Γράφουν: Μαίρη Βαϊδη και Εύα Πενέτη
Τα Κάλαντα της Θράκης, έχουν ρίζες που χάνονται βαθειά μέσα στην ιστορία και παρουσιάζουν μια εξαιρετική ποικιλία. Ειδικότερα η Ανατολική Θράκη ως περιοχή είναι ιδιαίτερα γνωστή για την πλούσια λαογραφική και δημοτική της παράδοση. Μόνο η Μάνη, χωριό που ανήκει στην περιοχή του Διδυμοτείχου έχει να επιδείξει 47 χριστουγεννιάτικα τραγούδια!
Στον Έβρο, το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων, ομάδες παιδιών ξεχύνονταν στα σκοτεινά σοκάκια των χωριών, κρατώντας στα χέρια τους χοντρά και μακρυά ξύλα, τις λεγόμενες “τσουμάκες”. Τα ξύλα αυτά συμβόλιζαν τα ραβδιά των ποιμένων της Βίβλου και λειτουργούσαν ως προστασία ενάντια στις επιθέσεις των σκυλιών. Με τις τσουμάκες χτυπούσαν τις πόρτες των σπιτιών για να τους ανοίξουν και να τραγουδήσουν τα κάλαντα.
Στη Κομοτηνή τα Χριστούγεννα δεν έλεγαν κάλαντα, αλλά την Πρωτοχρονιά από το βράδυ γυρνούσαν με αναμμένα φανάρια τα οποία ήταν στολισμένα με κορδέλες και με βαπόρια και τραγουδούσαν τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα από ένα τυπωμένο βιβλίο. Τα παιδιά κρατούσαν ξύλινα – πολύχρωμα σφυριά, με τα οποία χτυπούσαν τις πόρτες και μάζευαν στραγάλια, σύκα, ξυλοκέρατα, πορτοκάλια, καρύδια. Όχι όμως χρήματα.
Σε πολλά χωριά της Θράκης, τα κάλαντα των Χριστουγέννων τα έλεγαν μεταμφιεσμένοι “για να πάει καλά η χρονιά”, όπως έλεγαν. Με τη συνοδεία γκάιντας, έψαλλαν σε κάθε σπίτι ειδικά κάλαντα, ανάλογα με τα πρόσωπα της οικογένειας και τα επαγγέλματα τους. Τα κάλαντα τα έλεγαν είτε στην είσοδο του σπιτιού , είτε μέσα στο σπίτι , ενώ σ’ αυτά περιέχονταν παινέματα αλλά και πειράγματα για τον κάθε νοικοκύρη και τα μέλη της οικογένειάς του.
Πολλές φορές οι νοικοκυρές δεν έδιναν το φιλοδώρημα στα χέρια των παιδιών αλλά το πετούσαν στις αυλές όπου και τα παιδιά έτρεχαν να το μαζέψουν, ενώ μια συνήθεια των γυναικών ήταν να μετράν πόσα αγόρια και πόσα κορίτσια πήγαν για τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, για να δουν πόσα κοκόρια και κότες θα έχουν το επόμενο έτος.
Ακολουθούν κάποιες από τις πιο γνωστές παραλλαγές σε κάλαντα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς με προέλευση από την Θράκη:
1. Κάλαντα Χριστουγέννων Θράκης
Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια.
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες,
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε,
τους αρχαγγέλους , τους ιεράρχες.
-Σεις αρχαγγέλοι και ιεράρχες,
στη Σμύρνη πηγαίν΄τε , μαμμές να φέρ΄τε.
Άγια Μαρίνα, άγια Κατερίνα,
στη Σμύρνη πάνε , μαμμές να φέρουν.
Όσο να πάνε κι όσο να έρθουν,
η Παναγιά μας ηληυτηρώθη.
Στην κούνια τό ΄βαλαν και το κουνούσαν,
και το κουνούσαν , το τραγουδούσαν.
Σαν ήλιος λάμπει ,σα νιο φεγγάρι,
σα νιο φεγγάρι, το παλληκάρι.
Φέγγει σε τούτον το νοικοκύρη,
με τα καλά του, με τα παιδιά του,
με την καλή τη νοικοκυρά του…
2. Κάλαντα Χριστουγέννων από τις Σαράντα Εκκλησιές της Ανατολικής Θράκης
Πόψι Χριστός γιννήθηκι κι ου κόσμους δεν του νοιώθει
Κι οι κόσμους κι τα οικούμινα κι ου βασιλιάς Ηρώδης,
Κι ‘κει π’ ακούμπησ’ ου Χριστός χρυσό διντράκι βγήκι,
Χρυσό διντρί, χρυσό κλουνί, χρυσό μαργαριτάρι.
Του δέντρου ήταν ου Χριστός, τα κλώνια οι απουστόλοι,
Κι τα γαρουφαλλάκια του ήταν οι προυφητάδις,
Που προυφητούσαν κι έλιγαν για του Χριστού τα πάθη.
Κι ‘μεις Χριστόν ιψάλαμι, Χριστός να μας φυλάει.
Όσ’ άστρα έχει ου ουρανός κι φύλλα τα διντράκια,
Τόσα καλά να δωσ’ η Θιός σι’ αυτό του νιοκουκύρη
3. Κάλαντα Χριστουγέννων Δυτικής Θράκης
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες
κι’ η Παναγιά μας δοξολογούσε.
Δοξολογούσε, παρακαλούσε
τους Αποστόλους τους Ιεράρχες.
Σεις Απόστολοι και Ιεράρχες
να πα να φέρτι μύρο και μόσχο.
Κι οι Αποστόλοι για μύρο πάνε
και οι Ιεράρχες για μόσχο τρέχουν.
Κι ώσπου να πάνε κι ώσπου να έρθουν
η Παναγιά μας ξιλίφθιρώθ’ κι.
Χριστός γιννιέτι χαρά στουν κόσμου,
χαρά στουν κόσμου στα παλληκάργια
https://www.youtube.com/watch?v=bTmJ8Qm5nGg
4. Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Θράκης
Α) Άγιου Βασίλης έρχιτι από την Καισαρεία, βαστάει εικόνα κι χαρτί, χαρτί και καλαμάρι
του καλαμάρι έγραφι κι του χαρτί μιλούσι, Βασίλη μ’ πόθιν έρχισι κι πόθιν κατηβαίνεις
Από τη μάνα μ’ έρχομι κι στο σχολειό πηγαίνω, κάτσε να φάς κάτσε να πιείς, κάτσε να τραγουδήσεις
Ιγώ γράμματα μάθηνα τραγούδια δεν ηξέρω, και σαν ηξέρεις γράμματα πες μας την αλφαβήτα
Κι στο ραβδί τ’ ακούμπησε να πει την αλφαβήτα, κι το ραβδί τ’ ήταν ξηρό κι βλάστησε κλωνάρια
Και πανω στα κλωνάρια του πέρδικες κελαηδούσαν, δεν ήταν μόνο πέρδικες ήταν κι περιστέρες
Κατέβ’καν πέρδικες να πιουν κι να γεμίσουν, να βρέξουν τον αφέντη μας τον πολυχρονεμένο
Αν έχεις γρόσια δώσι τα, φλουριά μην τα λυπάσαι, κι αν έχεις μισοδέκατο δώστο στον Άη Βασίλη
Σ’αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει, κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει
https://www.youtube.com/watch?v=02k5b38Vzok
Β) Π” αρχοντικό κι αν βγήκαμε σ’αρχοντικό θα πάμε.
Θα πάμε στον Αφέντη μας τον πολυχρονισμένο.
Που’χει τα σπίτια τα ψηλά τα μαρμαροστρωμένα, που’χει κι κόρη έμορφη λιγνή και μαυρομάτα.
Άνοιξε πόρτα μ” άνοιξε,πόρτα της μαυρομάτας, έχω δυό λόγια να σου πώ κι εκείνα ζαχαράτα.
Δε φταίει αφέντη μ” το κρασί δε φταίει το ποτήρι μον φταίει η θυγατέρα σου που΄ναι στο παραθύρι.
Σ” αυτό το σπίτι που’ρθαμε πέτρα να μήν ραγίσει, κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει. και του χρόν” καλύτερα.
https://www.youtube.com/watch?v=U4jETr1gfeQ
ΚΑΛΑΝΤΑ ΦΩΤΩΝ ΘΡΑΚΗΣ
Σήμιρα τα Φώτα κι ι φουτισμός
κι χαρά μιγάλη κι αγιασμός.
Kάτου στουν Iουρδάνη τουν πουταμό
κάθιτ’ η κυρά μας η Παναγιά,
σπάργανα βαστάει, κιριά κρατεί
κι τουν άγιου Γιάννη παρακαλεί.
Άγιε Γιάννη αφέντη μου Πρόδρουμι
δύνασι βαφτίσεις Θιού πιδί;
Πείγουμι κι θέλου κι προυσκυνώ
κι τουν Kύριό μου παρακαλώ,
αύριου ν’ ανέβου στουν ουρανό
να καταθυμιάσου τους ουρανούς
κι θε να κατέβου στουν πουταμό
για να σι βαφτίσου σε τουν Xριστό,
να καταπατήσου τα είδουλα,
να καταχουνιάσου τα ζούζουλα,
να αγιάσου βρύσις κι τα νιρά,
να αγιάσ’ αφέντη μι την κυρά.
