Πανελλήνιο είναι το έθιμο της βασιλόπιτας ή της πίτας του Αϊ-Βασίλη, που κόβεται και μοιράζεται στο τραπέζι της Πρωτοχρονιάς.
Πολλές φορές βρέθηκα δίπλα στη μητέρα μου, που ζύμωνε το αλεύρι για να κάνει τη βασιλόπιτα. Τα υλικά που χρησιμοποιούσε ήταν αλεύρι, μαγιά (προζύμι) και νερό. Το ζυμάρι το έπλαθε στο ταψί για να πάρει το σχήμα της η πίτα, συγχρόνως δε έβαζε μέσα το νόμισμα και το έκρυβε στη ζύμη. Ακολουθούσε το στόλισμα της βασιλόπιτας, που την ξεχώριζε από τα άλλα ψωμιά. Για το σκοπό αυτό ετοίμαζε ένα μακρύ και παχύ χειροποίητο μακαρόνι από ζυμάρι. Με κομμάτια από αυτό «έγραφε» πάνω στην πίτα τη χρονολογία του νέου έτους, σχήματα, εικόνες και σύμβολα. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς έκαιγαν το φούρνο με ψιλά καυσόξυλα, για να ψήσουν τη βασιλόπιτα και τα άλλα ψωμιά (καρβέλια).
Το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς και αφού τα μέλη της οικογένειας είχαμε πάρει τη θέση μας γύρω από το τραπέζι, όρθιος ο πατέρας σταύρωνε τη βασιλόπιτα με το μαχαίρι και την έκοβε σε κομμάτια. Το πρώτο κομμάτι ήταν για τον Χριστό, το δεύτερο για την Παναγία, το τρίτο για το σπίτι. Ακολουθούσαν τα κομμάτια για τον πατέρα, τη μητέρα και τα παιδιά (από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο).
Όποιος έβρισκε το νόμισμα στο δικό του κομμάτι εθεωρείτο και ο τυχερός του
νέου έτους.
Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνων που κόβουν τη βασιλόπιτα το βράδυ
της παραμονής περιμένοντας τον ερχομό του νέου χρόνου.
Το πανελλήνιο έθιμο της βασιλόπιτας προήλθε, κατά την επικρατούσα γνώμη, από τη ρωμαϊκή γιορτή Σατουρνάλια, που γιορταζόταν στις 17 Δεκεμβρίου και τιμούσαν το ρωμαϊκό θεό της σποράς Σατούρνο.
Στη γιορτή, που διαρκούσε 7 ημέρες, συμμετείχαν δούλοι και ελεύθεροι χωρίς διακρίσεις. Ο ρωμαϊκός θεός Σατούρνος ταυτίστηκε με τον ελληνικό θεό, Κρόνο, και τα Σατούρνια με τα Κρόνια. Από τα έθιμα των γιορτών αυτών προέκυψε η βασιλόπιτα.
«…των ειρημένων εθίμων ο συνδυασμός προεκάλεσε το έθιμο της βασιλόπιτας παρά τοις Φράγκοις, οίτινες παρεσκεύαζαν και διένειμαν πήτταν μετά νομίσματος εγκεκρυμμένου εις αυτήν και ανεκήρυσσαν βασιλιά τον ευρόντα εις το τεμάχιο του το νόμισμα».
Απλή ερμηνεία στο έθιμο της βασιλόπιτας δίνει μια γνωστή στους πολλούς λαϊκή παράδοση. Λέγει ότι ο έπαρχος της Καππαδοκίας πήγε στην Καισάρεια για να εισπράξει τους φόρους. Ο κόσμος φοβήθηκε τις άγριες διαθέσεις του και συμβουλεύτηκε τον επίσκοπο (τον μετέπειτα Άγιο Βασίλειο). Με τις οδηγίες του κάθε υπόχρεος προσκόμισε ένα πολύτιμο αντικείμενο για να τα προσφέρουν όλα μαζί στον έπαρχο.
Ο έπαρχος άλλαξε γνώμη και δε θέλησε να πάρει τα πολύτιμα αντικείμενα. Η επιστροφή αυτών στους κατόχους ήταν προβληματική. Με τη συμβουλή του επισκόπου παρασκευάστηκαν ισάριθμες με τους κατόχους μικρές πίτες και έβαλαν μέσα ένα από τα πολύτιμα αντικείμενα. Οι πίτες μοιράστηκαν και στη δική του βρήκε ο καθένας, λέγει η παράδοση, το πολύτιμο αντικείμενο που είχε προσκομίσει.
ΑΡΙΑΔΝΗ ΓΕΛΑΔΑΡΗ
