Ο Νομός Κιλκίς ήταν μια αυτοδιοικητική δομή της σύγχρονης Ελλάδας η οποία βρισκόταν στην Κεντρική Μακεδονία και καταλάμβανε την έκταση των σημερινών δήμων Κιλκίς και Παιονίας.

Ιδρύθηκε το 1934 με το Νόμο 6311/8-10-1934 και καταργήθηκε το 2010 με το Ν.3852/2010 (Πρόγραμμα Καλλικράτης).

Τα όρια του νομού καθορίστηκαν το 1935 με το Διάταγμα 5/16-3-1935 και η συνολική του επιφάνεια ήταν 2.505 τ. χμ.

Συνόρευε στα βόρεια με την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, στα νότια με τον νομό Θεσσαλονίκης, στα ανατολικά με τον νομό Σερρών και στα δυτικά με τον νομό Πέλλας.

Σήμερα αποτελεί την περιφερειακή ενότητα Κιλκίς, μια υποδιαίρεση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ

Η περιοχή του νομού Κιλκίς έχει πλούσια ιστορία, από την εποχή του Τρωικού πολέμου έως και σήμερα. Τόπος κατοικίας Παιόνων στα δυτικά και Κρηστώνων στα ανατολικά κατά την Τρωική εκστρατεία, αποτελούσε κέντρο της περιοχής λόγω της στρατηγικής θέσης.

Η Αμυδών (σημερινό Αξιοχώρι), ήταν ξακουστή πρωτεύουσα της Παιονίας. Εκεί εμφανίζεται η αρχαιότερη χρήση σιδήρου στη νότιο Βαλκανική. Οι Παίονες της Αμυδώνας συμμετέχουν στον Τρωικό Πόλεμο με τον βασιλιά Πυραίχμη και τον Αστερόπαιο.

Σημαντικές πόλεις επίσης, ήταν η Καραβία (σημερινός Λιμνότοπος) και οι Χαίται (σημερινή Ποντοηράκλεια), επίσης πόλεις Παιόνων.

Πόλεις Κρηστώνων είναι το Ίωρον (σημερινό Παλατιανό), όπου και ο ναός του Διονύσου και οι Κλιταί (σημερινή Ξυλοκερατιά).

Κατά το 12ο αιώνα π.Χ. η περιοχή της Παιονίας και Αμφαξίτιδας κατοικήθηκε από Κρήτες, που ονομάστηκαν Βοττιαίοι, λόγω του οικιστή Βόττωνα. Οι Βοττιαίοι ίδρυσαν, στην περιοχή την Αταλάντη (σημερινή Αξιούπολη), τη Γόρτυνα (σημερινή Γοργόπη) και την Ειδομένη.

Στις αρχές της αρχαϊκής περιόδου, η περιοχή δέχεται επιδρομές Φρυγών από δυτικά και Θρακών από ανατολικά. Οι Φρύγες εγκαθίστανται τελικά στην περιοχή και ιδρύουν τη Βαϊρό (σημερινό Κάστρο) στην Αμφαξίτιδα και τις Βραγύλες (σημερινό Μεταλλικό) στην Κρηστωνία.

ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Με τον ερχομό των Οθωμανών Τούρκων (14ος αιώνας) και τους διωγμούς κατά των Ελλήνων, η περιοχή αν και βρίσκεται σε παρακμή, αποκτά μία πολιτική σταθερότητα μετά τον 15ο αιώνα.

Η μεταξουργία και υφαντουργία βρίσκονται σε άνθηση και παραχωρούνται σημαντικά προνόμια στη Γουμένισσα, τη Γρίβα και τα γύρω χωριά. Λόγω της αγροτικής οικονομίας όμως, έρχονται στην περιοχή πολλοί Βούλγαροι αγροτοεργάτες οι οποίοι βαθμιαία, εκτοπίζουν το ελληνικό στοιχείο από πεδινούς οικισμούς, προς τα ορεινά.

Στα τέλη του 18ου αιώνα, σημαντικότερη πόλη της περιοχής του νομού Κιλκίς είναι τα Λιβάδια.

Κατά τους αγώνες των Πελοποννησίων για την απελευθέρωσή τους από τους Τούρκους συμμετείχαν οι κάτοικοι της περιοχής Μητροπόλεως Πολυανής (σήμερα Δοϊράνη, ΠΓΔΜ) στον Ενετοτουρκικό πόλεμο (1687 – 1715).

Το 1716 με την υποστήριξη της Αυστρίας, οι κάτοικοι της περιοχής του νομού Κιλκίς συμμετείχαν στην ενθουσιώδη εξέγερση της Μακεδονίας υπό τον μητροπολίτη Σιατίστης και Σισανίου, Ζωσιμά Ρούση.

Στην επανάσταση του 1821, οι κάτοικοι του νομού Κιλκίς συμμετέχουν άμεσα (όπως ο Ζαφείριος Σταματιάδης από την Ειδομένη) ή έμμεσα (συλλέγοντας οπλισμό).

Λόγω της αθρόας συμμετοχής των κατοίκων στις επαναστατικές κινήσεις της περιοχής, αλλά και των εξεγέρσεων της γειτονικής Γευγελής και Στρώμνιτσας, το 1822 οι Οθωμανικές αρχές κατέστρεψαν και λεηλάτησαν την πόλη του Κιλκίς, καθώς και το Καρασούλι (Πολύκαστρο), το Αμάτοβο (Άσπρος), τα Καλύβια (Μικρά Λιβάδια), το Αρτζάν (Κάστρο), το Καλίνοβο (Σουλτογιανναίικα), το Τσιφλίκ Μαχαλά (Λαγκαδοχώρι) και το Σέχοβο (Ειδομένη).

Το 1828 η περιοχή μαστίζεται από επιδρομές Τουρκαλβανών ληστών.

Στα χρόνια που ακολουθούν επικρατεί βίαιος ανταγωνισμός μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων για την επικράτηση στην περιοχή με αποκορύφωμα το Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908).

Την περίοδο αυτή η περιοχή ανέδειξε σημαντικούς Μακεδονομάχους, όπως ο Μιχαήλ Σιωνίδης, ο Γεώργιος Δοϊτσίνης, οι αδερφοί Λάζαρος και Γεώργιος (Γκόνος) Δογιάμας (από την Καστανερή) και ο Ιωάννης Βίλιογλου ή Ράμναλης (από το Ίσωμα).

Τελικά η Παιονία απελευθερώνεται κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο (1912) και ο υπόλοιπος νομός κατά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο (1913) μετά την ιστορική μάχη του Κιλκίς.

Στην περιοχή προσφεύγουν και πολλοί Έλληνες, από της περιοχές βορείως των συνόρων (όπως Γευγελή, Στρώμνιτσα κ.α.)

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η περιοχή αποτελεί το σημαντικότερο κέντρο επιχειρήσεων των συμμάχων που μετά τις μάχες Σκρα-Κιλκίς-Λαχανά διασπούν το Μακεδονικό μέτωπο του Γερμανοβουλγαρικού Άξονα.

Ακολουθούν οι ανταλλαγές πληθυσμών με Βουλγαρία (1919) και Τουρκία (1923), με αποτέλεσμα να αποχωρήσουν από την περιοχή οι κάτοικοι με βουλγαρική συνείδηση και οι μουσουλμάνοι και να εγκατασταθούν πρόσφυγες από Βόρειο και Ανατολική Θράκη, Μικρά Ασία, Καππαδοκία και Πόντο.

Τη δεκαετία του 1920, σημειώνεται έξαρση ληστειών στην περιοχή, γεγονός που αποτυπώνεται στο ρεμπέτικο τραγούδι «Τούτ” οι μπάτσοι πού “ρθαν τώρα» και αναφέρεται σε καταδίωξη ληστών το 1923.

Τη δεκαετία του ’30 έγιναν σημαντικά εγγειοβελτιωτικά έργα και αποξηράθηκαν οι δίδυμες λίμνες Αρτζάν, Αματόβου, με σκοπό την αγροτική ανάπτυξη.

Κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η περιοχή υφίσταται τις οδυνηρές συνέπειες της Γερμανικής κατοχής και του Ελληνικού εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε.

Μετά το πέρας του εμφυλίου πολέμου, πολλοί κάτοικοι με σλαβική συνείδηση (που είχαν παραμέινει εκούσια το 1919), κατέφυγαν στην τότε Γιουγκοσλαβία.

Από το 1949 έως και σήμερα η ανάπτυξη του νομού Κιλκίς είναι συνεχής και σήμερα συνιστά έναν σημαντικό πόλο ανάπτυξης και πολιτισμού της Μακεδονίας.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Ο νομός Κιλκίς περιβάλλεται, από ανατολικά από την οροσειρά των Κρουσσίων με τα όρη Δύσωρο και Μαυροβούνι που αποτελούν το φυσικό σύνορο με το νομό Σερρών. Η ψηλότερη κορυφή των Κρουσσίων είναι στο Μαυροβούνι στα 1.179 μέτρα.

Δυτικά δεσπόζει το όρος Πάικο, φυσικό σύνορο με το νομό Πέλλας, με ψηλότερη κορυφή τα 1.650 μέτρα.

Βορειοδυτικά ορθώνεται η Κερκίνη, που αποτελεί ένα φυσικό τείχος που χωρίζει, από τη μια την Ελλάδα και από την άλλη, Βουλγαρία και Π.Γ.Δ.Μ.

Στο νομό Κιλκίς, η ψηλότερη κορυφή είναι 1.874 μέτρα. Ανάμεσα σε αυτά τα όρη δημιουργούνται δύο κοιλάδες, που αποτελούν και τις λεκάνες απορροής των δύο ποταμών του νομού.

Δυτικά, η λεκάνη του Αξιού, που διαρρέει το νομό κάθετα, από Βορρά προς Νότο, με τους παραποτάμους του: Μέγα Ρέμα και Ρέμα Γοργόπης δυτικά.

Από ανατολικά συμβάλλουν στον Αξιό, το Ρέμα Βούρκου που πηγάζει από τα υψώματα του Γυναικοκάστρου και χύνεται στον Αξιό μέσω της τάφρου του Ανθοφύτου.

Ένας άλλος ανατολικός παραπόταμος είναι το Αγιάκι που πηγάζει από την περιοχή του Χέρσου και αφού συμβάλει σ” αυτόν ο Σιλεμλής (που πηγάζει από το ομώνυμο χωριό της πΓΔΜ) καταλήγει στον Αξιό μέσω του καναλιού του Λιμνοτόπου.

Στο Μέγα Ρέμα (Κοτζάντερε) έχει σχηματιστεί η τεχνητή λίμνη του Μεταλλείου.

 Επίσης σε έναν παραπόταμο του Μεγάλου Ρέματος, (βορειοδυτικά) σχηματίζεται ένας καταρράκτης που χύνεται στη Γαλάζια λίμνη.

Ανατολικά, ο Σιλιμλής πηγάζει από το λόφο της Κορώνας και χύνεται ως την αποξηραμένη λίμνη Αρτζάν, όπου ενώνεται με το κανάλι αποστράγγισής της και το Αγιάκι, με τελική κατάληξη τον Αξιό.

Στα ανατολικά του νομού σχηματίζεται η λοφώδης λεκάνη του Γαλλικού ή Εχέδωρου ποταμού (παλαιότερα λεγόταν και Γομαροπνίχτης, λόγω των ξαφνικών πλημμυρών του) με κυριότερο παραπόταμο, το Σπανό.

Στο νομό σχηματίζονται δύο μεγάλες λίμνες. Βόρεια η λίμνη Δοϊράνη, η οποία είναι χωρισμένη στη μέση, μεταξύ Ελλάδος και Π.Γ.Δ.Μ. και νότια η Πικρολίμνη, η οποία είναι ξακουστή για τα ιαματικά λασπόλουτρά της.

Επίσης, πολύ γνωστή είναι η Γαλάζια λίμνη μεταξύ Σκρα και Κούπας, λόγω του καταρράκτη και των γαλάζιων νερών της. Στο νομό έχει δημιουργηθεί και η τεχνητή λίμνη Μεταλλείου στο Μέγα ρέμα, στις πλαγιές του Πάικου.

ΑΝΝΑ   –   ΣΟΥΖΑΝΑ