ΤΟ ΕΙΝΑΙ και ΤΟ ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ
Μπουκόφσκι: «Εγώ θα ήθελα ένα Δεκέμβρη με φώτα σβηστά
κι ανθρώπους αναμμένους»
Η αλληγορία είναι ένας εκφραστικός τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέγει και άλλα εννοεί. Πρόκειται συνεπώς για συνεχή μεταφορά ή παρομοίωση. H αλληγορία του σπηλαίου, όπως αναπτύσσεται στην αρχή του Ζ΄ βιβλίου της Πολιτείας, αναφέρεται, στην επίδραση που ασκεί η παιδεία στην ανθρώπινη φύση, στην υποχρέωση που έχει ο ορθώς πεπαιδευμένος, δηλαδή ο φιλόσοφος, να φωτίσει τους συνανθρώπους του, αλλά και γενικότερα στην αντίθεση ανάμεσα στον κόσμο που συλλαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας και στον κόσμο της νόησης. 1
Οι τέσσερις αναβαθμοί της γνώσης ( εἰκασία, πίστις, διάνοια, νόησις )
[514a] ταῦτα δή, εἶπον, ἀπείκασον τοιούτῳ πάθει τὴν ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας. Ἰδὲ γὰρ ἀνθρώπους οἷον ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει, ἀναπεπταμένην πρὸς τὸ φῶς τὴν εἴσοδον ἐχούσῃ μακρὰν παρὰ πᾶν τὸ σπήλαιον, ἐν ταύτῃ ἐκ παίδων ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας, ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε [514b] πρόσθεν μόνον ὁρᾶν, κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ ἀδυνάτους περιάγειν, φῶς δὲ αὐτοῖς πυρὸς ἄνωθεν καὶ πόρρωθεν καόμενον ὄπισθεν αὐτῶν, μεταξὺ δὲ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν δεσμωτῶν ἐπάνω ὁδόν, παρ” ἣν ἰδὲ τειχίον παρῳκοδομημένον, ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν ἀνθρώπων πρόκειται τὰ παραφράγματα, ὑπὲρ ὧν τὰ θαύματα δεικνύασιν. [. . . ] (1)
Μὰ Δί’ οὐκ ἔγωγ’, ἔφη.
[515c] Παντάπασι δή, ἦν δ’ ἐγώ, οἱ τοιοῦτοι οὐκ ἂν ἄλλο τι νομίζοιεν τὸ ἀληθὲς ἢ τὰς τῶν σκευαστῶν σκιάς.
Ύστερa από αυτά, είπα, δοκίμασε να απεικονίσεις την ανθρώπινη φύση μας ως προς την παιδεία και την απαιδευσία της, πλάθοντας με το νου σου μια κατάσταση όπως η ακόλουθη: φαντάσου δηλαδή ανθρώπους σ” ένα οίκημα υπόγειο, κάτι σαν σπηλιά, που το άνοιγμά της, ελεύθερο στο φως σε μεγάλη απόσταση, θα απλώνεται σε όλο το πλάτος της σπηλιάς, και τους ανθρώπους αυτούς να βρίσκονται μέσα εκεί, από παιδιά, αλυσοδεμένοι από τα σκέλια και τον αυχένα, ώστε να μένουν ακινητοποιημένοι και να κοιτάζουν μόνο προς τα εμπρός, χωρίς να μπορούν, έτσι αλυσοδεμένοι καθώς θα είναι, να στρέφουν γύρω το κεφάλι τους· κι ένα φως να τους έρχεται από ψηλά κι από μακριά, από μια φωτιά που θα καίει πίσω τους, κι ανάμεσα στη φωτιά και στους δεσμώτες, στην επιφάνεια του εδάφους, να περνάει ένας δρόμος· κι εκεί δίπλα φαντάσου ένα τειχάκι χτισμένο παράλληλα στον δρόμο σαν εκείνα τα χαμηλά παραπετάσματα που στήνουν οι ταχυδακτυλουργοί μπροστά στους θεατές για να δείχνουν από “κει τα τεχνάσματά τους. [. . . ]
Μα το Δία, είπε, και βέβαια.
Ασφαλώς λοιπόν, είπα εγώ, οι άνθρωποι αυτοί δεν θα ήταν δυνατόν να πιστέψουν για αληθινό τίποτε άλλο παρά μονάχα τις σκιές των κατασκευασμάτων. (2) (3)
ΓΝΩΜΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΗ
η Ανθρώπινη Ευτυχία υπό το πρίσμα του Είναι και του Φαίνεσθαι
Διαχρονική αναζήτηση του ανθρώπου έχει υπάρξει η επιδίωξη της ευτυχίας. Όμως ποιας ευτυχίας; Το ζητούμενο είναι υποκειμενικό: αν αναλογιστούμε τους ευτυχισμένους ανθρώπους που έχουμε συναντήσουμε, θα συνειδητοποιήσουμε ότι οι λόγοι που τους κάνουν ευτυχείς ποικίλουν και προσαρμόζονται στα δικά τους μέτρα. Τι θα έλεγε γι΄ αυτό ένας πολύτεκνος γονέας ή μία αθλήτρια; Τι θα μπορούσε να μας πει ένας εκπαιδευτικός ή ακόμη ένα μικρό παιδί που μόλις τώρα κατάφερε να κάνει τα πρώτα του βήματα;
Και τώρα; τώρα που πλησιάζουμε στην περίοδο τον Χριστουγέννων, τίθεται και πάλι το ίδιο ερώτημα: Τι μας κάνει πραγματικά ευτυχισμένους τα Χριστούγεννα:
οι μαθητές του Ομίλου μας απάντησαν:
- οι άνθρωποι
- το ανέμελο πρωινό με τον κολλητό μου
- τα πάντα
- ένα δώρο από δικούς μου ανθρώπους το οποίο δείχνει ότι έχουν ενδιαφερθεί για΄ μας και έχουν ακούσει αυτά που θες
- όταν έχεις στολίσει όλο το σπίτι και η γιαγιά σου έχει κάνει σούπα και την τρώτε όλοι μαζί
Όταν προσπαθούμε να γεμίσουμε το είναι μας με ύλη αποκλειστικά, φθάνουμε σε ένα τέτοιο σημείο υπερκορεσμού, ώστε τίποτα να μη φαίνεται ικανοποιητικό ή απολαυστικό, καταφεύγουμε στην επιλογή της αναγκαστικής αποστασιοποίησης, για να πάρουμε τις απαραίτητες αποστάσεις και να δώσουμε τον αναγκαίο χρόνο στον εαυτό μας, με σκοπό να αναθεωρήσουμε πρότυπα και αξίες και να συγκροτήσουμε την κοσμοθεωρία μας, με γνώμονα … ίσως το εσωτερικό μας περιεχόμενο, το ουσιαστικό είναι μας. Αυτό είναι εξατομικευμένο και καθορίζεται από προσωπικές παραμέτρους.
Βέβαια, δεν παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι ζούμε στην εποχή του φαίνεσθαι και η επιλογή του είναι ενδέχεται να συνιστά έναν πραγματικό άθλο που απαιτεί θυσίες και αυταπάρνηση.
Στις περιπτώσεις που αντιμετωπίζουμε διλήμματα, εμείς οι Έλληνες έχουμε τον Καζαντζάκη ως καταφύγιο!
Ο Καζαντζάκης προτρέπει με πάθος να αγαπούμε τον κίνδυνο και στην Ασκητική του θα πει:
«Αγάπα τον κίνδυνο. Τι είναι το πιο δύσκολο; Αυτό θέλω! Ποιον δρόμο να πάρεις; Τον πιο κακοτράχαλο ανήφορο.
Αυτόν παίρνω κι εγώ ακολούθα μου». (4)
…… …….. ……… ………. ……. ………… ……………. ……. ……
Ο Χένρι Τσαρλς Μπουκόφσκι είναι ο γνωστός, κυνικός και καθόλου ευγενικός πολλές φορές, Αμερικανός συγγραφέας που διαβάζοντάς τον νιώθουμε αμηχανία. Γεννήθηκε στην Γερμανία την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, μα σύντομα οι γονείς του μετακόμισαν στο Λος Άντζελες. Ο Τσαρλς Μπουκόφσκι αγάπησε την λογοτεχνία και ξεκίνησε να γράφει ως μέσο διαφυγής από την πραγματικότητα που βίωνε. Πολλά χρόνια της ζωής του, τα πέρασε ως άστεγος μακριά από την οικογένεια του χαράζοντας την δική του πορεία στην Ιστορία της Λογοτεχνίας. Χαρακτηρίστηκε ως ο πατέρας του βρώμικου Ρεαλισμού. Πέθανε στις 9 Μαρτίου του 1994.
3. Μτφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος. 2002. Πλάτων. Πολιτεία. Εισαγωγικό σημείωμα, μετάφραση, ερμηνευτικά σημειώματα. Αθήνα: Πόλις.
4. Kουμάκης, Γ., Νίκος Καζαντζάκης, Θεμελιώδη προβλήματα στη φιλοσοφία του, Θεσσαλ., Εκδ.Ρώμη,2016,σ.145-146.
Από τη συντακτική ομάδα
