του Δημήτρη Συρόπουλου
Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα περιβάλλοντα πνευματικής ανταλλαγής και καινοτομίας της αρχαιότητας, αφήνοντας μια κληρονομιά που συνέχισε να επηρεάζει τις πνευματικές αναζητήσεις των ανθρώπων για πολλούς αιώνες.
Υπήρξε η μεγαλύτερη και διασημότερη βιβλιοθήκη της κλασικής αρχαιότητας και αποτελούσε μέρος του ερευνητικού κέντρου γνωστού ως Μουσείον, το οποίο βρισκόταν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ιδρύθηκε κατά την περίοδο της βασιλείας του Πτολεμαίου Α΄ Σωτήρος, γύρω στο 295 π.Χ., με τη βοήθεια του Δημητρίου του Φαληρέως, Αθηναίου πολιτικού και περιπατητικού φιλοσόφου, με στόχο να εξελιχθεί σε μία γενική βιβλιοθήκη η οποία θα φιλοξενούσε τη συλλογή όλων των βιβλίων του κόσμου, με κύρια έμφαση στη ελληνική λογοτεχνία. Τελικά, η Βιβλιοθήκη κατάφερε να γίνει κέντρο μάθησης αλλά και εκδοτικό κέντρο προσελκύοντας ποιητές, μελετητές και διανοούμενους από διάφορους τομείς και συμβάλλοντας αποφασιστικά στην άνθηση των επιστημών.
Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας φιλοξενούσε μια τεράστια συλλογή έργων από διάφορους πολιτισμούς και επιστημονικούς κλάδους μεταξύ των οποίων η ελληνική λογοτεχνία και φιλοσοφία, αιγυπτιακά αρχεία, η βαβυλωνιακή ιστορία, θρησκευτικά κείμενα για τον Ζωροαστρισμό και τον Βουδισμό καθώς και την ελληνική μετάφραση της εβραϊκής Πεντατεύχου, γνωστή ως «Μετάφραση των Εβδομήκοντα».
Αρκετοί σημαντικοί μελετητές συνδέθηκαν με τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας όπως:
- ο Ζηνόδοτος ο Εφέσιος, ο πρώτος βιβλιοθηκάριος της Βιβλιοθήκης, γνωστός για τη δημιουργία της πρώτης κριτικής έκδοσης των έργων του Όμηρου,
- ο Καλλίμαχος, διάσημος ποιητής και μελετητής, ο οποίος συνέταξε τους Πίνακες, έναν εκτενή κατάλογο του περιεχομένου της βιβλιοθήκης με βιογραφικές και βιβλιογραφικές πληροφορίες για τους συγγραφείς,
- ο Ερατοσθένης, γεωγράφος και μαθηματικός, τρίτος βιβλιοθηκάριος της Βιβλιοθήκης, ο οποίος υπολόγισε την περίμετρο της Γης, ανέπτυξε έναν χάρτη βασισμένο στο γεωγραφικό πλάτος και μήκος, ασχολήθηκε με τους φυσικούς αριθμούς και λέγεται πως επινόησε μια μέθοδο για την ανακάλυψη νέων πρώτων αριθμών, θέμα το οποίο μελέτησε και ο Ευκλείδης,
- ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος, τέταρτος βιβλιοθηκάριος, ο οποίος συνέβαλε στη μελέτη της ελληνικής κωμωδίας και τραγωδίας,
- ο Αρίσταρχος ο Σαμόθραξ, έκτος βιβλιοθηκάριος, γνωστός για το κριτικό του έργο στον Όμηρο και άλλους ποιητές.
Διάφορα γεγονότα, που συνέβησαν σε διάστημα αρκετών αιώνων, σε συνδυασμό με τη σταδιακή παρακμή της Αλεξάνδρειας ως κέντρου μάθησης, οδήγησαν στην τελική καταστροφή της Βιβλιοθήκης πολύ πριν από την αραβική κατάκτηση της πόλης τον 7ο αιώνα.
Αρχικά, κατά την πολιορκία της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους το 48 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρας φέρεται να έβαλε φωτιά σε πλοία στο λιμάνι και οι φλόγες που εξαπλώθηκαν κατέστρεψαν τμήμα της Βιβλιοθήκης, η οποία υπέστη περαιτέρω ζημιές, όταν ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός επιχείρησε το 272 μ.Χ. να ανακαταλάβει την Αλεξάνδρεια από τη βασίλισσα της Παλμύρας Ζηνοβία.
Επιπλέον, η άνοδος του χριστιανισμού και η παρακμή της αρχαίας θρησκείας οδήγησαν σε μειωμένη υποστήριξη της βιβλιοθήκης και των επιστημονικών δραστηριοτήτων της, συμβάλλοντας περαιτέρω στην τελική της εξαφάνιση. Εξάλλου, το 391 π.Χ. η θυγατρική βιβλιοθήκη, που στεγαζόταν στο Σεράπειο, καταστράφηκε, όταν ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄ διέταξε την κατεδάφιση των ναών της αρχαίας θρησκείας. Ο Θεόφιλος, επίσκοπος της Αλεξάνδρειας, ηγήθηκε της επίθεσης, με αποτέλεσμα την καταστροφή του περιεχομένου της βιβλιοθήκης.
Χειρόγραφά που επιβίωσαν από την καταστροφή στάλθηκαν στη Ρώμη και στις βιβλιοθήκες του Βυζαντίου, οπού τα διέσωσαν και τα αντέγραψαν από παπύρους σε περγαμηνές. Χειρόγραφα βρέθηκαν και στην Πατριαρχική Βιβλιοθήκη του Καΐρου αλλά και στην κατοχή Αράβων.
Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας επηρέασε τις σύγχρονες βιβλιοθήκες με διάφορους τρόπους. Αρχικά, εισήγαγε την έννοια της «γενικής βιβλιοθήκης», η οποία ενέπνευσε τις σύγχρονες βιβλιοθήκες να λειτουργούν ως ολοκληρωμένα αποθετήρια πληροφοριών. Επιπλέον, το σύστημα αρχειοθέτησης και οργάνωσης του περιεχομένου της Βιβλιοθήκης από τον Καλλίμαχο έθεσε τα θεμέλια για τα σύγχρονα συστήματα ταξινόμησης βιβλιοθηκών.
Όπως αναφέρθηκε, η Βιβλιοθήκη ήταν μέρος του Μουσείου της Αλεξάνδρειας, ενός ερευνητικού κέντρου που προσέλκυε μελετητές από διάφορους τομείς. Αυτό το μοντέλο συνδυασμού βιβλιοθήκης με ερευνητικό ίδρυμα επηρέασε την ανάπτυξη των σύγχρονων ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών και ερευνητικών κέντρων.
Τέλος, οι προσπάθειες της Βιβλιοθήκης για τη διατήρηση και την αντιγραφή κειμένων εξασφάλισαν την επιβίωση πολλών κλασικών έργων. Αυτή η παράδοση της διατήρησης και διάδοσης αποτελεί βασική λειτουργία και των σύγχρονων βιβλιοθηκών.
Πηγές
https://www.wikipedia.org/
