν μεγάλη ώθηση στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα.

Μια άλλη αντιδικτατορική οργάνωση ήταν ο «Ρήγας Φεραίος». Δημιουργήθηκε από παλιούς « Λαμπράκηδες» και νεολαίους της ΕΔΑ με δράση από τους πρώτους μήνες της διδακτορίας. Αντιδικτατορική δράση ανέπτυξαν επίσης και άλλες μικρότερες οργανώσεις όπως η ΑΑΣΠΕ (Αντιφασιστική Αντιϊμπεριαλιστική Σπουδαστική Παράταξη Ελλάδας), η ΠΠΣΠ (Προοδευτική Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Παράταξη), η ΟΣΕ (Οργάνωση Σοσιαλιστική Επανάσταση) και άλλες.

• Ποιος ήταν ο κύριος στόχος των αντιστασιακών φοιτητικών ομάδων;

Η μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητών συσπειρωνόταν αρχικά στην ανάπτυξη διεκδικήσεων με τα άμεσα φοιτητικά αιτήματα για τα συγγράμματα, τη σίτιση,  τη στέγαση, την απομάκρυνση των διορισμένων χουντικών συμβουλίων από τους φοιτητικούς συλλόγους και τη διενέργεια ελεύθερων εκλογών, τον εκδημοκρατισμό των Πανεπιστημίων. Παράλληλα με αυτές τις διεκδικήσεις, οι αντιστασιακές φοιτητικές ομάδες και οργανώσεις ανέπτυξαν τους αγώνες για την ανατροπή της δικτατορίας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας και των συνταγματικών ελευθεριών του Ελληνικού Λαού.

• Πώς δρούσαν οι αντιστασιακές ομάδες και ποια ήταν η οργάνωσή τους;

Οι περισσότερες αντιστασιακές οργανώσεις ανέπτυξαν μηχανισμούς για την εκτύπωση και το μοίρασμα προκηρύξεων, εφημερίδων, μπροσούρων, φέιγ βολάν, καθώς επίσης για την κατασκευή πανό και για την αναγραφή συνθημάτων στους τοίχους. Αξιοποιούσαμε όλες τις δυνατότητες για την πληροφόρηση των ξένων ανταποκριτών για όσα συνέβαιναν στην πατρίδα μας, γεγονός που βοηθούσε στην ενημέρωση της διεθνούς κοινής γνώμης και στην ανάπτυξη αντιχουντικών εκδηλώσεων στο εξωτερικό. Επίσης, οι  συναυλίες, οι κινηματογραφικές προβολές,   οι αθλητικές εκδηλώσεις  αποτέλεσαν πολύ  συχνά  πεδίο ανάπτυξης αντιδικτατορικών εκδηλώσεων. Ιδιαίτερα μετά το 1970 το αντιδικτατορικό κίνημα αξιοποιεί κάθε ευκαιρία, όπως για παράδειγμα την κηδεία του Νομπελίστα ποιητή μας Γιώργου Σεφέρη. Στο μεταξύ  στις σχολές  πληθαίνουν οι δράσεις εναντίον των διορισμένων χουντικών συμβουλίων με αποκορύφωμα τις καταλήψεις της Νομικής και λίγους μήνες αργότερα του Πολυτεχνείου.

• Συμμετείχατε σε κάποια αντιστασιακή φοιτητική ομάδα;

Ήμουν από τα ιδρυτικά μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης της σπουδάζουσας οργάνωσης της ΚΝΕ και της Αντι – ΕΦΕΕ, οι οποίες έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στην ανάπτυξη του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος.

• Στο οικογενειακό/φιλικό/πανεπιστημιακό/εργασιακό περιβάλλον σας υπήρχαν άνθρωποι που υποστήριζαν τη Χούντα και αν ναι με ποιον τρόπο;

Στο στενό και το ευρύτερο οικογενειακό αλλά και το φιλικό περιβάλλον μου δεν υπήρχαν υποστηρικτές της Χούντας. Αντιθέτως, μεγάλωσα σε ένα δημοκρατικό περιβάλλον. Σημειώνω ότι και αρκετοί καθηγητές μας στο Βαρβάκειο έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωση των χαρακτήρων μας.

Στο Πανεπιστήμιο υπήρχαν ελάχιστοι φοιτητές που υποστήριζαν τη Χούντα. Αυτοί συνήθως μαζεύονταν γύρω από τα διοικητικά συμβούλια των φοιτητικών συλλόγων, τα οποία είχε διορίσει η Χούντα, καταργώντας τα εκλεγμένα δημοκρατικά συμβούλια. Αρκετοί από αυτούς τους φοιτητές έδρασαν ως συνεργάτες του περιβόητου «Σπουδαστικού τμήματος», της ασφάλειας της αστυνομίας, καταδίδοντας συστηματικά δημοκράτες  φοιτητές.

• Κάποιο άτομο από το οικογενειακό/φιλικό/πανεπιστημιακό/ εργασιακό  περιβάλλον σας είχε διωχθεί από τη Χούντα;

Μετά την έξοδο μου από το Πολυτεχνείο στις 17 Νοεμβρίου 1973 αναγκάστηκα να φύγω από το πατρικό μου σπίτι προκειμένου να αποφύγω τη σύλληψη για την αντιδικτατορική δράση μου.  Έμεινα κρυμμένος περισσότερο από 8 μήνες,  μέχρι την μεταπολίτευση τον Ιούλιο του 1974,  μαζί με το Γιώργο Καραγιάννη (δημοσιογράφος) και την Ιωάννα Καρυστιάνη (εξαιρετική λογοτέχνης και σεναριογράφος, που πρωτοστάτησε στην κατάληψη της Νομικής. Ήταν ηγετική φυσιογνωμία της Φοιτητικής Ένωσης Κρητών (ΦΕΚ)). Στη διάρκεια αυτών των 8 μηνών αλλάξαμε τέσσερα διαφορετικά σπίτια προκειμένου να μη μας εντοπίσουν τα όργανα της Χούντας. Δύσκολες οι συνθήκες ζωής σε τέτοιες συνθήκες. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν συγκρίνονται με ό,τι τράβηξαν οι φίλοι και σύντροφοι μας στα κρατητήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ και της ασφάλειας στη Μεσογείων. Βασανιστήρια, που δεν τα χωράει ο νους του ανθρώπου, καθημερινοί ξυλοδαρμοί, ψυχολογική πίεση.

Στο σπίτι που κρυβόμασταν,  για να μην κάνουμε αντιληπτή την παρουσία μας στους γείτονες, κοιμόμασταν τη μέρα και τα βράδια ξενυχτούσαμε ακούγοντας τους ξένους ραδιοφωνικούς σταθμούς.

Η οικογένεια που μας έκρυβε μας έφερε κάποια μέρα άγριες μαργαρίτες που μάζεψαν στον Υμηττό. Μετά από δύο μέρες παρατηρήσαμε ότι οι μαργαρίτες προσαρμόστηκαν στο δικό μας τρόπο ζωής, δηλαδή έκλειναν τα πέταλα τη μέρα και τα άνοιγαν το βράδυ, που ανάβαμε το φώς.

Χρωστάμε την επιβίωση μας εκείνη τη δύσκολη περίοδο σε αυτούς τους υπέροχους ανθρώπους, που μας έκρυψαν τόσους μήνες με τρομερούς προσωπικούς κινδύνους που συνεπαγόταν  αυτό.

• Είχατε ως φοιτητές  βοήθεια-υποστήριξη από το εξωτερικό στην αντίστασή σας κατά της Δικτατορίας; Αν ναι, τι είδους;

 Στην διάρκεια της πολύμηνης «παρανομίας» ένα από τα καθήκοντα που είχαμε ήταν η παρακολούθηση των Ελληνικών εκπομπών των ξένων ραδιοφωνικών σταθμών και η αποστολή δελτίων τύπου για τα συμβαίνοντα στην Ελλάδα.  Ακούγαμε BBC, Παρίσι, «Φωνή της Αλήθειας», Ντόϊτσε Βέλε (Deutsche Welle) κα.

Το Μάρτιο του 1974 η Ιωάννα Καρυστιάνη, εγώ και ο Γιώργος Καραγιάννης γράψαμε μια πολυσέλιδη επιστολή, στην οποία περιγράφαμε και καταγγέλλαμε τη βία και την τρομοκρατία που είχε εξαπολύσει η χούντα του Ιωαννίδη, τις δύσκολες συνθήκες επιβίωσης των αγωνιστών στις συνθήκες «παρανομίας» και κυρίως  τα φρικτά βασανιστήρια που υποβάλλονταν στα κρατητήρια της Χούντας όσοι είχαν συλληφθεί το Φεβρουάριο του 1974. Το γράμμα αυτό έφθασε στη Ντόϊτσε Βέλε και ένα βράδυ αντί δελτίου ειδήσεων διαβάστηκε η επιστολή μας από τον αείμνηστο Παύλο Μπακογιάννη.  Αντίγραφο της επιστολής αυτής δεν κρατήσαμε για ευνόητους λόγους. Μετά τη μεταπολίτευση είχα πάντα στο μυαλό μου να αναζητήσω την επιστολή αυτή μέσω του Παύλου Μπακογιάννη. Αυτό όμως δεν έγινε κατορθωτό, γιατί στο μεταξύ ο Μπακογιάννης δολοφονήθηκε από την τρομοκρατική οργάνωση «17 Νοέμβρη».

Εξ αιτίας αυτής της επιστολής ένα Σουηδικό τηλεοπτικό κανάλι ζήτησε να κάνουμε μια συνέντευξη, η οποία πραγματοποιήθηκε με δρακόντειες προφυλάξεις. Η επιστολή και η συνέντευξη προκάλεσαν ένα μεγάλο κύμα συμπαράστασης.

• Είχατε σχέσεις με φοιτητές του εξωτερικού;

 

Μόνο με τον αδελφό ενός συμμαθητή μας από την παρέα της πλατείας Μαβίλη, που σπούδαζε στην Αρχιτεκτονική Φλωρεντίας. Μας ενημέρωνε για τις δραστηριότητες των Ελλήνων φοιτητών στην Ιταλία και τις εκδηλώσεις συμπαράστασης των Ιταλών συναδέλφων τους.

• Ποια ήταν η σχέση των φοιτητών της Αθήνας με τους φοιτητές των άλλων πόλεων;

Βασικά η σύνδεση με τους φοιτητές των άλλων πόλεων γινόταν κυρίως με τους Εθνοτοπικούς Φοιτητικούς  Συλλόγους, όπως τη Φοιτητική Ένωση Κρητών, τους συλλόγους των Ηλείων, των Μεσσηνίων, των Δωδεκανησίων, των Ηπειρωτών και πολλούς άλλους. Οι τοπικοί σύλλογοι έγιναν σημείο αναφοράς και στέκι ακόμη και για φοιτητές που δεν κατάγονταν από αυτά τα μέρη, αλλά ήθελαν να συμμετέχουν στις συζητήσεις με φοιτητές που δεν κινδύνευαν να τους καταδώσουν. Έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος υποκαθιστώντας στην πράξη τους διορισμένους χουντικούς συλλόγους.

• Γνωρίζετε αντιστασιακό τύπο; Μπορούσατε να τον προμηθευτείτε και πώς;

Η Αντι-ΕΦΕΕ στην οποία συμμετείχα εξέδιδε περιοδικά την εφημερίδα «Πανσπουδαστική». Την εφημερίδα αυτή  μοιράζαμε σε συμφοιτητές μας. Αρκετές φορές τη στέλναμε και ταχυδρομικά σε επιλεγμένες διευθύνσεις. Από αυτόν το μηχανισμό της οργάνωσης είχαμε πρόσβαση στην εφημερίδα της ΚΝΕ τον «Οδηγητή» καθώς επίσης και στο «Ριζοσπάστη», εφημερίδα του ΚΚΕ. Φυσικά λόγω των φιλικών σχέσεων που αναπτύσσαμε με πολλούς συμφοιτητές μας είχαμε πρόσβαση και σε έντυπα άλλων αντιστασιακών οργανώσεων.

Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και τα έντυπα των φοιτητικών τοπικών συλλόγων και κυρίως τα περιοδικά «Κρήνη» και «ξαστεριά» της Φοιτητικής Ένωσης Κρητών. Τον Ιανουάριο του 1973 κυκλοφόρησε η «ξαστεριά» με ένα μεγάλο αφιέρωμα στην παιδεία και στη διεκδίκηση ελεύθερων φοιτητικών εκλογών. Στη συγγραφή αυτού του τεύχους συμμετείχα μαζί με την Ιωάννα και άλλους συναδέλφους.

• Πόσο χρονών ήσασταν  στην  εξέγερση του Πολυτεχνείου;

Ήμουν 23 χρόνων

• Ποια ήταν η επαγγελματική σας απασχόληση;

Ήμουν στο 4^ο έτος του Μαθηματικού τμήματος.

• Πού κατοικούσατε τότε;

Κατοικούσα στο πατρικό μου σπίτι στου Ζωγράφου.

• Πού βρισκόσασταν εκείνη την ημέρα, 17 Νοέμβρη;

Μέσα στο Πολυτεχνείο μέχρι τις 3.20 περίπου τα ξημερώματα μετά την εισβολή του τανκ και του στρατού.   Την ώρα της εισβολής βρισκόμουνα στην κορυφή της σκάλας της Αρχιτεκτονικής βλέποντας την εισβολή του τανκ  με τον προβολέα του, που έκανε τη νύχτα μέρα. Τρομαχτική, εφιαλτική και μαζί συγκλονιστική εικόνα. Δεν θα το ξεχάσω ποτέ.

Βγήκαμε με τον αδελφό μου από την πεσμένη πύλη του Πολυτεχνείου δίπλα από το τανκ σε μια κόλαση σειρήνων, δακρυγόνων και πυροβολισμών. Για καλή μας τύχη, την ώρα που βγήκαμε, οι κλούβες είχαν γεμίσει και έφυγαν με όσους φοιτητές είχαν συλλάβει. Τρέχοντας προς τα Εξάρχεια μέσω των οδών Τοσίτσα, Μπουμπουλίνας και Στουρνάρη προσπαθήσαμε να γλυτώσουμε από τους μανιασμένους αστυνομικούς που χτυπούσανε με ό,τι έβρισκαν. Μας έκρυψε στο σπίτι της μια κυρία μαζί με 20 και πάνω άλλους ανθρώπους στην οδό Ζαϊμη.

Φύγαμε με τον αδελφό μου το πρωί και φθάσαμε με τα πόδια  στο σπίτι μας, στου Ζωγράφου. Αποχαιρέτησα τους γονείς κι έφυγα από το σπίτι, για να αποφύγω τη σύλληψη.

• Πώς μάθατε για την κατάληψη του Πολυτεχνείου;

Το πρωί της Τετάρτης 14 Νοεμβρίου 1973 υπήρχαν προγραμματισμένες συνελεύσεις των φοιτητών του Πανεπιστήμιου της Αθήνας στη Νομική Σχολή. Εκεί πληροφορηθήκαμε λίγο πριν το μεσημέρι ότι οι χουντικοί προσπαθούσαν να ακυρώσουν τις συνελεύσεις των φοιτητών στις διάφορες σχολές του Πολυτεχνείου. Εκατοντάδες φοιτητές κατεβήκαμε διαδηλώνοντας στο Πολυτεχνείο. Υπήρξαν μικρές συγκρούσεις με την αστυνομία. Μερικοί πρόλαβαν να μπουν το μεσημέρι μέσα στο Πολυτεχνείο  και να ενωθούν με τους φοιτητές του Πολυτεχνείου που ήταν εκεί από το πρωί στις συνελεύσεις των σχολών τους. Γρήγορα πάρθηκε η απόφαση για την κατάληψη του Πολυτεχνείου, που ήταν ένας χώρος κεντρικός, καθόλου απομονωμένος. Το απόγευμα της Τετάρτης κατά τις 7.00 μπήκα στο Πολυτεχνείο και έμεινα μέχρι το τέλος.

• Συμμετείχατε στην κατάληψη του Πολυτεχνείου; Με ποιον τρόπο;

Συμμετείχα στην κατάληψη του Πολυτεχνείου από τις πρώτες ώρες. Ήμουν επίσης συντονιστής των μελών και των φίλων της Αντι – ΕΦΕΕ της Φυσικομαθηματικής Σχολής για διάφορες δράσεις, μέσα και πέριξ του Πολυτεχνείου, σε επαφή και σε συνεργασία πάντα  με τη συντονιστική επιτροπή. Πήρα επίσης μέρος στις συνελεύσεις του μαθηματικού τμήματος, που έγιναν μέσα στο Πολυτεχνείο.

• Ποιοι λόγοι σας ώθησαν να συμμετάσχετε στην κατάληψη του Πολυτεχνείου;

Βασικά η αντίθεση μου με τη δικτατορία καθώς επίσης η επιθυμία μου να αγωνισθώ συλλογικά για την αποκατάσταση  της δημοκρατίας, της λαϊκής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας.

• Υπήρχε κάποιος δικός σας άνθρωπος που βρισκόταν στην κατάληψη του Πολυτεχνείου;

Στο Πολυτεχνείο βρέθηκα από την αρχή της κατάληψης μαζί πολλούς άλλους συντρόφους από την παρέα της Πλατείας Μαβίλη.

Μαζί μου ακόμη στο Πολυτεχνείο ήταν και ο μικρότερος αδελφός μου, πρωτοετής τότε φοιτητής των Οικονομικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Παρά το ότι προσπάθησα να  τον πείσω να γυρίσει σπίτι, ώστε οι γονείς μας να μην ανησυχούν και για τους δυο μας, δεν τα κατάφερα. Έμεινε και αυτός στο Πολυτεχνείο μαζί μου μέχρι το τέλος.

• Ποιος ήταν ο ρόλος του κάθε φοιτητή/τριας κατά την κατάληψη του Πολυτεχνείου και πώς συνεργαζόταν με  τους συμφοιτητές του; Εσείς είχατε αναλάβει κάποιον συγκεκριμένο ρόλο;

Τις πρώτες ώρες της κατάληψης,  αυθόρμητα και στη συνέχεια οργανωμένα, δημιουργήθηκαν επιτροπές για τις επισιτιστικές και υγειονομικές ανάγκες και την καθαριότητα των εγκαταστάσεων. Επίσης, δημιουργήθηκαν ομάδες για την κατασκευή των πανό με συνθήματα,  το γράψιμο, την εκτύπωση και το μοίρασμα προκηρύξεων μέσα και κυρίως γύρω από το Πολυτεχνείο, για ενημέρωση των διερχόμενων, είτε με τα λεωφορεία και τα τρόλεϊ της συγκοινωνίας, είτε με τα ιδιωτικά αυτοκίνητα. Δεκάδες φοιτητές εναλλάσσονταν στα κάγκελα και στις εισόδους του Πολυτεχνείου φωνάζοντας συνθήματα. Οι επιτροπές περιφρούρησης ανέλαβαν τη φύλαξη των εγκαταστάσεων, των εργαστηρίων και των οργάνων του Ιδρύματος. Συμμετείχα σε αρκετές από τις παραπάνω δράσεις. Η Αντι – ΕΦΕΕ  είχε σημαντική συμβολή σε όλα τα παραπάνω.

• Ποια ήταν τα συναισθήματα των φοιτητών όσο ήταν σε κατάληψη στο Πολυτεχνείο;

Η προσέλευση και η αγωνιστικότητα  του κόσμου μέσα και  γύρω από το Πολυτεχνείο μας έδινε θάρρος και κουράγιο να συνεχίσουμε παρά τις δυσκολίες που υπήρχαν. Μεταξύ των φοιτητών επικρατούσε ενθουσιασμός από τις πρώτες ώρες της κατάληψης. Το κατέβασμα πλήθους κόσμου στους δρόμους, τα μηνύματα συμπαράστασης από διάφορους χώρους, ο ερχομός των αγροτών από τα Μέγαρα, όπου γινόταν αγώνας εναντίον των απαλλοτριώσεων της γης τους από τη Χούντα, οι εργατικές συνελεύσεις, έδειχναν ότι η κατάληψη και η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν αφορούσε μόνο τους φοιτητές, αλλά πλέον όλο τον λαό.

• Όσο οι φοιτητές βρίσκονταν στο Πολυτεχνείο υπήρχαν ενδείξεις για την επίθεση;

Μετά το μεσημέρι της Παρασκευής 16 Νοέμβρη άρχισαν να κυκλοφορούν έντονες φήμες για επικείμενη επέμβαση του στρατού, αφού η αστυνομία δεν είχε καταφέρει να ελέγξει την κατάσταση, που είχε δημιουργηθεί στο Πολυτεχνείο. Καθώς νύχτωνε αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι πλησίαζε η ώρα της τελικής σύγκρουσης, γιατί είχε ήδη αρχίσει η ρίψη δακρυγόνων από την αστυνομία αλλά και οι πυροβολισμοί από παρακρατικούς ελεύθερους σκοπευτές και αστυνομικούς.  Εκείνες τις ώρες δεν φανταζόμασταν αυτό που ακολούθησε τα ξημερώματα του Σαββάτου 17 Νοέμβρη.

• Σε ποιο σημείο βρισκόσασταν την ώρα της επίθεσης; Κινδυνεύσατε;

Την ώρα της εισβολής του τανκ και των στρατιωτικών στο Πολυτεχνείο βρισκόμουνα στην κορυφή της σκάλας της Αρχιτεκτονικής. Κινδύνευσα κι εγώ και αδελφός μου, όπως και όλοι οι συμμετέχοντες στην κατάληψη, να τραυματισθούμε από τις σφαίρες των ελεύθερων σκοπευτών και το ανελέητο ξύλο των αστυνομικών.

• Φοβηθήκατε κάποια στιγμή ( κατά τη διάρκεια της κατάληψης, τη 17^η Νοέμβρη, τις επόμενες ημέρες)  για τη ζωή σας;

Τις τρεις ημέρες της κατάληψης μέσα στο κλίμα ευφορίας και αισιοδοξίας δεν αισθάνθηκα φόβο, ακόμη και την Παρασκευή το απόγευμα, όταν άρχισε η ρίψη δακρυγόνων από την αστυνομία και οι πυροβολισμοί από παρακρατικούς και αστυνομικούς. Με φόβισε όμως η επίθεση του άρματος και του στρατού το Σάββατο τα ξημερώματα και στη συνέχεια το κυνηγητό στους ολοσκότεινους δρόμους των Εξαρχείων, προσπαθώντας να γλυτώσουμε από τους εξαγριωμένους αστυνομικούς.

Την επόμενη ημέρα στο σπίτι που κρυβόμασταν, όταν αναλογιστήκαμε τους μεγάλους κινδύνους που διατρέξαμε την Παρασκευή το βράδυ και το Σάββατο ξημερώματα,  πραγματικά φοβηθήκαμε και συγχρόνως αισθανθήκαμε εξαιρετικά τυχεροί που δεν πάθαμε τίποτα.

• Πώς αντέδρασαν οι φοιτητές μετά την είσοδο του τανκ;

Όσοι φοιτητές ήταν στην πύλη του Πολυτεχνείου και στα κάγκελα βλέποντας την εφόρμηση του τανκ και την εισβολή των δυνάμεων του στρατού υποχώρησαν προς τα κτήρια και το βάθος του προαύλιου. Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν για λίγο στο εσωτερικό του Πολυτεχνείου. Από τα συντρίμμια της πύλης γνωρίζω ότι τραυματίστηκε τότε σοβαρά η Πέπη Ρηγοπούλου, ομότιμη καθηγήτρια σήμερα του Πανεπιστημίου.

Οι πρώτες εκατοντάδες φοιτητές με τη συνοδεία των ΛΟΚατζήδων οδηγήθηκαν  στη γκρεμισμένη πύλη. Εκεί τους συνέλαβαν οι αστυνομικοί και τους οδήγησαν  με κλούβες στο στρατόπεδο ΚΕΒΟΠ του Χαϊδαρίου. Οι υπόλοιποι φοιτητές βγήκαν κυρίως από τη γκρεμισμένη πύλη και διέφυγαν με όποιο τρόπο μπορούσαν,  συνεχώς τρέχοντας προς τα Εξάρχεια, τον λόφο Στρέφη και τον Λυκαβηττό, μέσα σε απόλυτο σκοτάδι και ένα ορυμαγδό σειρήνων, πυροβολισμών, δακρυγόνων και ανελέητου ξύλου.

• Μετά την 17^η Νοέμβρη πώς ήταν η κατάσταση στα ΑΕΙ και ιδιαίτερα στο Πολυτεχνείο;

Οι σχολές των Πανεπιστημίων και του Πολυτεχνείου έμειναν αρκετές ημέρες κλειστές. Ειδικότερα το Πολυτεχνείο έμεινε  κλειστό, για να αποκατασταθούν οι ζημιές που δήθεν προκάλεσαν οι φοιτητές και οι εργαζόμενοι που το είχαν καταλάβει.  Στην πραγματικότητα ήταν ζημιές που προκλήθηκαν από τις δυνάμεις εισβολής, τις οποίες προσπάθησαν να τις φορτώσουν στους φοιτητές της κατάληψης. Τα μαθήματα ξεκίνησαν αργότερα μέσα σε κλίμα τρομοκρατίας.  Όμως οι φοιτητές δεν σταμάτησαν ούτε στιγμή την αντίσταση κατά της Χούντας.

Στο σημείο αυτό επιτρέψτε μου να αναφερθώ σε ένα γεγονός που αφορά στον καθηγητή μου στο Πανεπιστήμιο, Παύλο Γεωργίου. Ήταν από τους τελευταίους εξόριστους στη Γυάρο μαζί με τον σκηνοθέτη Παντελή Βούλγαρη, τον δημοσιογράφο Νίκο Κιάο,  τον Σπύρο Χαλβατζή και πολλούς άλλους, γιατί συμμετείχε ενεργά σε εκδήλωση διαμαρτυρίας των φοιτητών στο Πανεπιστήμιο για το Πολυτεχνείο, τον Φεβρουάριο του 1974. Ήταν η απεργία που προκήρυξε η Αντι-ΕΦΕΕ, για να σπάσει την τρομοκρατία της Χούντας του Ιωαννίδη.

Ο Νίκος Κιάος έγραψε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 28-9-19 :                                                                                                   «Ήταν  ο πιο γλυκός άνθρωπος στο στρατόπεδο. Ήρεμος, αυστηρός, επίμονος και με τετράγωνη λογική. Είχε πάει για το μάθημα του στη Σχολή του μετά το Πολυτεχνείο. Ήταν λίγοι φοιτητές στην αίθουσα. Ρώτησε γιατί και κάποιοι του απάντησαν ότι κάνουν απεργία. Γιατί δεν κάνετε και εσείς,  τους ρώτησε. Μετά  τους είπε λίγα λόγια και  έφυγε. Πήγε στο σπίτι του. Εκεί τον περίμεναν από την Ασφάλεια και τον συνέλαβαν. Κατευθείαν στη Γυάρο. …..Γυρίσαμε όλοι στις 25 Ιουλίου 1974»

Θυμάμαι το παρατεταμένο και θερμό χειροκρότημα των φοιτητών, όταν μπήκε στο αμφιθέατρο μετά τη μεταπολίτευση για μάθημα το Σεπτέμβριο του 1974. Ο καθηγητής Γεωργίου ξεχώριζε για το σεμνό και ακέραιο χαρακτήρα του. Ως εκλεγμένος πρόεδρος του φοιτητικού συλλόγου του Μαθηματικού Τμήματος της Αθήνας μετά τη μεταπολίτευση είχα εξαιρετική συνεργασία μαζί του. Αγαπητός στους φοιτητές και πάντα ανοιχτός να συζητήσει κάθε πρόβλημα μας. Υπήρξε – με όλη τη σημασία της λέξης – δάσκαλος και στην έδρα και στη ζωή.

• Ποια ήταν η θέση των φοιτητών/τριών μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου;

Όσοι φοιτητές συμμετείχαν και πρωτοστάτησαν στην κατάληψη και τις συνελεύσεις και έγιναν γνωστοί στις χουντικές αρχές αναγκάστηκαν μετά την έξοδο τους από το Πολυτεχνείο να περάσουν στην «παρανομία» και να κρυφτούν, για να αποφύγουν τη σύλληψη. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου διέλυσε τις αυταπάτες κάποιων που είδαν «ευκαιρίες και δυνατότητες» στη δήθεν «φιλελευθεροποίηση Μαρκεζίνη» για τη μεταλλαγή του δικτατορικού καθεστώτος, που μαζί με το δημοψήφισμα, είχε σκοπό τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης στο εσωτερικό της χώρας,  αλλά και στο εξωτερικό. Κι αυτό προκαλούσε σε όλους μας ικανοποίηση, αφού είχαμε καταφέρει ένα ισχυρό πλήγμα στη δικτατορία, γεγονός που έγινε αιτία για εσωτερικές ανακατατάξεις στο χουντικό καθεστώς (δικτατορία Ιωαννίδη). Αποδείχθηκε ότι η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν η αρχή του τέλους της επτάχρονης δικτατορίας και επιτάχυνε τις εξελίξεις.  Δυστυχώς όμως, αυτό το τέλος ήλθε μετά το προδοτικό πραξικόπημα της Χούντας κατά του Μακαρίου στην Κύπρο, στις 15 Ιουλίου 1974, που έγινε αφορμή για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974. Ύστερα από αυτές τις τραγικές εξελίξεις για τον Ελληνισμό της Κύπρου, η Χούντα αναγκάστηκε να παραιτηθεί και να παραδώσει την εξουσία στους παλιούς πολιτικούς.

• Ποιες ημερομηνίες-γεγονότα θεωρείτε ότι ήταν καθοριστικές για την πτώση της Χούντας;

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν ήταν μια ξεκομμένη πράξη αντίστασης στη δικτατορία των συνταγματαρχών. Από την πρώτη στιγμή έγιναν μικρές αλλά σημαντικές και ποικιλόμορφες πράξεις αντίστασης. Σε κάθε ευκαιρία ο λαός εκδήλωνε την αντίθεση του  στη Χούντα. Έτσι οι κηδείες του Γεωργίου Παπανδρέου στις 3 Νοεμβρίου 1968 και του Νομπελίστα ποιητή μας στις 22 Σεπτεμβρίου 1971 μετατράπηκαν σε λαϊκές διαδηλώσεις κατά της δικτατορίας.

Εκτός από την κορυφαία αντιδικτατορική εκδήλωση της κατάληψης του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 και τις καταλήψεις τις Νομικής τον Φεβρουάριο του 1973,  σημειώνω ακόμη την πορεία από την Πανεπιστημιούπολη στην Καισαριανή προς την Πρυτανεία στο κέντρο, στις 27 Απριλίου 1972, αρκετών εκατοντάδων φοιτητών της Φυσικομαθηματικής Σχολής, που διεκδικούσαν τη μεταφορά δύο μαθημάτων. Ίσως είναι η πρώτη  από τις μαζικές διαδηλώσεις των φοιτητών. Η πρωτοβουλία ανήκε στην Αντι-ΕΦΕΕ του Μαθηματικού και πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια της ΦΕΚ και άλλων φοιτητικών κινήσεων. Ένα μήνα αργότερα το Μάιο του 1972 πραγματοποιήθηκε  στο γήπεδο Σπόρτιγκ η γνωστή συναυλία του Γιάννη Μαρκόπουλου. Μετά το τέλος της ακολούθησε αυθόρμητα πορεία χιλιάδων φοιτητών στους δρόμους με αντιδικτατορικά συνθήματα, που διαλύθηκε από την Αστυνομία.

Επίσης, δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι στις 25 Μαΐου 1973 το αντιτορπιλικό  Βέλος με Κυβερνήτη τον Νικόλαο Παπά, ενώ συμμετείχε σε άσκηση του NATO, στασίασε ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τη στρατιωτική δικτατορία της Ελλάδας  και αγκυροβόλησε στο Φιουμιτσίνο της Ιταλίας. Ο Κυβερνήτης του παρέδωσε τα καθήκοντά του στον Ύπαρχο του πλοίου και ζήτησε πολιτικό άσυλο στην Ιταλία. Ανάμεσα στους αξιωματικούς του αντιτορπιλικού ήταν και ο συμμαθητής μας, ο σημαιοφόρος Γιώργος Στράτος, απόφοιτος κι αυτός του 1968.

• Τι σήμαινε για εσάς το Πολυτεχνείο τότε, τι σημαίνει τώρα;

Το Πολυτεχνείο ήταν για τη γενιά μου ένα πρωτόγνωρο ταξίδι σε έναν ανεξερεύνητο κόσμο, ένα ριψοκίνδυνο πέταγμα προς τα εμπρός. Ήταν τόσο δεμένο με την προσδοκία του καινούργιου. Το  «Ψωμί- Παιδεία- Ελευθερία» έγινε σύνθημα και όραμα, σύγκρουση και πράξη κατά της δικτατορίας και της καταπίεσης. Αυτό το μαζικό τόλμημα συσπείρωσε γύρω από τη «ζώνη του αδύνατου» ό,τι πιο νέο και βαθύ σκιρτούσε στην ψυχή του λαού μας.

Σήμερα 49  χρόνια μετά, σε πείσμα όλων όσων προσπαθούν να το μετατρέψουν σε μια αφυδατωμένη επέτειο, το Πολυτεχνείο ζει όχι μόνο ως ηρωική ανάμνηση μιας απελπισμένης εξέγερσης εναντίον της δικτατορίας κάποιων άοπλων ρομαντικών φοιτητών και εργαζόμενων, που θυσιάστηκαν στο βωμό μιας ακαθόριστης ελευθερίας, αλλά ως διαχρονικό σύμβολο, ως ορόσημο και ως δυνατότητα για τους νέους και όχι μόνο για τη δικαίωση όσων συνθημάτων του Πολυτεχνείου δεν έχουν πραγματοποιηθεί ακόμη.